کری می گوید دیدارش با ظریف یک ساعت طول کشید. چند هفته پیش از این دیدار وندی شرمن معاون وقت وزارت خارجه آمریکا با سفر به بروکسل اتحادیه اروپا را از تماس های چندین ماهه غیرعلنی ایران و آمریکا را مطلع کرده و به آنها از آمادگی برای ادامه مذاکرات اتمی به صورت علنی و چندجانبه خبر داده بود. حسن روحانی رییس جمهور جدید ایران هم از این گفت و گوهای چندماهه محرمانه تازه مطلع شده بود.

پس از دیدار دونفره ظریف و کری در اتاق مجاور شورای امنیت جلسه وزرای خارجه گروه 1+5 یعنی پنج کشور عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان و با ریاست مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تشکیل شد. کری می نویسد «چهل سال دوری دو کشور با دیدار ما از بین رفته بود».

توصیه های سلطان قابوس به کری

زمینه ساز دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا میانجیگر تمام این سال ها سلطانقابوس پادشاه عمان بود.

کری می نویسد که پس از علاقمندی ایران به شروع مذاکرات غیرعلنی در عمان، او که هنوز سناتور و رئیس کمیته سیاست خارجی مجلس سنای آمریکا بود برای اولین بار در 11 دسامبر 2011 به دیدار سلطان قابوس به مسقط پایتخت عمان رفت.

در کتاب لحنی تمجید گونه از سطان قابوس دارد که با پول نفت عمان را خرج توسعه کشورش کرده و آن را از زمینی خاکی به کشوری متمدن بدل کرده است.

ملاقات در یکی از کاخ های سلطان قابوس انجام شد که کری می گوید چشم انداز آن آبی خلیج فارس بود: «سلطان از اهمیت احترام در مذاکره با ایرانی ها گفت و مرتبا یادآور می شد که گفت و گوهای محترمانه با دولتی که ما اختلافات جدی با آن داشتیم تنها راهی است که مسیر مذاکره و رفع اختلاف را باز نگه می دارد».

کری می نویسد «من و جواد در طول مذاکرت سخت تلاش کردیم از حرمتی که بین مان به وجود آورده بودیم، حفاظت کنیم».

به نوشته کری، سلطان قابوس هم از بالاگرفتن تنش بر سر برنامه اتمی ایران نگران بود و درباره خطر تسلیحات احتمالی هسته ای ایران ملاحظات جدی داشت اما به شکل گیری توافق خوشبین بود. سلطان قابوس در دیدار با جان کری از علی اکبر صالحی وزیر خارجه وقت ایران به عنوان فردی یاد کرده یکی ازمهمترین مدافعان امتحان کردن دیپلماسی در برابر آمریکا است و آیت الله علی خامنه ای به او اعتماد دارد.

در بازگشت از مسقط به واشنگتن، کری برنامه ریزی برای گروه محرمانه مذاکره با ایران را شروع می کند: باراک اوباما خط دهنده اصلی، هیلاری کلینتون حامی ستادی و معرفی دیپلمات های مورد اعتماد برای این گفت و گوها و سالم اسماعیلی، مشاور سلطان قابوس رابط اصلی با ایران برای تنظیم تاریخ دیدارهای محرمانه و دستور کار مذاکرات.

هدف اصلی ایران از شروع مذاکره با آمریکا رفع تحریم‌های اتمی و کوتاه آمدن ایالات متحده از مخالفت با غنی سازی اورانیوم در ایران بود. جان کری می گوید این موضوعی بود که از زمان دولت جورج بوش بین دو کشور وجود داشت و خود رئیس جمهور بوش هم در محافل خصوصی با ادامه غنی سازی در ایران موافق بود اما در یافتن فرمولی که جلوی برنامه احتمالی تسلیحات اتمی ایران را همزمان با ادامه غنی سازی اورانیوم بگیرد، ناکام مانده بود.

باراک اوباما رئیس جمهور ایران از طریق سلطان قابوس نامه ای به آیت الله خامنه ای رهبر نظام جمهوری اسلامی ایران فرستاد که در آن گفت کشورش با ادامه غنی سازی اورانیوم و رفع تحریم های اتمی در برابر اقداماتی که نشان دهنده مسدود شدن راه ساخت تسلیحات احتمالی اتمی است، موافق است.

این کار گفت و گوهای ایران و آمریکا را وارد مرحله ای کاملا جدی و متفاوت از نزدیک به چهل سال قبل از آن کرد.

شب آخر در هتل کوبورگ میان ظریف و کری چه گذشت؟

جان کری در کتابش مذاکرات اتمی منجر به توافق برجام و گفت و گوهایی مفصلی را که توافق آب و هوایی پاریس حاصل آن بوده را، برجسته ترین کار خود در دوره چهار ساله وزارت خارجه می داند. از 45 عکسی که در کتاب از زندگی اش آورده، دو عکس مربوط به همین دو موضوع و توافق است که دونالد ترامپ آمریکا را از هردوی آن خارج کرده است.

یکی از عکس‌ها، زمان امضای توافق نامه پاریس در مجمع عمومی سازمان ملل متحد است که ایزابل نوه اش را با خود برده و توافق را در زمانی که او را بغل کرده، از طرف ایالات متحده امضا می کند و یکی در زمان مذاکره با گروه ایرانی در هتل کوبورگ وین. جایی که توافق نهایی اتمی پس از 22 ماه مذاکره در شهره های متخلف، آنجا به دست آمد.

کری روایت جالبی از آخرین ساعات منجر به توافق برجام در این هتل دارد که 17 شبانه روز طول کشیده بود:

«هرروز ما به رسیدن به یک توافق نزدیک تر می شدیم اما ظریف هنوز نمی توانست شخصا آن را تایید کند و بگوید بله. در عصر روز سیزدهم جولای، ظریف و [سرگئی] لاوروف [وزیر خارجه روسیه] و فدریکا موگرینی مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به سوئیت محل اقامتم در هتل کوبورگ دعوت کردم... من آنجا نشسته بودم با چهارپایه ای که زیر پای گچ گرفته ام قرار داشت و همگی به حرف های ظریف گوش می دادیم که درباره اینکه چرا این توافق به اندازه کافی برای ایران خوب نیست، توضیح می داد. نزدیک نیمه شب لاوروف که آماده ترک وین به مقصد ازبکستان بود صحبت های او را قطع کرد و گفت جواد انگار تو اختیار امضای توافق را نداری نه؟ اگر این طور است لطفا به ما بگو. داری وقت ما را تلف می کنی».

کری در ادامه نوشته که ظریف به لاروف اخم کرد و عصابی از روی مبل بلند شد و به سمت در رفت که در اعتراض به حرف او اتاق را ترک کند.

در وضعیتی که تصور آن هم تا چند ماه پیش غیرممکن به نظر می رسید واسطه بین وزرای خارجه روسیه و ایران این بار وزیر خارجه آمریکا بود.

کری تلاش داشت تا تنش فزاینده ای که در روزهای منتهی به توافق بالاگرفته بود را کمی آرام کند. او در بیان وضعیتی که در اتاق به وجود آمده بود در کتابش نوشته «به سرعتی که برایم امکان پذیر بود از روی مبل پایین پریدم تا مانع رفتن ظریف شوم. گفتم می دانم منظور سرگئی توهین به تو نبود... ما فکر نمی کنیم چیز دیگری وجود داشته باشد که برای توافق بتوانیم انجام بدهیم. این متن توافق است؛ می توانی قبولش کنی یا نه؟ بعد از چند لحظه او گفت که خودش را آماده اعلام قبول توافق می کند اما یکی چیز تازه دیگری هم لازم داشت».

ظریف می خواست نام تعداد بیشتری از ایرانی هایی که در فهرست تحریم های آمریکا قرار داشتند، خارج شود. کری می گوید مسئول امور مربوط به تحریم های ایران در وزارت خزانه داری آمریکا برای همین موضوع همراه هیات آمریکایی بود:

«وزارت خزانه داری آمریکا قبلا آمادگی خارج کردن افراد بیشتری از ایرانی های باقی مانده در فهرست تحریم های ایالات متحده بود ما این را برای همین لحظه نگه داشته بودیم. زمان بازی با کارتی که ایالات متحده در جیبش نگه داشته بود رسیده بود».

گفت و گفت میان هیات آمریکایی در اتاق دیگری از سوئیت آنها در جریان بود. کری می گوید پس از صحبت در این باره به اتاقی بازگشت که لاوروف و ظریف آنجا منتظر نشسته بودند.

«به جواد گفتم ما قصد داشتیم یک قدم دیگر برای پایان دادن به ماجرا برداریم و فهرستی از افراد بیشتری را که آمادگی داشتیم از فهرست تحریم ها خارج کنیم به او دادم. حالا توافق را قبول می کنی؟ برای یک لحظه انگار که به صورت ابدی باشد، مکث کرد و گفت توافق کردیم».

«توافق نیمه شب بود و ما زمان و انرژی کافی برای جشن گرفتن نداشتیم. بعد از دست دادن به اتاق خودم برگشتم تا به رئیس جمهور اوباما نهایی شدن توافق را خبر بدهم. از من تشکر کرد و من هم از او تشکر کردم و به او گفتم... ما به توافقی که می خواستیم رسیدیم، حالا باید حفظ اش کنیم».

حاشیه های فراوان پرداخت 1.7 میلیارد دلاری به ایران

از نکات جالب توجه کتاب کری ماجرای پرداخت 1 میلیاد و 700 میلیون دلار پول نقد همزمان با اجرای توافق هسته ای در زمستان سال 1395 است.

کری می گوید ایران در زمان محمدرضا شاه خریدهای نظامی متنوعی از آمریکا کرده بود که پس از انقلاب 1357 «وقتی آیت الله خمینی قدرت را در دست گرفت و کارکنان سفارت ما را به گروگان گرفت بدیهی بود که این تسلیحات در اختیار ایران قرار نخواهد گرفت».

پول خرید های نظامی ایران از سوی وزارت خزانه داری آمریکا در حسابی قرار گرفت و دسترسی ایران به آن مسدود شد.

کری می نویسد «ایران از سال های گذشته خواستار برگشت این پول و سود بانکی آن بود. ایران از این موضوع به دادگاهی در لاهه شکایت کرد و خواستار دریافت 10 میلیارد دلار سود آن پول و همچنین اصل مبلغ شد. آنها شکایت حقوقی قوی ای مطرح کردند و شنیده می شد که دادگاه به نفع آنها رای خواهد داد... دولت اوباما سرانجام توافق کرد که موضوع خارج از دادگاه حل و فصل شود و این کار را با پرداخت یک پنجم از مبلغی که ایران درخواست داشت، انجام داد. یک میلیارد و 700 میلیون دلار هنوز هم پول زیادی است اما بسیار بهتر از پرداخت 10 میلیارد دلار است».

به نوشته کری، باراک اوباما این موضوع را در جلسه ای با اعضای مرتبط دولت هم مطرح کرد که بگوید که پرداخت این مبلغ به ایران بهتر از 10 میلیارد است و به نفع مالیات دهندگان آمریکایی است و کابینه هم با آن موافقت کرد.

اما برای پرداخت این پول به ایران، موانع مختلفی وجود داشت. اول از همه اینکه به دلیل بی اعتمادی شدیدی که میان ایران و آمریکا وجود داشت، قرار شد پرداخت این پول همزمان با مبادله زندانی ایرانی و آمریکا انجام شود اما به دلیل تحریم های اولیه آمریکا که مبادله دلاری با ایران را ممنوع کرده، قرار شد پرداخت پول به صورت نقدی انجام شود.

زندانیان ایرانی آمریکایی که نظام جمهوری اسلامی توافق کرده بود در برابر آزادی زندانیان ایرانی آمریکایی در ایالات متحده آزاد کند، منتظر رسیدن این پول به ایران همزمان با روز اجرای توافق اتمی بودند. این همان پول و مبادله ای است که دونالد ترامپ می گوید «باج» دادن باراک اوباما به گروگانگیری حکومت ایران است.

یک هواپیمای نظامی سوئیس مامور رساندن 1 میلیارد و 700 میلیون دلار پول نقد به ایران و سپس خارج کردن زندانیان ایرانی- آمریکایی از خاک ایران از جمله جیسون رضائیان به همراه همسرش بود که قبلا از زندان آزاد شده بود اما ممنوع الخروج بود. در لحظات نزدیک به پرواز هواپیمای نظامی سوئیس به سوی فرودگاه مهرآباد تهران، معلوم شد عبور آن از حریم هوایی کشورها به مقصد ایران هم مشمول تحریم های اولیه آمریکا است. کری نوشته که به محض اطلاع از مشکل، از سفرای آمریکا در کشورهایی که این هواپیما از آسمان آنها عبور می کرد، خواست تا مشکل مجوز موردی عبور آن را حل کنند.

هواپیمای حامل پول های نقد به تهران رسید و زندانیان سوار بر هواپیما آماده پرواز بودند. ظریف و موگرینی برای قرائت بیانیه آغاز اجرای برجام عازم مقر سازمان ملل در وین شدند اما کری می گوید در لحظات از تهران خبر رسید که ماموران ایرانی اجازه همراهی همسر جیسون رضائیان و خروج اش از ایران را نمی دهند.

کری نوشته است که با تلفن ظریف تماس گرفت اما خیلی دیر شده بود آنها برنامه قرائت بیانیه آغاز اجرای توافق و پایان تحریم های اتمی را شروع کرده بودند.

توافق وارد مرحله اجرا شده بود اما زندانیان هنوز روی باند فرودگاه مهرآباد تهران معطل بودند. کری می گوید به محض پایان مراسم موضوع را به ظریف گفت «چهره اش در هم رفت. او متوجه بود که موضوع چقدر جدی است». هواپیمای کری و هیات آمریکایی هم روی باند فرودگاه وین آماده پرواز به سوی ایالات متحده بود و آنها مرکز شهر را ترک کرده بودند. «مجددا با ظریف تماس گرفتم و تاکید کردم که همسر جیسون باید خارج می شد. او به من تضمین داد که موضوع حل شده است».

به نوشته جان کری «ماموران وسط نیمه شب عازم خانه رئیس دادگاه شده بودند و امضا حکمی که خروج یگانه همسر جیسون رضائیان را ممکن می کرد، گرفته بودند».

***

کتاب جان کری در مجموع حسی از یک لحن حماسی دارد و تداعی صدای یک سیاستمدار مسئولیت پذیر است که به قضاوت تاریخ نگاه ویژه ای دارد. کتاب را به هفت نوه اش، والدین آنها و همسرش تقدیم کرده و یادآور شده که در زمان حضور در جنگ ویتنام با خودش عهد کرده بود در بازگشت به آمریکا هر کاری از دستش برمی آید برای جلوگیری از جنگ و خونریزی انجام دهد.

موضوعی که به گفته وندی شرمن معاون او در زمان مذاکرات اتمی، در روزی اعلام توافق برجام هم در اتاقی که همه وزرای حضور داشتند برای همه مذاکره کنندگان تعریف کرد و باعث شد «قطرات اشک برگونه ها جاری شود».