از حمله به سفارت آمریکا به دو دلیل حمایت می‌کردم. یکی اینکه دولت کارتر شاه را به آمریکا برده بود و بنابراین همه وحشت داشتیم و هم خشمگین بودیم که این می‌تواند اولین قدم برای انجام کودتایی مانند ۲۸ مرداد باشد و اینگونه کوشش نسل ما را برای استقرار دموکراسی و آزادی، مانند آن زمان ناکام گذارند.
علت دیگر این بود که حداقل من و خیلیهای دیگر مانند من سخت از سیاستهای دولت بازرگان خشمگین بودیم. با وجودی که من شخص ایشان را بسیار دوست می‌داشتم و احترام قائل بودم ولی با سیاست رفرمیست ایشان مشکلی جدی داشتم. در واقع انقلاب با آن عظمت و گستردگی که از منظر روش مبارزه خشونت زدایانه (تا انقلاب ایران، انقلابها از مدل چگورایی و جنگ مسلحانه الهام می‌گرفتند. در حالیکه مدل غالب در ایران مدل تظاهرات غیر خشن بود و اعتصاب. مدلی که در سالهای بعد الهام بخش انقلابات اروپای شرقی و دیگر کشورها مانند فیلی پین بر علیه دیکتاتوری چون مارکوس رئیس جمهور آن شد.) و نیز درصد شرکت کنندگان، در جهان بیسابقه بود (در انقلاب فرانسه حدود ۷ درصد جامعه شرکت فعال داشتند و در انقلاب روسیه حدود ۱۴ درصد. در حالیکه در انقلاب ایران، و فقط در بخش شهری، در بعضی تظاهرات درصد شرکت کنندگان به بالای ۸۰ درصد می‌رسید.) حال دارای نخست وزیری شده بود که انقلاب را قبول نداشت و تا مغز استخوان اصلاح طلب بود و انگار از اینکه انقلاب شده ناراحت بود و می‌گفت ما در پی باران بودیم که دیدیم سیل آمد. اینکه چگونه چنین مبارزی و با چنین نوع نگاهی به انقلاب، نخست وزیری دولتی که می‌باید معرف خواستهای ملتی که انقلاب کرده است، باشد پذیرفته بود هنوز برای من برای من حل نشده است. متاسفانه ایشان هیچ متوجه این واقعیت نمی‌شد که مردمی که انقلاب کرده‌اند، دیگر مردم سابق نیستند و اراده به نفس پیدا کرده‌اند و خواسته‌هایشان در راستای آن اعتماد به نفس عمیق تر شده است.

می‌دیدم که در راستای سیاست خود که آن را گام بگام توصیف می‌کرد، از مردم می‌خواست که به خانه اشان بر گردند و بگذارند آنها اصلاحات خود را انجام دهند. چنین نوع نگاهی، فضایی سخت از نارضایتی در میان نسلی از جوانها که آماده فداکاریهای عظیم برای استقرار حکومتی مردمسالار بود، نسبت به ایشان ایجاد کرده بود. می‌دیدم که چگونه حزب جمهوری، از عدم اهمیت دولت به اصل استقلال، از طریق جعل، به استقلال، نه معنی خارج شدن از روابط سلطه که به آن معنی آمریکا ستیزی داده است و با این تعریف جعلی، که هنوز وطن گرفتار آن است و حقه بازی سعی می‌کند که خود را قهرمان استقلال جا بزند. در حالیکه از لابلای تمامی رفتارها و گفته‌ها و نوشته‌های آنها روز بروز بیشتر حس می‌کردم که در پی باز سازی استبداد و اینبار در لباس دین هستند. باید سالها می‌گذشت تا در اسناد بخوانم که آیت الله بهشتی اسمی هم برای ایجاد این دیکتاتوری ساخته است: و <دیکتاتوری صلحا>. کوشش حزب جمهوری در گسترش نفوذ خود بگونه‌ای بود که یاد دارم که برای چند ماهی در حسینیه دهی بنام جماران، در کوه‌های بالایی جماران که بعدا آقای خمینی در آنجا سکونت گزید، حدود نیم ساعتی کوه نوردی لازم داشت، کتابهای شریعتی را برای عده‌ای دختر و پسر نوجوان تدریس می‌کردم که دو دختر خانم که عضو حزب جمهوری بودند آمدند و در صحبتی که داشتیم گفتند که اگر بگویم که از طرف حزب جمهوری تدریس می‌کنم حقوقی بمن خواهند داد. گفتم که یعنی از من می‌خواهید دروغ بگویم؟ این چگونه "حزب جمهوری اسلامی" است و اسلامش چگونه اسلامی است؟

به همین دو علت بعداً به گروه شعار دهندگان و سرود خوانان در جلوی دانشگاه پیوستم. زود متوجه شدم که رهبری شعار دهندگان را مجاهدین خلق به خود اختصاص داده‌اند، ولی با اینکه با سازمان زاویه‌ای جدی داشتم، ولی در آن زمان برایم زیاد مهم نبود. چرا که همه با اشغال سفارت موافق بودیم. علت زاویه داشتن با سازمان این بود که با وجود علاقه بسیار زیاد به بنیانگذاران سازمان، به سازمان تحت رهبری مسعود رجوی، اعتماد نداشتم. بیشتر کتابهایشان را خوانده بودم ولی، بجز کتاب <اقتصاد به زبان ساده> که بسیار خلاصه‌ای از کتاب <سرمایه> مارکس بود، چیز زیادی دستم نیامده بود. بعد از انقلاب هم که همراه سازمان چریکهای فدایی خلق، بطور مرتب شعار: <ارتش ضد خلقی/ منحل/نابود باید گردد. > را در دانشگاه‌ها و خارج از دانشگاه سر می‌دادند. شعاری که در صورت اجرا شدن، آن را دیوانگی محض می‌دانستم. هم به این دلیل که به عنوان کسی که در شروع انقلاب در ارتش بودم و تغییر روحیه نظامیان و لغو دستور بسیاری از نظامیان برای کشتار مردم را دیده بودم و هم اینکه ارتشی با مدرنترین تجهیزات و تخصص‌های بسیار بالا را بیرون ریختن نوعی خودکشی ملی می‌دانستم ضمن اینکه پدر خودم نیز ارتشی و از دوستداران مصدق بود.
یکبار هم به یکی از ساختمانهای دانشگاه تهران برای دیدن دوستانم رفته بودم که دیدم یکی از اعضای سازمان که از قبل من را شناسایی کرده بود، از من خواست کاری را انجام دهم. علت را سوال کردم. پاسخ داد که دستور سازمان است و فقط باید اطاعت شود. گفتم که اگر قرار بر اطاعت کور کورانه است که مرض نداشتیم که انقلاب کنیم و من تا سوال و جواب نکنم و تا قانع نشوم، هیچکاری را برای هیچکس انجام نمی‌دهم. بسیار خشمگین شد و بدون پاسخ دادن، گذاشت رفت. از آنجا ساختار سازمان را ساختاری مانند ساختار ارتش‌های رژیمهای دیکتاتوری که بر اطاعت کور بنا شده است، یافته بودم.

در اخبار شب بی بی سی پیام آقای خمینی را در رابطه با فرار از ارتش به همراه چند نظامی هم خانه دیگر که دوران خدمت وظیفه خود را در اصفهان می‌گذراندیم، شنیدیم و قرار بر فرار شد. ولی از آنجا که به بی بی سی اطمینان نداشتم، گفتم که فقط زمانی باید این ریسک را بکنیم که از خبر مطمئن باشیم. روز بعد که به پادگان رفتم اعلامیه آقای خمینی را روی زمین دیدم و مطمئن شدم و از آنجا مرخصی گرفتم و عصربا اتوبوسی که به مقصد تهران بود، عازم شدم و به خانه رفتم. همافر مسئول من که بسیار تیز بود و فهمید که قصد فرار دارم، گفت که آنها فرار نخواهند کرد چرا که تجهیزات بسیار پیشرفته هلیکوپترهای کبری و دیگر هلیکوپترها را نمی‌شود به حال خود رها کرد و اگر جنین کنیم هیچ بعید نیست که آمریکاییها آنها را به آمریکا برگردانند. (بعد از انقلاب که به پادگان بر گشتم دیدم که خوب حدس زده بوده و دیگر نظامیان در بعضی از خانه‌های آمریکایی‌ها در شاهین شهر، حساسترین بخش هلیکوپتر‌ها را انبار کرده بودند تا با خود از ایران بیرون ببرند.)

آشنایی با نظرات بنی صدر

بعد از آنجا که ماندن در خانه را امن نمی‌دانستم، خانه را ترک و پنج ماه بعد را در خانه دوستانم و هر شب را در جایی زندگی کردم. در همان شب اول بود که اسم بنی صدر را شنیدم و به نواری از سخنرانی او در پاریس گوش کردم. در فحوای سخن او علم و شعوری را حس کردم که سخت شادم کرد و با خود گفتم که او ادامه شریعتی است. توضیح اینکه، سالی قبل از انقلاب با شریعتی آشنا و حدود ۱۵۰ کتاب و جزوه از او را خوانده و بعضی را بارها خوانده بودم و بسیاری از عبارات ماندنی‌اش را حفظ کرده بودم. در <اسلامیتش > محو بیان و شجاعتش در نقد اسلام سنتی شده بودم و شجاعت شک کردن در "مقدس" ترینها را در خود سخت افزون کرده بودم. در <اجتماعیاتش> با بسیاری از نظریات جامعه شناسان و فلاسفه آشنا شده بودم و با <کویریاتش> حال میکردم و در کویر با او به درون قنات رفته بودم تا شاهد ضربه‌های کلنگ شاهد باز شدن چشمه‌ها و روان شدن "آب، این روح مذاب امید و زندگی" باشم و با او شجاعت عاشق چشمان، که نه، عاشق نگاه، شدن را یافته و برتری دوست داشتنی که از عشقی که اسیر نیازهای طبیعت است را تحسین گر شده بودم. چنان تحت تاثیر قلم زیبا و شهامتش در نقد اسلام سنتی قرار گرفته بودم که بدون انقطاع روزی ۱۴ ساعت نوشته‌هایش را می‌خواندم.

با این وجود با شروع انقلاب به این نتیجه رسیدم که کار اصلی شریعتی، در کنار کوشش در ایجاد روح پرسشگری، شک گرایی، نفی متولی سازی برای دین، آرمان خواهی و به جای اتکا به مراجع قدرتهای خارجی و داخلی، نیروی محرکه تغییر را در خود جستن، کوشش در تغییر روانشناسی مردم از تسلیم به استبداد به مبارزه بر علیه استبداد بود، انجام شده است و از آنجا که از مشاهده اراده روز افزون مردم بر سرنگونی استبداد سلطنتی، مطمئن شده بودم که استبداد رفتنی است.
تغییر روانشناسی نسل جوان از احساس ناتوانی و تسلیم به قدرت استبدادی (بخش بزرگی از نسل جوان در حال حاضر نیز مبتلا به این ضعف شده است.) به توانایی و به چالش کشیدن قدرت، تاثیر گذارترین نقش شریعتی بود، بنابراین حال برایم این سوال طرح شده بود که بعد از استبداد و زمان استقرار آزادی‌ها <چه باید کرد؟ >. می‌دیدم که در این رابطه، شریعتی سخن زیادی برای گفتن ندارد و آنچه که دارد را خطرناک می‌دانستم. چرا اندیشه هایی متناقض بود و از یکطرف، خود را شاگرد مصدق و راه مصدق می‌دانست و از طرف دیگر، در اسلام شناسی‌اش سخن از <دموکراسی هدایت شده> می‌زد که بیان مودبانه‌ای برای نوع دیگری از دیکتاتوری بود، که در کشورهای جهان سوم بدون وابستگی به قدرت خارجی نمی‌توانست دوام بیاورد. یا در کتاب <شیعه حزب تمام> پیشنهاد حکومتی را می‌داد که استقرار دموکراسی را در انتهای یک پروسه طولانی شاید چند نسلی می‌داد که آن را وعده سر خرمن می‌دانستم و می‌دیدم که مرگ زود هنگام او مانع توجه او به این تناقضات و رفع آنها شد. این در حالی بود که بنا بر باور و شخصیتی که داشتم، با نفس استبداد به هر شکل و صورتی مخالف بودم و هیچ توجیهی نمی‌توانست من را قانع کند که بین <استبداد موقتی> و <استبداد دائم> و یا <استبداد بد> و <استبداد بدتر> "انتخاب کنم. در واقع، ذاتا استبداد ستیز بودم چرا که هم استبداد پهلوی را زندگی کرده بودم و هم پدر مصدقی داشتم و هم در خانواده‌ای که روحیه‌های سرکش، سرکوب نشده بودند زندگی کرده بودم.

دوستان مارکسیسم که من را <مارکسیست بالقوه> توصیف می‌کردند، پاسخ چه باید کرد خود را از لنین و استالین گرفته بودند و اینگونه، دغدغه‌ای برای اینکه بعد از فروپاشی استبداد وابسته چه باید کرد نداشتند. نسخه‌ای از قبل پیچیده‌ای بود و آن استقرار دیکتاتوری پرولتاریا از طریق حزب پیشتار. یعنی حزبی که خود را در سمت نماینده حزب کارگر قرار می‌داد و وظیفه طبقه کارگر پیروی و اطاعت از آنها بود و کسانی که برای خود نقش و اندیشه و نظر قائل بودن، در کیمیای "سعادت" استالین تبدیل به <دشمن مردم> می‌شدند. از جمله به این علت بود که آنها را نوع سکولاریزه شده رابطه مرجع و مقلد در درون اسلام سنتی می‌دیدم و کوشش بسیارآنها در بالفعل کردن من مارکسیست بالقوه به جایی نمی‌رسید.

در اینجا بود که آشنا شدن با کتابها و نظرات بنی صدر که راه برون رفت از روابط قدرت و در نتیجه خشونت را یافتم و من که تقلید و اطاعت را بر نمی‌تافتم، خود را در مکانی مانوس یافتم. مکانی که مجبور نبودم آزادی خود را قربانی <باور> و <مراتب سازمانی> کنم. می‌دیدم که بر خلاف دیگر باورهای دینی و سکولار، که تحت تاثیر فلسفه افلاطونی و ارسطویی، اصل راهنمایی را مخرج مشترک همگی آنها می‌دیدم که مردم را به دو گروه چوپان و رمه تقسیم می‌کردند و هدایت کنندگان و هدایت شوندگان، رهبری کنندها و رهبری شونده‌ها، آمران و مرئوسان، مراجع نقلید‌ها و مقلد‌ها، اما نظریات بنی صدر درست در نقطه مقابل آنها قرار داشت. می‌دیدم که سخن از تعمیم رهبری و امامت می‌زد و اینکه همه مردم امام خلق شده‌اند و دارای استعداد رهبری. (۱)

می‌دیدم که تاریخ بشر را کوشش در رها شدن از استبداد دینی می‌داند و کوشش در انقلابی در فهم دین کردن و در نتیجه گذر از فهم دین به عنوان گفتمان قدرت و در نتیجه استبداد، به گفتمان آزادی. در کتاب موازنه‌ها یش می‌دیدم که کوشش در نبود کردن نقش خشونت در <واقعیت اجتماعی> دارد. خشونت نهادینه شده را در بعد سیاسی فهم سیاست به عنوان کوشش در بدست گرفتن و مدیریت کردن قدرت توصیف می‌کرد و در اقتصاد، سرمایه و گردن فرود آوردن به قوانین سرمایه و استفاده از انسان به عنوان ابزاری برای تکاثر سرمایه که به از خود بیگانکی انسان منجر می‌شود. در روابط اجتماعی، عنصر قدرت و کاربرد زور را بعد دیگری از خشونت می‌دید و در بعد فرهنگی، دین یا ایدئولوژی‌های سکولار که تولید، مصرف و باز تولید روابط قدرت و سلسله مراتب هرمی قدرت در آنها نقشی محوری داشت.

آشنا شدن با این نظرات نشاط آور و اینکه بالاخره بعد از مدتها، فرهنگ ایرانی از ابتکار و خلاقیت باز ایستاده بود، حال به فردی که محصول انقلاب مشروطه و مصدق است، تولدی نو بخشیده که خود را از عقده حقارتی که بعد از شکستهای ایران از روسیه، درونی نخبگان ایرانی شده بود رها کرده است. نخبگانی که تنها راه "رشد" کشور را تقلید کورکورانه از غرب و از مغز سر تا نوک ناخن فرنگی شدن یافته بودند و کوچکترین ابتکار و نظر از خود داشتن را گناه کبیره به حساب می‌آوردند که این تنها اندیشه غربی است که توانایی خلق و نقد دارد و وظیفه ما غیر غربی‌ها تقلید از اندیشه و فرهنگ برتر است و بس. حال می‌دیدم که این عقل، خود را از وحشت خلق اندیشه بدون اجازه از ما بهتران رها کرده و اینگونه آزادی اندیشیدن را با بیانی اعتقادی و توحیدی به آن باز گردانده و در نتیجه، آن را به عقلی خلاق و نقاد تبدیل کرده است.

واقعیت این است که از زمانی که با کتاب و اندیشه آشنا شدم، می‌دیدم که از یکطرف مقلدان اسلام سنتی، در دفاع از نظرات خود و فصل الخطاب کردن آن نظر و ساکت کردن منتقد می‌گفتند که منبع آن در حدیث نبوی است و روایت صحیح و بعضی آیات، و یا بقول مسیحیان قرون وسطی (و مسیحیان بنیاد گرای معاصر)، باوری را حقیقت محض می‌پنداشتند و شک کردن در آن را گناه کبیره، که در انجیل آمده است. از طرف دیگر عده‌ای معادل‌های سکولار آنها را می‌دیدم که ماهیتا فرقی با همطرازهای حوزوی خود ندارند و فقط کعبه آمال آنها و منبع یافت حقیقت محض آنها از کتاب و حدیث و روایت به ژان ژاک روسو و منتسکیو و استوارت میلز و مارکس و لنین و مائو و استالین تحول کرده است و شک کردن و نقد کردن را گناهی عظیم می‌دانند. در واقع آنها را همان مقلدان مراجع تقلید خود می‌دانستم و تنها تفاوت را در ریش دو تیغه زده و کراوات زده‌ای که حال بجای گلاب از انواع و اقسام ادوکلن استفاده می‌کنند. چقدر شبیه هم بودند.

اینگونه اکثر آنها را بقول ژان پل سارتر بلندگوهایی می‌دیدم که آنچه که در غرب تولید می‌شود را فقط باید قرقره می‌کنند. انسانهایی که عقل آزاد و در نتیجه عقل نقاد خود را به علت عدم اعتماد به نفس و عدم شجاعت در مستقل اندیشیدن، ابتر و به مقلدان محض و مصرف کنندگان نظرات اندیشمندان، که اکثرا هم خود را غیر قابل نقد توصیف نمی‌کردند کاهش داده‌اند. (که بعدها وقتی پایم به دانشگاه‌های غرب رسید، فهمیدم که بسیاری از آن نظرات را نیز خوب فهم نکرده‌اند و به زبان دیگر مشق خود را انجام نداده‌اند.) بعد می‌دیدم که در کنار تعداد بسیار معدودی، بنی صدرخود را از عقده حقارت رها کرده است و در نتیجه عقل خود را آزاد و به تولید اندیشه و نظر دست زده است و با اعتماد به نفس می‌گوید که من هم ایرانی هستم و هم از خود نظر دارم و البته این نظرات نیز مانند دیگر نظرات قابل نقد است. (۲)

البته دوستان و دیگرانی که حقیقت را نظریه‌های مارکسیسم و در واقع استالینیسم و یا فلاسفه لیبرایسم یافته بودند و یا روحانیون حوزه که معلم اولشان ارسطو ست، در هر سه حالت، از عقده نهادینه شده حقارت رنج می‌بردند، مانند بسیاری در زمان حال، از آنجا که خود را قادر به نقد نظرات نمی‌دیدند، چرا که پیش شرط نقد، هم مطالعه کردن موضوع نقد است و هم بهره مند بودن از عقل آزاد، مزاح و تمسخر و مزه پرانی کردن را با نقد یکی گرفته بودند و یا مانند پروفسور دباشی، با وجودی که موضوع مورد نقد را خوب مطالعه و عرضه کرده بودند ولی وقتی به نقد رسیده بودند، نظراتی را به او نسبت داده بودند که او خلاف آن را داشت. چرا که دباشی نمی‌توانست باور کند که خاستگاه باور به آزادی، درکی از هستی هوشمند باشد که در نتیجه آن، مفهوم آزادی را بسیار عمیق تر و گسترده تر از آن که اندیشه او می‌فهمد درک و تعریف کرده باشد. (۳)

در این رابطه بود که جذب نظرات و اندیشه‌ها و رفتارمند سیاسی بنی صدر شده و در اکثر سخنرانی‌های او که در گوشه و کنار تهران از دانشگاه‌ها گرفته تا مساجد و حسینیه‌ها و دبیرستانها برگزار می‌شد، شرکت می‌کردم. با این وجود، وقتی سخنرانی‌ها و نوشته‌هایش در مخالفت کردن با اشغال سفارت را خواندم و شنیدم، با مخالفتش مخالفت کردم و از او انتقاد که چرا اشغال سفارتی که در پی برنامه ریزی برای کودتایی دیگر بر علیه دموکراسی بوده است را بر نمی‌تابد؟ می‌گفتم که این خطاست که با چنین حرکتی که در واقع ضد کودتاست اینقدر مخالفت کند و به دانشجویانی که شب و روز را در سفارت می‌گذراندند بگوید که اینکارها را ول کنید و بروید سراغ درس و مشقتان و رشد علمی.

اینگونه بود که چند هفته از زندگی اینگونه صرف شد که صبح زود بعد از صبحانه پیاده به جلوی سفارت بروم و شعار بدهم و در بحثها و گفتگوها شرکت کنم و نیز جلوی برخوردهایی که معلوم بود از قبل سازمان داده شده است تا در جلوی دوربین دهها خبرنگار خارجی صورت بگیرد، تا بگویند که در کشور کنترل از دست رفته است را با واکنش خشونتها نشدن و سعی در آرام کردن فرد یا افراد بگیریم. اینگونه بود که سازمان دهندگان موفق نشدند حتی یک نمونه از برخوردها را در برابر دوربین‌ها قرار دهند.

خاطره‌ای که در این روزها و از تظاهر کنندگان بیشتر در ذهنم مانده است، اینکه یکروز در همان اوائل اشغال سفارت حدود ۱۵-۲۰ زن خارجی که بنظر می‌رسید آمریکایی هستند و تعدادی از انها بچه‌هایشان را با کالسکه آورده بودند در حمایت از اشغال سفارت با دادن شعارهایی به انگیسی از جلوی سفارت عبور کردند و کل آمدن و رفتن یکی دو دقیقه بیشتر طول نکشید. حدس ما این بود که زنانی هستند که با همسران ایرانی ازدواج کرده‌اند. در آن شب و شبهای بعد که به خانه می‌رسیدم هیچ گزارشی راجع به آنها را ندیدم و در زمان عبور آنها، از میان انبوه خبرنگاران خارجی، کسی را ندیدم که از آنها عکس یا فیلم بگیرد. بهر حال اینهم گذشت.

شبها نیز حدود ساعت هشت شب، جلوی سفارت را ترک و قبل از ساعت ده شب به خانه می‌رسیدم تا غذایی که مادر برایم کنار گذاشته بود به داد شکم گرسنه‌ام برسد و دوباره ساعت شش صبح از خواب برخواسته و راه سفارت را پیش بگیرم.
یاد دارم که وقتی در رابطه با تهدید دولت آمریکا در مورد تحریم ایران آقای خمینی (در آن زمان، از او با صفت امام یاد می‌کردم.) گفتند که شما تحریم کنید و ما روزه می‌گیریم و اینگونه اعلام روزه سیاسی شد و در زمان افطار گروهی از بازاریان قدری غذا بین مردم تقسیم می‌کردند، به دوستانی که در آنجا پیدا کرده بودم به شوخی گفتم که روزه اعلام نشده‌ای را که می‌گرفتم طولانی تر بود چرا که باید چند ساعت دیگر صبر می‌کردم تا بخانه برسم سر غذا بروم ولی حالا مجبورم سر افطار روزه‌ام را بشکنم.

کم کم بعد از دو سه هفته می‌دیدم که از شدت هیجان و خود جوشی مردم کاسته شده است و حال با اتوبوس کارگران را از کارخانه‌ها می‌آورند و دور از سفارت پیاده می‌کنند و آنها می‌آیند و مدت کمی شعار می‌دهند و بعد سوار اتوبوس شده و بر می‌گردند.