یورونیوز ـ فرزاد پورمرادی - صنایع نفت و گاز در سند چشم انداز ۱۴۰۴ ایران جایگاه ویژه ای دارد.
در این برنامه هدف این است که تا سال ۱۴۰۴ وابستگی به نفت کاهش یابد و ایران به دومین تولیدکننده نفت و گاز در در اوپک تبدیل شود.
براساس برآوردهای رسمی رسیدن به این آینده ادعایی نیازمند حداقل ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه است. صنعت نفت بعنوان پایه اقتصاد ایران، سهم ۸۴ درصدی در درآمدهای ارزی و ۹۵ درصدی در انرژی اولیه بازی می کند. بودجه سالانه کشور وابستگی تقریباً ۵۰ درصدی به نفت دارد.
تحریم های بین‌المللی و برنامه پنجم توسعه
تحریم های بین المللی تا قبل از توافق هسته ای همزمان با اجرای برنامه پنجم توسعه شدت یافت که اهداف بخش نفت و گاز را به طور جدی با مشکل همراه کرد. ظرفیت تولید نه تنها تحقق نیافت بلکه به زیر ۳ میلیون بشکه در روز کاهش یافت. حتی نیمی از ۱۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تعریف شده هم محقق نشد. رتبه ایران در تولید اوپک به چهارم تنزل یافت و شرکت های بین المللی از بلوک های اکتشافی- توسعه خارج شدند و در نهایت صادرات نفتی به یک میلیون بشکه در روزرسید.
اما از سال ۲۰۱۵ و پس از توافق هسته‌ای بازار نفت ایران با استقبال گرم سرمایه‌گذاران خارجی همراه شد، هرچند همچنان از توسعه متناسب و مطابق استانداردهای روز عقب افتاده است.
تحریم های یک‌جانبه آمریکا و برنامه ششم توسعه
با خروج آمریکا از برجام و بازگشت یک جانبه تحریم های نفتی و کشتیرانی از چهارم نوامبر، حال این برنامه ششم است که به چالش کشیده می شود. بخش نفت و گاز به ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری چهار ساله نیاز دارد. فرسودگی تاسیسات نفتی و همچنین وجود نیروی انسانی غیرماهر از چالش های عمده است. در چند سال آینده بیش از ۲۴ هزار نفر از پرسنل این صنعت بازنشسته می‌شوند که مسئولان را نگران کرده در حالی که در دولت دهم هزاران نیروی انسانی غیرماهر جذب شده‌اند.
با این حال جذب سرمایه و فناوری مهمترین نیاز امروز ایران در این بخش است. مقامات رسمی وزارت نفت اعلام کرده‌اند برای توسعه و نگهداشت میدان های نفت و گاز به سرمایه کلانی نیاز دارند که چنانچه تامین نگردد دستیابی به اهداف برنامه ششم کار آسانی نیست.
این در حالی است که در پایان برنامه، وابستگی بودجه به نفت کشور باید قطع شود و ظرفیت تولیدی ایران به حداقل ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه، حجم تولیدات گازی به یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب و میعانات گازی نیز به یک میلیون و یکصد هزار بشکه در روز برسد.
برنامه‌های ایران برای مقابله با تحریم ها
دولت ایران همچنین برای مقابله با محدودیت های نفتی و مالی با بهره‌گیری از تجربیات گذشته تلاش دارد به گفتگو با سایر سرمایه گذاران در چین و روسیه و یافتن مشتریان جدید برای فروش نفت ادامه دهد. ایجاد بورس نفت و تالارهای حراج، فروش به بخش غیر دولتی، استفاده از ارزهای دیجیتال، فروش منطقه‌ای گاز و استفاده از توان داخلی برای اکتشاف، بازسازی و نوسازی تأسیسات، کاهش مصرف داخلی، مقابله با قاچاق سوخت و افزایش حامل های انرژی، بخش دیگری از تلاش‌های ایران برای کاهش اثرات تحریم در داخل و خارج است.
در کنار این‌ها ایران در تلاش است تا در مذاکره با اتحادیه اروپا، رهیافت‌هایی برای مبادلات مالی که قابل تسری به سایر معاملات باشد جستجو کند. ایران امیدوار است تا با افزایش قیمت جهانی نفت و معافیت برخی مشتریان ایران از سوی آمریکا و همچنین ناتوانی رقبا برای جایگزینی کاهش صادرات ایران خود را از آسیب تحریم دور نگه دارد.
راه دشوار ایران در تحقق برنامه‌ها
با این حال حقایق موجود تا پیش از اعمال تحریم‌های نوامبر نشان می‌دهد که اکثر شرکت‌ها از جمله توتال سرمایه‌گذاری را رها کرده و مطابق آمار ۳۹ درصد صادرات نفتی ایران کاهش یافته است.
واقعیت این است که تحقق ادعای آمریکا برای به صفر رساندن فروش نفت ایران البته به عوامل متعددی بستگی دارد که لزوما در اختیار آنها نیست. جهان با افزایش تقاضا برای انرژی همراه بوده و جبران کاهش عرضه دو میلیون و نیم بشکه نفت ایران در بازار از سوی تولیدکنندگان دیگر کار ساده ای نیست و به زمان نیاز دارد. در چنین شرایطی صادرات ونزوئلا نیز کاهش یافته و هر دوی این عوامل سبب افزایش قیمت جهانی نفت شده است.
چشم آمریکائیان برای نتیجه تحریم ها به مصرف کنندگان، تولیدکنندگان و سرمایه گذاران جهانی نفت دوخته شده که تا چه اندازه حاضرند با ایالات متحده همکاری کنند. چنانچه واشنگتن موفق شود همراهی نسبی سایر کشورها را کسب کند، صنعت نفت و گاز ایران خسارت و زیان فراوانی را متحمل خواهد شد. ضمن اینکه نیمه اول دهه آینده شمسی زمان ثمر دادن اهداف چشم انداز و تحقق برنامه ها نخواهد بود.
