مشگل ترکیه اپوزیسیون است، نه اقتدار.
زلفی لیوانالی

اینکه حکومت تا آنجا که تیغ اش میبرد عرصه را بر اپوزیسیون تنگ میکند، در حد توان دامنه سلطه اش را می گستراند، امری است طبیعی و از ذات قدرت سرچشمه میگیرد. قدرت را فقط قدرت محدود می کند. و آنجا که اقتدار پی در پی اپوزیسیون را به حاشیه میراند، باید مشگل را دراپوزیسیون جستجو کرد. مشگل از نادانی وناتوانی اپوزیسیون است. ندانستن زبان و حساسیت های توده ها، نا مفهوم ونا روشن بودن سیاست ها وپیام های آن، نداشتن جسارت کافی و به قدر لازم سخت و پیگیرکار نکردن و ناتوانی دربوجود آوردن آلترناتیوی که اعتماد کسب کند. اردوغان و حزب اش١۶سال است که به تنهائی بر ترکیه حکمرانی میکند. آنان به بهانه های گوناگون ١٢بارانتخابات ادواری یا زود رس، و یا رفراندم برگزارکردند. جزانتخابات ژوئن ٢٠١۵ همواره پیروز شدند. و آن یک بار که با شکست مواجه شدند قواعد بازی را بهم زدند وبه دنبال یک رشته حوادث سهمگین وبرقراری حالت فوق لعاده بر اکثریت مطلق کرسی های مجلس تسخیرکردند. این بار اردوغان بدلیل وخامت بیش از حد وضع اقتصادی مجبور شد انتخابات یک سال ونیم به جلو بکشد.

حزب عدالت وتوسعه ١۶ سال پیش بدنبال بحران اقتصادی عمیق قدرت در دست گرفت.رفرم های اقتصادی کمال درویش کمک کرد تا تورم ٪ ١٢.١۵ آنزمان مهار شود.رونق اقتصادی تا ٢٠٠٧ ادامه یافت آنگاه رفرم عمیق تری الزامی بود اما رفرم متوقف شد.بدهی های ارزی بسرعت افزایش یافت وقرض ها نه درتولید و صنعت و تکنولوژی بلکه بطورعمده در ساختمان، جاده، پل مصرف شد.زیرا که این بخش ها عرصه تاخت وتاز رانت ها، حیف ومیل، پولشوئی و دستجات مافیائی بود.واردات بی رویه، کشاورزی و صنعت را به خاک سیاه نشاند.میزان تورم هم اکنون به ٪ ١٢.١۵ یعنی بالاترین میزان١۶ سال اخیر صعود کرده است.

مقایسه چند شاخص اقتصادی نشان میدهد که اقتصاد ترکیه پس از١۶ سال اقتدار اردوغان وارد بحران عمیقتری شده است.کارشناسان دلیل برگزاری انتخابا ت یکسال نیم زودتر از موعد، بیم حکومت ازشتاب گرفتن فزاینده بحران اقتصادی میدانند.گرچه هم کنون نیز پنهان کردن ابعاد بحران امکانپذیرنیست.برابری دلار و یورو تمامی رکوردها را شکست، ارزش لیره به پائین ترین مقدار ١۵سال سقوط کرد.علیرغم اینکه بانک مرکزی طی دوهفته اخیر دو بار نرخ بهره را افزایش داد.وارادات دام وغلات به بالاترین میزان١۶ سال صعود کرد.در حالیکه سال ٢٠٠٢ ترکیه یکی از هفت کشور خودکفا بود. کسری موازنه تجاری ترکیه به بالاترین میزان اش در١۶ سال اخیر صعود کرد. بدهی خارجی از١٣٠ میلیارد دلار در٢٠٠٢ به۴۵٠ میلیارد دلار افزایش یافت. قرض خانوارها از١٣ میلیارد لیره به۵٧۵ میلیارد افزایش یافت. این رقم ها به تنهائی نشان میدهد که اقتصاد ترکیه وارد بحران عمیقتری شده است.حزبی که با بحران به اقتدار رسید با بحران سقوط خواهد کرد؟دموکراسی در رایج ترین روایت آن بدینقرار است که کسانی که در مقطعی از زمان اعتماد اکثریت را جلب کرده اند حاکمیت را بدست می گیرند. مشگل اینجاست که اینان به محض تکیه زدن بر مسند قدرت تمامی امکانات را به کار میگیرند تا حاکمیت خود را ابدی کنند. بدینسان دموکراسی اینچنینی به جاده یکطرفه بدل می شود. آزمون واقعی دموکراسی در این است که حاکمیت را، اگرهم با حکم صندوق در قدرت باشد، به حکم صندوق پایین بیاوری. به زودی در٢۴ ژوئن ترکیه با چنین آزمون تاریخی رو در روست. انتخابات٢۴ ژوئن از زوایای مختلف هییچ شباهتی با قبلی ها ندارد. از زاویه اهمیت آن برای اقتدار، این انتخابات میتواند تمرکزتمامی قدرت در دست اردوغان را برای ۵ سال تداوم بخشد، یا تمامی مشروعیت١۶ سال اقتدار بی چون و چرای وی وحزب اش را محو سازد.

از زاویه اهمیت آن برای آینده ترکیه، این انتخابات میتواند مقدمات بازگشت به دموکراسی، حکومت قانون، آشتی ملی و صلح با همسایه ها باشد. خاتمه حالت فوق العاده و تشنج و آغاز بر قراری صلح و آرامش برای همه شهروندان.

از زاویه اهمیت آن برای اپوزیسیون، این انتخابات میتواند گره مشکلات لاینحل آن را بگشاید ونقطه پایانی باشد بر ناتوانی آن در شکل دادن به ائتلافی که توان پیروزی و حکومت کردن را دارا باشد. زیرا که خود تشتت وسیع درصف اپوزیسیون و موانع غیر قابل عبور بر سر راه ایجاد ائتلافی وسیع راه را بر تداوم اقتدار اردوغان هموار کرده است.

​پارادوکس شرایط کنونی در اینست که اردوغان در تلاش برای تمرکز همه قدرت در دستهای خویش سیستم عجوزه ای خلق کرد که راه را بر ایجاد ائتلاف وسیع مخالفان اش هموار کرد. از قضا سرکنگبین صفرا فزود!واقعیت این است که هسته سخت طرفداران اردوغان حدود٣٠ درصد است. ٣٠ درصدی که به قول داماد و وزیر انرژی اش آل بایراق، اگر رئیس بگوید به کره ماه جاده ای چهار باند خواهیم کشید، بی چون و چرا باور می کند. ) این گفته بجای خود بسیار قابل تامل است، ازیکسو عقب ماندگی اسفناک توده ای که توسط رئیس و اعوان و انصارش استثمار می شود را نشان می دهد و از سوی دیگر عمق قساوت و رذالت استثمار کنندگان را(.

از اینرو١۶ سال اقتدار بلامنازع اردوغان و حزب اش را نمی توان با قابلیت های آن هسته سخت ٣٠ درصدی توضیح داد بلکه بیش از هر چیزعلت را در تشتت مخالفان باید سراغ گرفت. آنان درمخالفت با اردوغان مشترک اند اما به اعتبار باورها، جهانبینی و گذشته آنان امکان همکاری وسیع را مشکل یا نا ممکن است. نگاهی به صف بندیها در انتخابات پیش رو این نکته را روشنتر میسازد. ائتلاف جمهور، ائتلاف ملت و حزب دمکراتیک خلق ها سه جریان عمده این انتخابات اند. بلافاصله این سوال پیش می آید که چرا حزب دمکراتیک خلق ها، سومین حزب بزرگ ترکیه، درون هیچ ائتلافی نیست؟ تکلیف ائتلاف جمهور، متشکل از حزب عدالت وتوسعه و حزب حرکت ملی، روشن است زیرا که سیمان این ائتلاف وعلت وجودی آن دشمنی آشتی نا پذیر آنان با حزب دمکراتیک خلق ها ست.

اردوغان کاندید این ائتلاف برای ریاست ترکیه است. ائتلاف ملت چی؟ در این ائتلاف بزرگترین حزب مخالف حزب جمهوریخواه خلق، حزب خوب، و دو حزب کوچک سعادت و وطن قرار دارد. این ائتلاف برای ریاست ترکیه در دور اول کاندید مشترک ندارد، اگر انتخاب ریاست به دور دوم کشید همگی به مخالفی که به دور دوم راه یافته باشد رای خواهند داد. این تابلو وضع مخالفان و مشگل آنان را خلاصه میکند. خود تشکیل این ائتلاف موفقیتی است، هر چند نا کافی. مخالفین این موفقیت را تا حدی مدیون سیستم عجوزه ساخته اردوغان اند. در این سیستم نمایندگان انتخاب شده حزبی که آراء سراسری آن زیر ٪١٠ بماند پشت در پارلمان می مانند، از اینرو ائتلاف اجتناب ناپذیر است. بعنوان مثال حزب سعادت در سطح ملی حائز حدود ٪۴ آراء است. اگر درون ائتلاف قرارنداشت حتی اگر کاندید آن در حوزه محلی معین بیشترین رای را می آورد هیچ نماینده ای در مجلس نداشت، اکنون هر کاندیدی که در حوزه انتخابیه اش رای بیاورد وارد مجلس میشود. مورد حزب دمکراتیک خلق ها که خارج ائتلاف هاست کاملا متفاوت است. کاندیدهای این حزب می تواند در ٨٠-٧٠ حوزه محلی کرد نشین اکثریت مطلق را کسب کنند اما اگر در صد سرتاسری مثلا ٪ ٩.٩٨ باشد یعنی به حد نصاب ٪ ١٠ نرسد تمامی منتخبین محلی حذف می شوند تا به فرض به جای کاندیدی که ٪ ٧٠ آراء حوزه را کسب کرده فردی از حزب اردوغان با ٪١٠ وارد مجلس شود. این تابلو همچنین گویا آن است که مخالفان علیرغم همه چیز از شکل دادن به اتحادی وسیع و تعین کاندیدای مشترک عاجزند.

حزب دمکراتیک خلق ها به دلیل مخالفت قاطع حزب خوب بیرون ماند. پایه گذران حزب خوب و کادرهای اصلی آن از حزب حرکت ملی انشعاب کردند. سال های طولانی در این حزب تحت ریاست مستبدانه باغچه لی فعالیت میکردند بی شک بخشی از ایده های خطرناک و مغشوش وی را به ارث برده اند. فعالیت ها مشکوک و ارتباط باغچه لی با دستجات مافیائی و جنایت سازمانیافته برکسی پوشیده نیست. خود باغچه لی نیز نیازی نمی بیند به استتار این بخش سیاه کارنامه اش. وی در روزهای گذشته به دیدار رهبران زندانی برخی دستجات مافیائی رفت، از آنان بعنوان فرزندان دلاور وطن یاد کرد و برای عفو آنان پیگیرانه بر متفق اش اردوغان فشار می آورد.

اینکه کادرهای پرورده در مکتب باغچه لی و کنده شده از آن چه درکی از دموکراسی، آشتی ملی، حکومت تحت لوای قانون میتوانند داشته باشند سوال بر انگیز است. اما این سوال در دستور روز نیست. حزب خوب و رهبر آن مارال اکشنر در شکارگاه اردوغان شکار میکند. مخاطب مستقیم مارال اکشنر اقشار راست میانه و محافظه کار است، یعنی طعمه های بالقوه اردوغان. اولویت شماره یک مخالفان کشاندن انتخابات به دور دوم است از این زاویه آرائی که مارال اکشنر بتواند از سبد اردوغان بکند بسیار اهمیت دارد. همچنین است اهمیت حزب سعادت.عدو شود سبب خیر!

در جامعه اکنده از تناقض ها، خیر و شر در همه سطوح در هم آمیخته است. اردوغان در تلاش اش برای تمرکز همه چیز در دستانش ناخواسته زمینه موفقیت اپوزیسیون را فراهم آورد. مارال اکشنربا اینکه درآرزوی شکست اردوغان می سوزد در عمل ورود حزب دمکراتیک خلق ها آشتی ناپذیرترین رقیب اردوغان را به ائتلاف سد می‌کند.

حزب دمیرتاش بدلیل نبودن در درون ائتلاف، اگر ازسد ده درصد عبور نکند ٨٠-٧٠ کرسی اش به حزب اردوغان هدیه می شود. این پارادوکس های ترکیه را در آئینه صلاح الدین دمیرتاش نیزمینوان تماشا کرد.٢٠ ماه است که آزاده ترین انسان عرصه سیاست ترکیه را همچون گروگان سیاسی به زندان افکنده اند. علیرغم زندانی بودن اش، از طرف حزب اش کاندیدای ریاست ترکیه است. انسانی که میتوانست معمار صلح و آشتی ملی ودموکراسی باشد پس از٢٠ ماه در زندان تحت شرایط سنگین همچنان ایمان به آینده روشن در چشمانش برق میزند و از اعماق زندان پیام امید و صلح ودوستی میدهد. قانون اساسی موجود بر برابری حقوق کاندیدا ها در استفاده از رادیو وتلویزیون و امکان مادی یکسان تبلیغ تاکید می کند آنوقت یکی همزمان رئیس جمهور است و از تمام امکانات دولتی استفاده میکند وهر زمان که سرفه کند تمامی کانال ها برنامه عادی خود را قطع کرده به پخش مستقیم سرفه رئیس می پردازند. ودیگری از طریق وکیل اش هفته ای چند توئیت کوتاه برای میلیون ها رای دهنده اش میفرستد.محرم اینجه پدیده انتخابات !

محرم اینجه کاندیدای حزب جمهوری خواه خلق برای رئیس جمهوری فردی است کمترشناخته شده برای بخش وسیع رای دهندگان، حتی برای هم حزبی هایش. با اطمینان میتوان ادعا کرد این امرکه در شرایط عادی نقصانی دست و پاگیراست اکنون به امتیازی مهم برای وی بدل شده. دلیل این امر شرایط حاکم برعرصه سیاسی دردو دهه اخیراست. تمامّیتخواهی و جاه طلبی اردوغان مجادلات پایان ناپذیر و فرساینده برعرصه سیاسی تحمیل کرده است. آماج این جنگ و ستیز به مخالفان محدود نبود، هر یک از خودی ها هم اگرسخن و کنش اش مطابق میل اردوغان نباشد دفع میشد. اینچنین است که امروزهیچ کدام از بنیانگزاران اولیه حزب و بخش مهمی از کادرها و متحدان دیروزش در کنار وی نیستند. با این حال رهبر بزرگترین حزب اپوزیسیون همواره هدف شماره یک حملات اردوغان درهشت سال اخیر بود. پیداست که این تشنج، عربده کشی، جنگ لفظی و اتهامات تمام نشدنی چقدر برای جامعه خسته کننده و فرساینده بود و اگر قرار بود اینهمه یکبار دیگر در میادین انتخابات تکرار شود جز کسالت و فرسودگی حاصلی نداشت. از اینرو تصمیم کمال قلیچدار اوغلی به کاندید کردن اینجه بجای خودش بغایت شجاعانه و منطبق بر منافع ملی ترک ها است. محرم اینجه درست بدلیل ناشناس و نو بودن، کنجکاوی و هیجان بر می انگیزد. به محض اعلام رسمی کاندیداتوری اش در چهار ماه می، فصل نوینی در عرصه سیاسی ترکیه گشود. اینجه با انرژی فراوان اش بلافاصله دست به کار شد، قدم به قدم با سخت کوشی به آفریدن امید و اعتماد همت گذاشت. به مثابه سیاستمداری نترس، صمیمی، صریح، مبتکر در میدانها توده های وسیع را به هیجان آورد.

اینجه از خانواده دیندار و محافظه کار میآید، پدرش راننده کامیون بود. در نو جوانی اش مدتی چوپانی میکرد و همچنین به کشت وکارو زراعت را تجربه کرده است. پس از تحصیلات دانشگاه اش دبیر فیزیک بوده و از جمله سابقه تدریس در مدارس خاص اقشار متدین در کارنامه اش دارد. به اعتبار جهان بینی و مواضع سیاسی اش سوسیالیست وعضو جناح چپ حزب اش است، ١۶ سال وکیل مجلس بوده، خطیبی ورزیده، حاضر جواب و هوشمند. به زبان مردم کوچه و بازاراز مشکل های ملموس آنان سخن میگوید بی آنکه در راهکارهای پوپولیستی غرق شود؛ هر چند که انتخابات لاجرم آغشته به پوپولیسم است بویژه در کشوری که پوپولیسم طی دهه ها سکه رایج است. بر بستر این خاستگاه و توانا یی ها و تجارب اش مخاطبین اینجه از محدوده طیف سنتی حزب جمهوری خواه بسیار فراتر میرود. محرم اینجه دو بار درمبارزات درون حزبی برای دبیر کلی حزب در برابر قلیچدار اوغلو کاندید شد. او به استقلال رای و جسارت مشهور است. در رای گیری جنجال برانگیز برداشتن مصونیت پارلمانی نمایندگان، که مقدمه بازداشت دمیرتاش و چند نماینده دیگر کردها بود، اینجه بر خلاف رای حزب اش رای منفی داد و برای برائت از حزب اش رفت ودر کنار دمیرتاش نشست. اینجه همچنین در مقاطع حساس نطق های تاثیر گذاری در دفاع از حقوق اقلیت ها از جمله علوی ها ایراد کرد. پس از اعلام رسمی کاندیداتوری اش به قول خودش برای تلطیف جو به دیدار تک تک کاندید ها از جمله اردوغان رفت. اینجه همچنین برای ملاقات دمیرتاش به زندان رفت. تلاش خستگی ناپذیر اینجه و ایده ها و ابتکارات اش بی نتیجه نبود نظر سنجی ها از افزایش ده در صدی طی دو هفته خبر می دهد. اگر این نتایج در انتخابات تایید شود و حزب دمکراتیک خلق های دمیرتاش از سد ده درصد عبور کند. امید پیروزی اپوزیسیون بسیار بالاست.

وزش نسیم تغییرات یکی از نشانه های معنی دار وزیدن نسیم تغیرات اینست که نه تنها مردم با هیجان و امید همه جا میتینگ های اپوزیسیون را پر می کنند بلکه از اتفاق های نسبتا حاشیه ئی به هیجان می آیند. اشاره به چند مورد خالی از لطف نیست. چندی پیش تیم فوتبال فنرباغچه انتخاباتی برگزار کرد که به ریاست١۶ ساله رئیس قبلی پایان داد و فردی منصوب به یکی از مهمترین هلدینگ های ترکیه که دلبستگی اش به اتاتورک مشهوراست با رای بسیار بالا انتخاب شد. انتخاب وی امید وهیجان بیسابقه ای را دامن زد. البته قبل از انتخابات اردوغان آنچنانکه دخالت کردن در هر امر ریز و درشتی عادتش است به امت حالی کرده بود که این انتخابات خیلی مهم است والبته تجربه مهمترین فاکتور. بدین ترتیب شاید پل زدن بین این انتخاب و آن انتخاب و١۶ سال ریاست این یکی بر فنرباغچه و١۶ سال ریاست آن یکی بر ترکیه پر بیراه نبود. چند روز بعد کاشف به عمل آمد که مشاور و استراتژ انتخاباتی رئیس شکست خورده همان استراتژ مورد اطمینان اردوغان و مدیر شرکت نظر سنجی است که سیاست های تبلیغاتی وی را هدایت می کند . امید به آینده واعتقاد وزش نسیم تغییرات قوت بیشتری گرفت. چند روز پیش باز حادثه ای حاشیه ای موجب هیجان عمومی شد. اینبار رئیس در دیاربکر، در قلب دژ دشمن در کارتهیج هوادارانش بود کلمات را عین رگبار جاری میکرد که یکباره نطق اش کورشد و۵٣ ثانیه چون مجسمه ای خشک اش زد، کاشف بعمل آمد که پرومتر ازکارافتاده، اکرانی که از جایگاه تماشاچی دیده نمی شود و نوشته ها سطر به سطر بر آن نقش می بندد. این حادثه به نشانه زوال و آغاز پایان طنینی هیجان انگیز داشت. واقعیت اینست که خستگی و فرسودگی مردم از مدتها پیش عیان است. اینبار خستگی و زوال رئیس برای طیف وسیع تری آشکارشده است. پیش از این بخش مهمی از ترس اینکه اوضاع وخیم ت نشود به اجبار به اردوغان رای میدادند زیرا که تردید داشتند اوپوزیسیون بتواند بر پراکندگی صفوف خود فائق آید. پیش از این رئیس همواره ترجیح بازار بود. اما نسیم تغییرات وزیدن گرفته و بازار نیز از دخالت رئیس در همه چیز به جان آمده، رئیس دیگر ترجیح بازار هم نیست! انتخابات ژوئن امسال بدون شک مهم ترین حادثه این١۶ سال است. زیرا که پی آمد آن اقتدار بیش از پیش حزب حاکم و یا سقوط آن است. این انتخابات به ویژه برای ایران، خاور میانه بسیار با اهمیت است. برای اولین بار تمامی شرایط برای تغیر حکومت فراهم آمده است. به واقع آنکس که با صندوق رای قدرت را قبضه کرده میتواند به سادگی به حکم صندوق کنار رود. تصور چنین پیامدی در خاورمیانه استبداد زده و در روزگاری که پوپولیست ها همچون بختک افق سیاست و دموکراسی را در چهار گوشه دنیا تیره وتار کرده اند براستی خیال انگیز است. زیرا که امید همزاد زندگی است و آخرین چیزی است که انسان ترک می کند!