سپاه چگونه وارد اقتصاد شد؟

در دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، سپاه پاسداران نقش پررنگی در فعالیت‌های عمرانی و لجستیکی داشت. ازاین‌رو بنا بر تصمیم‌های رهبر جمهوری اسلامی و نخست‌وزیر وقت، تجهیزات سنگین راه‌سازی، جاده‌سازی و پل‌سازی و متخصصان زیادی در اختیار این سازمان نظامی قرار داده شد تا در کنار ارتش بتواند در برابر دشمن ایستادگی کند.

پس از پایان جنگ، سپاه پاسداران در یک موقعیت بی‌نظیر قرار گرفته بود. این گروه نظامی با انبوهی از تجهیزات فنی و هزاران متخصص و تکنسین از جنگ برگشته بود و حالا آماده می‌شد تا در بخش‌های مختلف عمرانی به فعالیت بپردازد. سپاه از همان زمان با انحصاری که در تجهیزات راه‌سازی و سد سازی داشت، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء را پایه‌گذاری کرد و با در اختیار گرفتن پروژه‌های عظیم وزارت راه و وزارت نیرو، فعالیت‌های عمرانی خود را آغاز کرد. برخی می‌گویند آغاز فعالیت‌های اقتصادی سپاه پس از جنگ، به درخواست علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی بوده است.

روزنامه «جوان» وابسته به سپاه پاسداران به نقل از علی سعيدي شاهرودی، نماينده رهبر در ستاد فرماندهي كل قوا می‌نویسد: «در دوران پس از جنگ كشور به شدت نياز به سازندگي، عمران، آباداني و ترميم زيرساخت‌ها داشت و رئيس دولت وقت (آيت‌الله هاشمي رفسنجاني) از رهبر معظم انقلاب درخواست كردند كه بخشي از توان مازاد سپاه به كمك دولت بيايد كه مورد موافقت ايشان هم قرار گرفت و سپاه وارد عرصه‌هاي اقتصادي يا بهتر بگويم سازندگي شد.» فرماندهان ارشد سپاه نیز برای توجیه حضور گسترده خود در اقتصاد ایران، همواره «نیاز کشور» به کمک‌های این سازمان نظامی را بهانه قرار داده‌اند.

بازی برد - برد رئیس‌جمهوری و سپاه

بسیاری از منتقدان و کارشناسان اقتصادی مسئولیت بخش عمده‌ای از مشکلات اقتصادی امروز ایران را متوجه سپاه پاسداران می‌دانند. آن‌ها می‌گویند دخالت‌های سپاه در اقتصاد نه‌تنها انحصار به وجود آورده و مانع رشد بخش خصوصی شده، بلکه فقر، تبعیض، رکود و عدم دستیابی به برنامه‌های توسعه، نتیجه حضور این گروه نظامی در اقتصاد ایران بوده است.

دولت‌های خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی اگرچه در مقاطعی به‌شدت از حضور سپاه در اقتصاد ایران انتقاد کرده‌اند، به‌هرروی با این گروه نظامی کنار آمده‌اند. تداخل فعالیت‌های اقتصادی دولت و سپاه همواره محل مناقشه بوده و گاهی اوقات شکایت‌ها به بیت رهبری برده می‌شوند. فعالیت سپاهیان از بخش تولید گرفته تا حمل‌ونقل و بانکداری و... در برخی موارد یک نوع مزاحمت برای رئیس‌جمهوری بوده ولی اغلب یک بازی برد - برد برای دو طرف محسوب می‌شود.

امپراتوری مطلق اقتصادی

جانشین قرارگاه ثارالله سپاه تهران در حالی گفته است که مشکلات اقتصادی به دلیل عدم حضور سپاه در این عرصه است که روزنامه لوموند فرانسه نیز در سال 2016 دراین‌باره نوشته است: «سپاه در همه حوزه‌ها سرمایه‌گذاری کرده است: ساخت‌وساز، انرژی، پتروشیمی، مخابرات، حمل‌ونقل، بانک‌ها و...»

این روزنامه با اشاره به اینکه سپاه پاسداران از روند خصوصی‌سازی صنایع و شرکت‌ها در سال‌های گذشته سوءاستفاده کرده و با نفوذی که دارد، به نام خصوصی‌سازی صاحب بسیاری از کارخانه‌ها و شرکت‌های دولتی شده است، می‌نویسد: «اقتصاددانان مستقل (از حکومت در ایران) ثروت سپاه را چند صد میلیارد یورو برآورد می‌کنند.»

بخش فارسی خبرگزاری فرانسه نیز دراین‌باره می‌نویسد: «سایت ویکی‌لیکس در سال 2010 با انتشار اسنادی از شرکت مخابرات ایران، شرکت سرمایه‌گذاری غدیر، پالایشگاه اصفهان، بانک پارسیان، صنایع پتروشیمی، معادن فلزات، بانک‌های صادرات، سینا، ملت و تجارت، صنایع دریایی صدرا، تراکتورسازی تبریز و داروسازی جابر ابن حیان به عنوان تعدادی از بخش‌های خریده شده توسط سپاه نام ‌برده بود.»

این اسناد نشان می‌دهند بانک قوامین، بانک مهر، موسسه اعتباری نیروهای مسلح، موسسه انصارالمجاهدین، موسسه مالی و اعتباری ثامن‌الائمه و موحدین و عسگریه از جمله بانک‌های متعلق به سپاه پاسداران هستند. با وجود این دارایی‌های عظیم سپاه، شانه خالی کردن از زیر مسئولیت‌ها و انداختن توپ مشکلات به میدان دیگران، بیشتر از یک لفاظی رسانه‌ای نمی‌تواند باشد.

دخالت‌های گسترده سپاه در اقتصاد ایران با در اختیار داشتن یک امپراتوری مالی‌ کار چندان دشواری نیست. این دخالت‌ها با معادله ساده‌ای انجام می‌شود؛ هسته مرکزی این گروه نظامی از نزدیکان خمینی بودند که در جنگ شرکت کردند و پس‌ازآن نیز در ازای محافظت از انقلاب اسلامی و سرکوب گروه‌های مخالف نظام، امتیازهای بزرگ سیاسی، اقتصادی و تجاری دریافت کردند؛ به‌طوری‌که اغلب واردکنندگان دانه‌درشت از فرمانده هان سابق و کنونی سپاه هستند و حتی رستم قاسمی، یکی از اعضای این گروه نظامی، وزیر نفت محمود احمدی‌نژاد شد.