ایران اینترنشنال - اگر در سال‌های نه‌چندان دور، روز دانشجو در ایران به دلیل فضای نسبتا پویای دانشگاه، بهانه‌ای برای تجلی بلوغ جنبش دانشجویی بود، در یک دهه اخیر، تلاش دولت‌ها کار را به جایی رسانده که رسما در پوسترها «استنداپ»، «اجرای گروه تواشیح دانشگاه»، «مسابقه با کلی جایزه» و «جنگ شادی» به عنوان برنامه‌های جذاب دانشگاه‌ها به مناسبت روز دانشجو وعده داده می‌شود. سرایت این شکل از برگزاری روز دانشجو چند سوال را به وجود می‌آورد: چه مسیری طی شده که برنامه‌های دانشگاهی مطرح مانند دانشگاه علامه طباطبایی برای گرامی‌داشت روز دانشجو به برگزاری مسابقه و استنداپ کمدی منتهی شده؟ چه کسانی در به وجود آمدن این شرایط نقش داشته‌اند؟ آیا دانشجویان نیز با این شرایط مشکلی ندارند؟ واکنش جنبش دانشجویی به این موضوع چه خواهد بود؟

روز دانشجو؛ زنده نگه داشتن یاد سرکوب

روز دانشجو در ایران ریشه‌ای کاملا سیاسی دارد. ۱۶ آذر سال ۱۳۳۲، چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد، ریچارد نیکسون، معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا به ایران سفر کرد و همچنین اعلام شد که روابط ایران با بریتانیا که در دوره نخست‌وزیری محمد مصدق قطع شده بود، از سر گرفته می‌شود. دانشجویان مخالف حکومت، در کلاس‌های درس در اعتراض به سفر نیکسون سخنرانی کردند. هجوم نیروهای امنیتی به دانشکده فنی با تیراندازی همراه شد. در جریان این درگیری‌ها، سه دانشجو به نام‌های مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت‌رضوی کشته شدند. کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که متشکل از دانشجویان مخالف حکومت پهلوی بود، ۱۶ آذر را روز دانشجو نامید و از آن پس روز دانشجو، بهانه‌ای برای اوج گرفتن اعتراض‌های سیاسی و مطالبات دانشجویان شد.

چه در سال‌های قبل از انقلاب ۱۳۵۷ و چه در حدود دو دهه و نیم پس از انقلاب، ماهیت سیاسی و اعتراضی روز دانشجو حفظ شد. قبل از انقلاب، در این روز اکثر دانشگاه‌ها شاهد اعتصابات دانشجویی بودند. پس از انقلاب نیز، کشته شدن سه دانشجو به عنوان نماد مبارزه با استبداد گرامی داشته می‌شد. با روی کار آمدن محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶، جنبش دانشجویی مجال بیشتری برای اعتراض‌ها پیدا کرد. هر چند حوادث ۱۸ تیر ۱۳۷۸ در کوی دانشگاه، ضربه سنگینی به جنبش دانشجویی وارد کرد.

متهم: دانشجو؛ اتهام: عبور از نظام

پس از ۱۸ تیر، برخوردهای امنیتی با دانشجویان شدت گرفت و این نگاه امنیتی در ۱۶ آذر هر سال تشدید شد. با این حال، سرکوب اعتراض‌ها دانشجویی، اعتراض‌ها دانشجویی را به طور کامل خفه نکرد. با این حال شکاف‌ بین مطالبات سیاسی دانشجویان و کارگزاران جمهوری اسلامی ایران که بعد از حوادث ۱۸ تیر و عدم پیگیری عملی حقوق دانشجویان از سوی رئیس جمهور وقت آغاز شده بود، در دوره دوم دولت خاتمی عمیق‌تر شد. عقب‌نشینی‌‌های خاتمی در برابر اقتدارگرایان، دانشجویان را ناراضی‌تر و ناامیدتر کرد. مرور سخنرانی‌های خاتمی در مراسم روز دانشجو و شعارهای دانشجویان به خوبی نشان می‌دهد که چطور راه دانشجویان از دولت اصلاحات جدا شد. خاتمی در آخرین حضورش به عنوان رئیس‌جمهور در روز دانشجو، در سال ۸۳ عملا این جدایی را نشان داد و مشخص شد او بیش از هر چیز، حفظ نظام جمهوری اسلامی را وظیفه خود می‌داند. او گفت: گول رانده‌شدگان از انقلاب را که می‌خواهند برای ما سوغات آزادی و دموکراسی بیاورند، نخورید. راه دموکراسی از جمهوری اسلامی می‌گذرد.

در این بین، سهم دانشجویان بازداشت، احکام زندان و ستاره‌دار شدن و محرومیت از تحصیل و تبعید بود و جنبش دانشجویی با بدنه‌ای نیمه جان به دولت بعد رسید.

تمهیدهای مشابه دو رئیس‌جمهور در برخورد با روز دانشجو

محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی شاید از نظر جناح‌‌بندی‌های درون نظام جمهوری اسلامی در دو قطب مخالف قرار گیرند، اما واکنش هر دوی آن‌ها نسبت به جنبش دانشجویی و مراسم روز ۱۶ آذر نسبتا مشابه بوده است. هر دوی آن‌ها در سال اول ریاست‌جمهوری‌شان، شعارهای متعددی در حمایت از دانشجویان دادند اما در سال‌های بعد یا به دانشگاه نرفتند، یا در سالن‌هایی حضور یافتند که ترکیب دعوت‌شدگان از سوی عوامل دولت مهندسی شده بودند و پرسش و پاسخی در کار نبود و یا پرسش‌گران و پرسش‌ها برنامه‌ریزی شده بود.

اگر در اولین حضور احمدی‌نژاد، یک دانشجو عکس او را آتش زد، روحانی به طور کل صورت مساله را پاک کرد و در روز دانشجو سال گذشته، چند ماه پس از آن‌که برای دومین دوره توانست با شعارهای آزادی‌خواهانه از مردم و دانشجویان رای بگیرد، ترجیح داد روز دانشجو را در سیستان و بلوچستان گرامی بدارد. سازمان‌دهی حاضران، سوال‌کنندگان و سخنرانان در مراسم، داد تشکل‌های دانشجویی را درآورد. روحانی در زمان حوادث ۱۸ تیر، به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی نقش مهمی در سرکوب دانشجویان داشت. او در سال‌های اخیر به ندرت خود را در مقابل دانشجویان معترض قرار داده و ترجیح داده متکلم وحده باشد.