رادیو زمانه ـ با بازگردانده شدن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، ایرانیان هر روز بیشتر در ایران زندانی می‌شوند. در نمونه‌ای تازه شرکت هوایی بریتیش ایرویز روز پنج‌شنبه ۲۳ اوت/ اول شهریور اعلام کرد از ماه آینده پروازی به تهران نخواهد داشت و از تهران نیز مسافر جابه‌جا نخواهد کرد. این شرکت هوایی بریتانیایی دلیل تصمیم خود را «عدم توجیه اقتصادی» این پروازها عنوان کرده است.
بر اساس بیانیه بریتیش ایرویز، آخرین پرواز این شرکت به تهران روز ۲۲ سپتامبر/ ۳۱ شهریور ۹۷ انجام میشود و روز بعد نیز پرواز برگشت انجام خواهد شد. بر این اساس مسافرانی که پیشتر بلیت خود را تهیه کرده‌اند می‌توانند یا پول خود را پس بگیرند یا تاریخ پرواز خود را تغییر دهند.
پیش از این شرکت هواپیمایی کی‌ال‌ام هلند هم اعلام کرده بود که از روز ۲۴ سپتامبر/ ۲ مهر ۹۷، پرواز تهران-آمستردام را «به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، متوقف می‌کند.
به دنبال فرمان دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده برای خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران که به قطع شدن ارتباط اقتصادی این کشور با دنیا می‌انجامد، مردم در ایران احساس می‌کنند که در این کشور ایزوله و زندانی شده‌اند. واشنگتن پست پنج‌شنبه ۲۳ اوت/ اول شهریور در گزارشی به این موضوع پرداخته و نوشته است به دنبال بحران اقتصادی و سیاسی پیش آمده در ایران پس از اجرایی شدن تحریم‌ها، هزینه پروازهایی که مسافران ایرانی را به مقصد‌های خارجی می‌رسانند سه برابر شده است و دیگر امکان استفاده از این پروازها برای بسیاری از ایرانیان وجود ندارد.
افزایش هزینه سفرهای هوایی که حاصل از محدودیت‌های ایجاد شده در مبادلات دلاری است، بسیاری از ایرانیان را که به فضای ایجاد شده پس از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) خوش‌بین بودند، عمیقاً ناامید کرده است. این در حالی است که برای مدتی، سفر به کشورهای منطقه و پایتخت‌های اروپایی در میان ایرانیان رواج یافته بود.
به نوشته واشنگتن پست حالا اما ایرانی‌ها به شکلی فزاینده در کشوری گرفتار می‌آیند که واحد پول آن در حال سقوط است، قیمت مواد غذایی مرتب افزایش می‌یابد، برخی داروهای وارداتی نایاب شده‌اند و حتی برخی روزنامه‌ها هم برای انتشار به مشکل مالی خورده‌اند. این وضعیت برای بسیاری از ایرانیان احساسی آشنا اما ناخوشایند است: به دام افتاده با اندکی امید ....
رکود اقتصادی، تورم بالا و خشم از فساد دولتی در دی ۹۶ و مرداد ۹۷ به اعتراضاتی سراسری انجامید که گرچه حکومت موفق شد آنها را مهار کند اما فراگیری آنها قابل اعتناست. حاشیه شهرهای بزرگ و شهرستان‌های کوچک و مناطق محروم در کانون این اعتراضات قرار داشت. با برقرار شدن دوباره تحریم‌های اقتصادی از دو هفته پیش اما احتمالا نارضایتی‌ها در میان طبقه متوسط و بالا نیز گسترش پیدا می‌کند چرا که احتمالا امکان تجربه کردن لذت‌هایی مانند سفرهای خارجی و ...، برای این طبقات از دسترس خارج میشود.
سفر از ایران آسان نیست
همین حالا برای اکثر ایرانیان سفر به مقاصد اروپایی یا منطقه‌ای مانند دبی، استانبول یا شهرهای عراق چندان آسان نیست و گذرنامه ایرانی از جمله محدود‌ترین‌ها برای اخذ ویزای خارجی در میان کشورهای دنیاست.
کریم سجادپور، کارشناس ایران در بنیاد کارنگی برای صلح به واشنگتن پست گفته است: «این فضا منبع سرخوردگی و خشم بسیار زیادی برای مردم ایران است که البته قطعا پیش از ترامپ هم وجود داشته است.»
این در حالی است که از سال ۲۰۱۲، برخی کشورها مانند ترکیه، گرجستان، صربستان، روسیه و آذربایجان شروع به تسهیل سفر ایرانیان به این کشورها کردند. آنها به برخی کشورهای آسیایی مانند تایلند و مالزی پیوستند که به مسافران ایرانی امکان سفر بدون ویزا یا گرفتن ویزا در مقصد را می‌دهند: شرایطی که این احساس را در میان برخی ایرانیان به وجود آورد که انزوای جمهوری اسلامی دیگر مترادف با مجازات مردم عادی نیست.
از سوی دیگر پس از به دست آمدن توافق بین‌المللی بر سر برنامه هسته‌ای ایران (برجام) در سال ۲۰۱۵، برخی شرکت‌های هوایی مانند ایر فرانس و کی‌ال‌ام پروازهای خود را به تهران آغاز کردند: روندی برای جذب گردشگران خارجی بیشتر و تقویت اقتصاد محلی.
جهش شدید هزینه سفرهای هوایی در ایران اما بار دیگر باعث بسته شدن دری شد که به نظر می‌رسید به روی ایران باز شده است. دری که پیش از این یک بار هم با فرمان رییس جمهور آمریکا در مورد محدودیت سفر و ورود شهروندان ایرانی به ایالات متحده بسته شده بود.
در حال حاضر بسیاری از ایرانیان قادر به دیدن اقوام خود در جمع بزرگ ایرانیان ایالات متحده نیستند و برخی ایرانی‌ها هم شکایت دارند که این اعمال محدودیت، امکان سفر و ورود آنان به برخی کشورهای اروپایی را نیز سخت‌تر کرده است.
به گفته سجادپور اکنون این سوال مطرح است که در نهایت مردم چه کسانی را به دلیل به وجود آمدن این شرایط سرزنش می‌کنند: «آیا آنها آمریکا را نکوهش می‌کنند یا رهبران خود در ایران را یا تحریم‌های اقتصادی را؟»
واشنگتن پست اما تاکید کرده است که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با آگاهی کامل از شدت دشواری‌ها برای عموم مردم -که ریشه اغلب آنها نه به فشارهای بین‌المللی که به سوء مدیریت داخلی برمی‌گردد- در اوایل ماه جاری میلادی به شکلی غیرعادی دولت حسن روحانی را مسئول شرایط و بحران اقتصادی پیش آمده دانست. تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی هم به نقل از علی خامنه‌ای سوءمدیریت اقتصادی را بیش از تحریم‌ها منشأ بحران اقتصادی و اجتماعی معرفی کرد.
در مقابل اما با توجه به اینکه ریال ایران یک شبه بیش از نیمی از ارزش خود را از دست داد، ایرانی‌ها به شکلی فراگیر رهبر این کشور را مسئول ناتوانی در کنترل اوضاع و محافظت از آنان در برابر تحریم‌های اقتصادی‌ای که دولت ترامپ پس از خروج از برجام مجددا برقرار کرد، می‌دانند.
یک شهروند تهرانی که سال‌های پایانی دهه سوم زندگی خود را می‌گذراند و به دلیل نگرانی از انتقاد علنی از رژیم خواسته است نامش فاش نشود، به واشنگتن پست گفته است: «ما در بحران هستیم چون دولت و مردم به یگدیگر اعتماد ندارند.»
همچون عده‌ای دیگر، این شهروند هم معتقد است افزایش مشکلات به گسترش اعتراض‌ها و تجمعات سراسری علیه دولت و حکومت نمی‌انجامد و تنها این احساس را در طبقه متوسط تقویت می‌کند که در کشورشان زندانی شده‌اند. این در حالی‌ست که او هم همچون شمار دیگری از شهروندان در نقاط مختلف ایران، قصد داشته در ماه سپتامبر به ترکیه سفر کند اما با توجه به افزایش قیمت بلیت هواپیما، سفرش را لغو کرده است.
در حالی که انتظار ایجاد تغییر در آمار سفرهای ایرانیان در چند ماه آینده وجود ندارد، کارشناسان صنعت هواپیمایی معتقدند تاثیر افزایش قیمت بلیت پروازها، فوری بوده. به گفته مجید نژاد، بینانگذار یکی از بزرگ‌ترین آژانس‌های مسافرتی، رزرو بلیت به مقصد خارج از ایران در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به نصف کاهش یافته است.
مجید نژاد گفته است بیشتر شرکت‌های هوایی پول بلیت را به دلار می‌خواهند و کاهش شدید ارزش ریال در برابر دلار موجب شده است پرداخت به دلار برای بسیاری از ایرانیان میسر نباشد.
خطوط هوایی محلی و برخی شرکت‌های خارجی هم که همچنان هزینه‌های‌شان را به ریال دریافت می‌کنند، دیگر قادر به تبدیل ریال خود به دلار با نرخ دولتی نیستند. سازمان هواپیمایی کشوری ایران هفته گذشته اعلام کرد شرکت‌های هواپیمایی باید از نرخ‌های بازار برای مبادله ارز خارجی استفاده کنند و این ضربه‌ای دیگر به اقتصاد خطوط هوایی بود که موجب افزایش قیمت‌ها شد.
نژاد گفته است که شرکت‌های هواپیمایی اروپایی مانند لوفت هانزا با حذف بلیت‌های ارزان‌قیمت خود به نوسانات و کاهش ارزش ریال پاسخ داده‌اند: «وضعیت در داخل هم ناامید کننده است. بسیاری از گردشگران از سیاست‌های دولت که موجب بی‌ثباتی و عدم مدیریت بحران اقتصادی شده و همچنین ایالات متحده که از برجام خارج شده است، آسیب‌دیده و ناامیدند.»
او گفته است: «مردم در حال حاضر آزادی بیشتری برای سفر به خارج از کشور دارند اما هیچ‌کس پولی برای رفتن ندارد. مردم می‌بینند که توانایی خریدشان به نصف کاهش یافته است.»
آینده چگونه خواهد بود؟
پیش‌بینی‌ها از آینده نیز امیدوار کننده نیست. دور جدید تحریم‌های ایالات متحده که هدف اصلی آن ممانعت از صادرات نفت ایران است، از ماه نوامبر اجرایی میشود. نژاد گفته است شرایط چندین خط هوایی اروپایی بدتر شده. ایر آستانه از قزاقستان، پروازهای خود به ایران را متوقف کرده و ایرباس و کی‌ال‌ام هم اعلام کرده‌اند به دنبال کاهش پروازهای‌شان از اوایل امسال، از ماه سپتامبر حضورشان در ایران متوقف خواهد شد.
ارغوان دباشی، راهنمای گردشگری در ترکیه اما درباره سفر ایرانیان به این کشور به واشنگتن پست گفته است: «رزرو‌ها به دلیل افزایش قیمت بلیت به شکلی چشمگیر کاهش یافته است اما بیشتر گردشگران در تلاش هستند تا هزینه‌های خود را با رزرو هتل‌های ارزان‌تر و استفاده نکردن از برخی خدمات پایین بیاورند.»
دباشی گفته است سقوط ارزش ریال کسب و کار او را هم در شرایط پیچیده‌ای قرار داده و حالا آژانس‌های مسافرتی باید سریعا هزینه بلیت را (نهایتا در ۲۴ ساعت) از مسافر دریافت کنند وگرنه امکان از دست رفتن پول به دلیل نوسانات در ارزش ریال وجود دارد.
هزینه رو به افزایش سفر بر شرایط میلیون‌ها ایرانی که قصد دارند به عراق بروند هم تاثیر گذاشته است. شمار زیادی از شیعیان ایران هر سال برای مراسم اربعین امام سوم شیعیان خود را به شهرهای کربلا و نجف می‌رسانند که بحران ارز ممکن است بر روی سفر آنان نیز تاثیر بگذارد.
با توجه به شرایط پیش آمده، دولت عراق گفته است هزینه ویزا را برای زائران ایرانی در ایام محرم کاهش خواهد داد. مسئولان داخلی اما گفته‌‌اند احتمالا تا ۲۰ درصد از کسانی که برنامه‌ریزی کرده‌اند تا در این ایام به عراق بروند، در خانه می‌مانند.
