یورونیوز - سه ماه از خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای کشورهای گروه ۱+۵ با جمهوری اسلامی ایران گذشت. دونالد ترامپ، نزدیک به سه ماه پیش ضمن اعلام رسمی خروج آمریکا از این توافق بین‌المللی تاکید کرد که به فاصله ۹۰ روز موج اول تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بازخواهد گشت.
براساس بخشی از این بسته تحریمی، خرید دلار به ویژه به صورت اسکناس از سوی دولت ایران ممنوع خواهد شد. همچنین دولت ایران امکان معامله با موجودی ریالی حساب‌های خارجی خود را نخواهد داشت. دولت آمریکا همچنین تجارت طلا و سایر فلزات گرانبها را برای دولت ایران ممنوع خواهد کرد.
اعمال مجدد تحریم‌های مالی علیه ایران در شرایطی آغاز می‌شود که بازار ارز و طلای این کشور در طول ماه های اخیر با شوک‌های متوالی قیمت مواجه بوده و در مقایسه با یکسال گذشته ارزش برابری ریال ایران در مقابل دلار آمریکا بیش از ۱۸۹ درصد کاهش یافته و در بازار بازار غیررسمی رکورد تاریخی ۱۲۰ هزار ریالی را ثبت کرده است. در همین حال قیمت هر قطعه سکه طلا ضرب شده توسط بانک مرکزی ایران نیز به بیش از ۴۵ میلیون ریال رسیده است.
دولت ایران طی سه ماه گذشته سعی کرده با برخوردهای قهری و حاکم کردن جو امنیتی بر بازار ارز و طلای ایران مانع از شتاب‌گیری قیمت‌ها شود ولی تاکنون در این امر موفق نبوده و سیاست تک‌نرخی کردن ارز نیز به اهداف مدنظر خود نرسیده است.
به منظور بررسی میزان تاثیر دور تازه تحریم‌های مالی ایالات متحده آمریکا علیه ایران بر تحولات آتی بازار ارز با دکتر محمدعلی ابوترابی، تحلیل‌گر مسایل اقتصادی و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تهران گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید:
یورونیوز: اعمال محدودیت‌های مالی از سوی آمریکا ، دولت چه تاثیری بر بازار ارز، طلا و سکه ایران خواهد گذاشت؟
محمدعلی ابوترابی: «به طور طبیعی انتظار می‌رود هر شوک سیاسی مثبت داخلی یا خارجی موجب کاهش قیمت ارز شود و هر شوک سیاسی منفی نیز زمینه‌ساز افزایش نرخ ارز شود. البته این یک تحلیل کوتاه‌مدت از بازار است و در عین حال می‌شود، تحلیل بلندمدتی هم از بازار ارائه کرد.»
یورونیوز: این تحلیل بلندمدت چه چشم‌اندازی را تصویر می‌کند؟
محمدعلی ابوترابی: «به نظر من، ما در شرایط دام تعادل‌های همزمان تاریخی گرفتار شده‌ایم و از این نظر که یک دام است، خروج از آن به سادگی ممکن نیست. لذا این شوک‌های مثبت سیاسی داخلی و خارجی می‌تواند به طور موقت ما را از این وضعیت تعادلی خارج کند اما نمی‌توان انتظار داشت که دیگر به آن تعادل باز نگردیم. به عبارت دیگر آن چیزی اقتصاد ایران را با مشکل مواجه کرده، نوع نگرش سیاستگذاران اقتصادی است. به همین دلیل وقتی بازار ارز ایران را به صورت تاریخی تحلیل می‌کنیم، متوجه می‌شویم که سال‌ها با ثبات نرخ‌ها مواجه بوده‌ایم و بعد یکباره بر اثر وارد آمدن یک شوک به اقتصاد ایران، فنر نرخ ارز دچار جهش شده و از کنترل خارج شده است.
حتی ممکن است همان‌طور که مقام های دولت ایران هم گفته‌اند، تحت تاثیر عوامل روانی، قیمت بازار حتی به بیش از میزان سرکوب شده طی سال‌های گذشته رسیده باشد. این روند مدام در اقتصاد ایران تکرار خواهد شد، بنابراین می‌توانیم انتظار داشته باشیم که تحریم‌های جدید قیمت دلار را افزایش دهد و در مقابل، یک توافق سیاسی با ایالات متحده آمریکا موجب کاهش موقتی قیمت دلار شود.
اما سیاستگذار ایرانی تمایل به سرکوب مجدد قیمت ارز دارد و به همین دلیل پس از چند سال بار دیگر شاهد جهش قیمت ارز خواهیم بود. این جهش فراتر از میزان سرکوب خواهد بود چرا که افرادی که با جهش سریع نرخ ارز در بازار مواجه می‌شوند چون امکان چندبرابر کردن سریع مثلا دستمزد و دارایی‌های خود را بر اساس نرخ صعودی بازار ارز ندارد، تصمیم می‌گیرند که با خروج از سایر بازارها از سفته بازی دربازار ارز، سکه و طلا بهره بیشتری ببرد.»
یورونیوز: به نظر شما دولت ایران برای کاهش تبعات اجرای تحریم‌های مالی آمریکا چه راهکارهایی پیش رو دارد؟
محمدعلی ابوترابی: «راهکارهای کوتاه‌مدتی مثل پیمان‌سپاری میان واردکنندگان و صادرکنندگان وجود دارد. همچنین دولت می‌تواند با انجام توافق‌های پولی دوجانبه با کشورهای همسایه یا کشورهای در حال توسعه از تبعات کوتاه‌مدت این تحریم‌ها بکاهد اما برای بلندمدت، دولت باید بپذیرد که بازار ارز نیز از قواعد بازار آزاد پیروی کند و حتی اگر قصد دارد سیاست نرخ ارز مدیریت شده را اجرا کند، نباید این مدیریت منجر به چنان سرکوب قیمتی شود که متعاقب بروز هرشوکی از مدیریت نرخ ارز ناتوان بماند.»
یورونیوز: یعنی به اعتقاد شما حصول توافق میان ایالات متحده آمریکا و ایران نقطه عطفی در بازار ارز ایران محسوب نمی‌شود؟
محمدعلی ابوترابی: «اگر فرض کنیم یک توافق همه جانبه میان ایران و ایالات متحده آمریکا صورت بگیرد، شاید در کوتاه‌مدت قیمت دلار حداکثر ۶ هزارتومان کاهش یابد اما با توجه به ادامه سرکوب قیمت ارز از سوی دولت، چشم انداز بازار ارز همچنان آبستن بروز شوک قیمتی خواهد بود. مساله اصلی بازار ارز این است که دولت همچنان با تعیین و حفظ نرخ چهار هزار و ۲۰۰ تومانی همچنان به سرکوب قیمت ارز تمایل دارد. به همین دلیل با بروز یک شوک مشاهده می‌شود که نرخ دلار حتی تا ۱۲ هزارتومان نیز افزایش می‌یابد. بنابراین اگر در صورت حصول توافق با ایالات متحده آمریکا حتی نرخ دلار ۶ هزارتومان کاهش یابد، اما به دلیل ادامه سرکوب قیمت ارز باز هم در آینده شاهد بروز شوک قیمتی خواهیم بود و با افزوده شدن عوامل روانی نرخ ارز صعود بیشتری را تجربه خواهد کرد.
در شرایط فعلی هم برآورد برخی از اقتصاددانان ایرانی این است که نرخ واقعی دلار آمریکا بین ۷ تا ۸ هزارتومان است. این نرخی است که باید طی سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷ و در جریان یک رشد آرام و مستمر حاصل می شده است ولی به دلیل ادامه سرکوب قیمت از سوی دولت، شاهد این هستیم که نرخ ۸ هزارتومانی بازار طی چند هفته و به سرعت شکل می‌گیرد. اما دلیل فاصله ۴ هزارتومانی ایجاد شده بین نرخ واقعی دلار و نرخ موجود در بازار که تا حدود ۱۲ هزارتومان نیز ثبت شده، جو روانی حاکم بر بازار است که برپایه آن بسیاری تشویق می‌شوند که با ورود به این بازار از سود سفته‌بازی آن بهره‌مند شوند.
بنابراین شکل‌گیری هر توافقی هر چند کامل، هر چند پایدار و هر چند محکم و غیرقابل خدشه با آمریکا در نهایت فقط توان کاهش نرخ ارز را در کوتاه‌مدت خواهد داشت.»
یورونیوز: به نظر شما تاثیر تحریم‌های جدید آمریکا که طی دو روز آینده علیه اقتصاد ایران به اجرا درخواهد آمد، چه خواهد بود؟
محمدعلی ابوترابی: «قطعا به دلیل پیشرفت‌هایی که در مورد نحوه اعمال کارآمدتر تحریم‌ها از سوی آمریکا حاصل شده و ابزارهایی که در اختیار این کشور قرار دارد، اعمال این تحریم‌ها اثر معناداری بر روی نرخ ارز خواهد داشت و شوک جدی وارد خواهد کرد چرا که دسترسی ایران به منابع ارزی را محدود خواهد کرد و موجب تشدید جو روانی حاکم بر بازار ارز خواهد شد. به اعتقاد من تاثیر اجرای دوباره تحریم‌ها با تاثیرگذاری بیشتری همراه خواهد بود و نرخ ارز در بازار ایران با افزایش قابل ملاحظه‌ای رو به رو خواهد شد. چرا که دولت با نادیده گرفتن قواعد بازار آزاد به گونه‌ای با بازار ارز رفتار کرده که آسیب پذیری اقتصاد ایران در برابر تحریم‌ها افزایش یافته است. هر چند تحریم‌ها اثرگذار هستند ولی مشکلات ساختاری اقتصاد ایران در سیاستگذاری موجب شده تا اقتصاد ایران تا این حد از تحریم‌های اقتصادی تاثیرپذیر باشد.»
