رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها

دومین نفری که در روز اربعین در کنار آیت‌الله خامنه‌ای نشسته است (در سمت راست آقای جنتی) مصطفی رستمی است که آیت‌الله خامنه‌ای او را در اوایل شهریور به عنوان نماینده خود در دانشگاه‌های ایران منصوب کرد.

آقای رستمی، ۴۶ ساله جایگزین محمد محمدیان شد که از سال ۱۳۸۴ ریاست "نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها" را بر عهده داشت.

پس از استعفای او مصطفی رستمی که از سال ۱۳۸۳ در زیرمجموعه های گوناگون این نهاد فعالیت داشت، به معاونت فرهنگی - سیاسی (مهمترین معاونت این نهاد) منصوب شد.

با آنکه انتخاب وزیر علوم و پیشنهاد او به مجلس بر عهده رئیس جمهور است اما به نوشته وبسایت رهبر ایران، او در خصوص برخی وزارتخانه‌ها مثل وزارت علوم حساسیت‌هایی دارد، "چرا که انحراف در آنها، موجب ایجاد انحراف در حرکت کلان کشور به سمت آرمانها می‌شود و نگهبانی و مراقبت در خصوص حرکت عمومی به سمت آرمانها وظیفه قطعی رهبری است اما در انتخاب مسئولان این وزارتخانه‌ها، ورود نمی‌کنند."

احتمالا در این حساسیت نظر این نهاد نیز لحاظ می‌شود و در برخی موارد تایید روسای دانشگاه‌ها با هماهنگی این نهاد صورت می‌گیرد. اختلاف نظر میان نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها و دولت در چند سال اخیر گاه کار را به استعفا و یا برکناری مسئولان یکی از طرفین نیز کشانده است.

برای مثال آقای محمدیان که از نزدیکان بیت رهبری است، سال گذشته بر سر بودجه این نهاد با حسن روحانی اختلاف داشت و دلیل استعفایش "عدم پرداخت بودجه از سوی دولت به این نهاد " عنوان شد.

محمد محمدیان در تابستان سال گذشته از این مقام استعفا کرده بود و نام‌هایی چون علی اکبر ابوترابی، امام جمعه موقت تهران و نایب رئیس سابق مجلس برای جایگزینی او مطرح بود. اما چند هفته بعد اعلام شد که آیت‌الله خامنه‌ای با استعفای او موافقت نکرده و او برای یک سال دیگر به کار خود ادامه داد.

نهاد نمایندگی رهبر ایران از مهمترین نمایندگی‌های آیت‎الله خامنه‌ای است و چتری بر ده‌ها دفتر نمایندگی ولی فقیه در نهادهای آموزش عالی از جمله دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور است. انتصاب تمام نماینده‌های رهبر ایران در دانشگاه‌های ایران بر عهده رئیس این نهاد است.

حساسیت آیت‎الله خامنه‎ای بر دانشگاه‌ها و آموزش عالی اهمیت این نهاد دو چندان می‌کند. این نهاد در زمان رهبری آقای خامنه‌ای تشکیل شد و نظارت بر تمام فعالیتهای سیاسی و فرهنگی دانشجویان را بر عهده دارد. حتی در برخی موارد، مواد درسی برخی از رشته‌ها به ویژه رشته‌های علوم انسانی باید با تایید این نهاد برسد.

در اساسنامه این نهاد آمده است: "اعلام نظر کتبی درباره خلافهای بین متون جزوات درسی و مباحث راجع به مبانی ارزشها و دیدگاه‌های دینی و اسلامی از طرف دفتر مرکزی نهاد، به مسئولان ذیربط، برای اصلاح."

مصطفی رستمی پس از انتصابش به ریاست نهاد نمایندگی رهبری، به عنوان عضو حقوقی وارد شورای عالی انقلاب فرهنگی شد.

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی

روحانی جوان دیگری که در این عکس حضور دارد، محمد قمی است که نفر سمت چپ در این تصویر است. او در روزهای پایانی مرداد امسال به جای مهدی خاموشی به سازمان تبلیغات رفت که بیش از ۱۷ سال ریاست آن را بر عهده داشت.

سازمان تبلیغات اسلامی از مهمترین نهادهای زیر نظر رهبر ایران است که در بدو تاسیس جمهوری اسلامی به فرمان آیت‌الله خمینی به منظور حفظ و اشاعه فرهنگ انقلاب اسلامی تشکیل شد.

"دفاع از اصول اسلام، نظام مقدس جمهوری اسلامی و آرمانهای انقلاب اسلامی و شناخت توطئه‌های فرهنگی- تبلیغی بیگانگان و تبیین انحطاط و بطلان مکتبهای الحادی و انحرافی و مبارزه با آفتهای التقاط و تحجر با تکیه بر جامعیت اسلام" از اهداف این سازمان در اساسنامه آن است.

پس از انقلاب بخشی اعظمی از موسسه‌های فرهنگی و هنری از جمله تعدادی از موسسه‌های انتشاراتی و سینماها به مصادره این سازمان درآمد. حوزه هنری، خبرگزاری مهر، روزنامه انگلیسی تهران تایمز و سازمان دارالقرآن الکریم از زیر مجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی هستند.

احمد جنتی نخستین رئیس آن بود که تا سال ۱۳۷۰ این مقام را برعهده داشت و سپس محمود محمدی عراقی (۱۰ سال) و مهدی خاموشی (۱۷ سال) به ریاست آن برگزیده شدند.

بخشی از مهمترین تولیدات فرهنگی-هنری انقلابی در راستای اهداف جمهوری اسلامی در زیر مجموعه‌های این سازمان به ویژه حوزه هنری و به دست کسانی چون محسن مخملباف، ناصر پلنگی، حسین خسروجردی و قیصر امین‌پور تولید شد.

سابقه محمد قمی بیشتر در نهادهای آموزشی و پژوهشی بوده است و سابقه سیاسی چندانی ندارد. او پس از رسیدن به ریاست سازمان تبلیغات اسلامی، عضو حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی شد.

محمد قمی، ۳۷ ساله حالا رئیس نهادی شده که سن آن بیشتر از سن خود اوست. اتفاقی که در تاریخ جمهوری اسلامی کم سابقه است. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی وارد مرحله‌ای شده که رشته امور را به دست نسل جوان‌تر بدهد. هر چند تا الان برای تامین مدیران "متعهد و متخصص" با دشواریهایی روبه‌رو بوده است، به ویژه برای جایگزین کردن مسئولان مناصبی که بر اساس قانون و عرف جمهوری اسلامی باید روحانی باشند.

جمهوری اسلامی، جوانی که پیر می‌شود؟

انتصاب این سه چهره جوان برای ریاست سه نهاد مهم حکومتی شاید فتح بابی برای ورود نسل تازه‎ای از روحانیون برای در اختیار گرفتن مناصب مهم باشد.

کاهش انتخاب و انتصاب روحانیون برای مشاغلی که لزوما نباید مسئول آن روحانی باشد و یا جابجایی یک روحانی از مقامی به مقام دیگر تا پیش از این دست کم نگرانی‎هایی را از سوی برخی چهره‌های حکومتی مطرح کرده بود که نقش روحانیون در سطوح عالی مدیریتی کمرنگ‌تر می‌شود. حتی زمانی در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، منتقدان از آن با عنوان پروژه "عبور از روحانیت" نام بردند.

زمانی که محمود احمدی‌نژاد به عنوان نخستین رئیس جمهور غیر روحانی ایران پس از نزدیک ۲۴ سال به قدرت رسید، بعضی منتقدانش او را متهم کردند که در صدد حذف روحانیت است.

اما زمانی که پس از او یک روحانی رئیس جمهور شد، باز هم تعداد وزیران روحانی او افزایش نیافت. در حال حاضر فقط یکی از وزیران کابینه فعلی (محمود علوی، وزیر اطلاعات که باید مجتهد باشد) و یکی از معاونان رئیس جمهور (محمدعلی شهیدی محلاتی، رئیس بنیاد شهید) روحانی هستند.

دست کم در دهه شصت بجز وزیر اطلاعات، وزیران ارشاد، کشور و عمدتا دادگستری از میان روحانیان انتخاب می‌شد که شمار آنها در سالهای بعد کاهش یافت.

در مجلس هم حضور روحانیون در طول سالهای اخیر تدریج کمرنگتر شده است. در مجلس اول پس از انقلاب از ۲۴۳ نماینده مجلس، ۱۶۴ نفر روحانی بودند از جمله کسان چون اکبر هاشمی رفسنجانی، علی خامنه‌ای و محمدجواد باهنر. حال آنکه تعداد روحانیان مجلس فعلی (دهم) ۱۶ نفر در بین ۲۹۰ نماینده مجلس است که چندان برای عموم شناخته شده نیستند.

به جز اعضای مجلس خبرگان، فقهای شورای نگهبان، رئیس قوه قضاییه و وزیر اطلاعات که بر اساس قانون باید مجتهد باشند، ریاست و مسئولیت بسیاری از نهادهای که عمدتا زیر نظر رهبر ایران هستند تاکنون به عهده روحانیون بوده است. از نمایندگی‌ ولی فقیه در تمامی استان‌ها و نهادهای دولتی و نظامی گرفته تا رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و برخی از مقام‎های ارشد قوه قضاییه.

عمده این مشاغل همچنان در اختیار نسل اول و دوم روحانیون است. بسیاری از آنها سال‌هاست که سن بازنشستگی را رد کرده‌اند. دوره ده ساله صادق لاریجانی، رئیس قوه قضاییه در تابستان پایان می‎یابد. متوسط سن شش فقیه شورای نگهبان ۷۶ سال است و احمد جنتی، دبیر آن که همزمان رئیس مجلس خبرگان است ۹۲ ساله است.

محمود هاشمی شاهرودی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام که عضو شورای نگهبان هم هست براساس برخی از گزارش‌ها مدتهاست به دلیل بیماری در جلسات مجمع شرکت نمی‎کند و محمدعلی موحدی کرمانی، نایب رئیس مجمع ۸۷ ساله است.

تعدادی از مشاغلی که مسئولیت آنها از ابتدای تاسیس در اختیار روحانیون بود، پس از درگذشت یا کناره‌گیری مسئول روحانی آن، با فردی غیر روحانی جایگزین شد. از جمله می‎توان به ریاست هیئت امنای دانشگاه آزاد (اکبر هاشمی رفسنجانی سپس علی اکبر ولایتی)، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک (حسن روحانی، سپس علی اکبر ولایتی) و رئیس دفتر بازرسی بیت رهبری (علی اکبر ناطق نوری، سپس حسین فدایی) نام برد.

به اینها باید به افزایش متوسط سن اعضای جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه، دو بال روحانیت حامی رهبر ایران هم اشاره کرد.

در چند سال آینده بسیاری از این مناصب باید روحانیون جوان‌تر پر شود، اما به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی برای تولید مدیران روحانیونی که هم‌وزن اسلاف خویش باشند چندان موفق نبوده است.

شاید یکی از دلایل آنکه حضور روحانیون چه در دولتها و چه در مجلس به شدت کاهش یافته، این بوده که حوزه‌های علمیه و مدارس مذهبی با وجود داشتن بودجه‎های کلان در پرورش روحانیون سیاستمداری که بتوانند در مدیریت جمهوری اسلامی نقش آفرین باشند، نتوانسته‌اند به اهداف خود برسند.

حال به نظر می‎رسد که با انتصاب این سه روحانی جوان و تقریبا ناشناخته در راس سه نهاد بسیار مهم زیر نظر رهبری، راه برای روحانیون جوان‌تر باز می‌شود و شاید همان طور که حسام الدین آشنا نوشته این "تصویر را باید به یاد" سپرد، چه بسا مشاغل مهمی حکومتی در آیندهای نه چندان دور به آنها سپرده شود.