گفت‌وگوی جنگ‌سالاران یمن در استکهلم تنها گام کوچکی بود در کاهش رنج بی‌پایان مردم یمن. ولی تا صلح و برپایی دولت مرکزی هنوز راهی بس دراز و پر خطر در پیش است. حتی همان توافق آتش‌بس محدود برای بندر حدیده هم چندان پایدار به نظر نمی‌رسد.
در یکشنبه گذشته خبرگزاری‌ها گزارش کردند که پس از توقفی کوتاه جنگ میان حوثی‌ها و طرفداران عبد ربه هادی منصور در این بندر دوباره زبانه کشیده است. حوثی‌ها و و نمایندگان هادی منصور، -یا بهتر بگوییم حوثی‌ها و عربستان- توافق کرده بودند که همه جنگجویان از این بندر استراتژیک عقب‌نشینی کنند، امنیت آن را به نیروهای بومی واگذارند و ناظران سازمان ملل هم وارد این بندر شده و بر آتش‌بس نظارت کنند. ولی هنوز نمی‌دانیم نیروی بومی کیست و آیا اصولاً چنین نیروی بی‌طرفی در حدیده یافت می‌شود یا نه. هر یک از دو طرف می‌خواهد طرفداران خودش را به عنوان نیروی بومی به سازمان ملل بقبولاند.
سازمان ملل وظیفه دیگری هم به عهده گرفته و آن هم جمع‌آوری گمرکات و مالیات کالاهای واراداتی است، که برای شرایط امروزی یمن مبلغ هنگفتی است. حدیده مهم‌ترین بندر یمن است، بیش از ۸۰ درصد کمک‌های خارجی از راه همین بندر وارد یمن می‌شود.
قرار است سازمان ملل عوارض گمرکی را به شعبه بانک مرکزی در حدیده واریز کند. ولی یمن دو بانک مرکزی دارد، که یکی در صنعا و در کنترل حوثی‌ها، و دیگری در عدن پایتخت موقت منصور هادی است. حوثی‌ها تا به حال با این بانک عوارض گمرکی حقوق کارگران بندر، معلمین و دیگر کارمندان را می‌پرداختند که چندان هم کافی نبود.
تنگناهای پیروزی کوچک
سازمان‌های امدادی جهانی، بسیاری از دولت‌های غربی و خود سازمان ملل توافقات استکهلم را پیروزی مهمی می‌دانند، چرا که بعد از پنج سال جنگ ویرانگر سرانجام رهبران گروه‌های پیکارجو برای اولین بار حاضر به گفت‌وگو شدند. سازمان ملل همچنین امیدوار است که آرام آرام آتش‌بس حدیده را به دیگر یمن مناطق گسترش دهد. روزها و هفته‌های آینده نشان خواهند داد که آیا این آرزو محقق خواهد شد و مردم عادی یمن بالاخره نفسی راحت خواهند کشیدیا نه!
هر دو طرف قول داده‌اند که در پایان ماه ژانویه یک بار دیگر به سوئد بیانند و دوباره به گفت‌وگو بنشینند. ولی خالد یمانی وزیر امور خارجه دولت منصور می‌گوید او و هیئتش به شرطی به سوئد باز می‌گردند که حوثی‌ها آتش‌بس را به طور کامل رعایت کنند.
قطعنامه سازمان ملل؟
مارتین گریفیت، نماینده ویژه سازمان ملل برای یمن معمار اصلی این گفت‌وگوها بود. بدون فعالیت‌های شبانه‌روزی او گفت‌وگوی این جنگ‌سالاران در نمی‌گرفت. حالا گریفیت می‌گوید که سازمان ملل هرچه زودتر باید با یک قطعنامه محکم، نه تنها پشتیبانی جامعه جهانی از توافقات یمن را اعلام کنند بلکه با فرستادن نیروهای مسلح ناظر در پی تحقق دستاوردهای گفت‌وگوهای استکهلم باشد.
ولی عربستان می‌گوید که اول باید قطعنامه ۲۲۱۶ عملی شود. همان قطعنامه ای که شورای امنیت در ۵ آوریل ۲۰۱۵ یعنی در روزهای اول بمباران یمن توسط هواپیماهای سعودی صادر کرد. این قطعنامه از حوثی‌ها می‌خواهد که اسلحه‌های سنگین‌شان را به دولت دهند و نیروهایشان را از صنعا بیرون ببرند. درخواستی نشدنی که به همین علت، این قطعنامه هیچگاه عملی نشد.
عربستان بازیگر اصلی
بسیاری از روزنامه‌های عربی پیش و پس از گفت‌وگوهای استکهلم گزارش دادند که اگر فشارهای عربستان نبود، هیئت منصور هادی هرگز به استکهلم نمی‌آمد. چند گزارشگر حتی مدعی شدند که در ساعات آخر محمد بن‌سلمان در دو گفت‌وگوی تلفنی از عبدربه منصور هادی و نخست‌وزیرش خواسته است که بی‌درنگ به استکهلم بروند.
به هر حال پس از قتل خاشقجی در استانبول فشارهای بین‌المللی به عربستان برای پایان جنگ یمن آشکارا زیادتر شده و عربستان هم بی‌میل نیست که از این گرداب بی‌حاصل آبرومندانه بیرون آید. کار به جایی رسیده که حتی سنای آمریکا هم که اکثریتش با جمهوری‌خواهان است قطعنامه‌ای روشن صادر کرده و از عربستان می‌خواهد جنگ را تمام کند.
علاوه بر مسئله حدیده هر دو طرف در مورد آزادی زندانیان و اسرا هم گفت‌وگو کردند. هر یک از طرف‌ها فهرستی هفت تا هشت هزار نفری داشت و از دیگری می‌خواست که آنها را آزاد کند. فردای روزی که هر دو طرف از استکهلم برگشتند، خبرگزاری‌ها گزارش کردند که حوثی‌ها در صنعا عده‌ای از طرفداران رئیس‌جمهور سابق علی عبداله صالح را بازداشت کرده‌اند.
صالح در ۲۰۱۴ با بخشی از ارتش و دیگر نیروهای مسلحش به حوثی‌ها پیوست و باعث پیروزی سریع حوثی‌ها در سراسر یمن شد که توانستند برای مدتی حتی بندر عدن در جنوب را هم به تصرف آورند. ولی این ائتلاف دیری نپایید. صالح خیلی زود از حوثی‌ها سرخورده شد و رفته رفته تصمیم گرفت که به سعودی‌ها بپیوندد. حوثی‌ها زود دریافتند که صالح قصد تغییر جبهه دارد. او مدتی در حصر خانگی بود و حوثی‌ها سرانجام در دسامبر ۲۰۱۷ او را در حالی‌که می‌کوشید از صنعا بگریزد، کشتند. حالا جنازه‌اش هم به وجه‌المصالحه تبدیل شده است.
فرودگاه صنعا، اسلحه ایران و نقش امارات
در استکهلم کوشیدند که بر سر بازگشایی فرودگاه صنعا هم که در کنترل حوثی‌هاست به توافقی برسند تا گشایشی باشد برای ورود مواد غذایی و دارویی. ولی این کوشش به جایی نرسید، چرا که عربستان می‌گوید که هر هواپیمایی که به یمن می‌رسد اول باید در فرودگاه عدن فرود آید و کاملاً بازرسی شود و بعد به طرف صنعا پرواز کند. با این پیشنهاد عربستان می‌خواهد مانع رسیدن سلاح‌های ایرانی از راه هوا به حوثی‌ها شود.
شهر عدن ، پایتخت موقت دولت منصور هادی ولی در کنترل اماراتی‌هاست، و اماراتی‌ها هم با اینکه در جنگ با حوثی‌ها متحد عربستانند ولی چندان رابطه خوبی با منصور هادی ندارند. در دو سال گذشته حتی بارها میان طرفداران منصور هادی و نیروهای اماراتی در عدن برخوردهای خونین روی داده. اماراتی‌ها در یمن راه خود را می‌روند و چندان به استراتژی عربستان کاری ندارند.
سعودی‌ها ظاهراً راهبرد روشنی برای آینده یمن ندارند، بر عکس اما اماراتی‌ها می‌کوشند در جنوب یمن پایگاه اقتصادی و نظامی دراز مدتی بر پا کنند و برای این هدف هم مزدوران کار آزموده نظامی از کشورهای مختلف از جمله آمریکا را با حقوق کلان به خدمت گرفته‌اند. اماراتی‌ها از جنبش جنوبی‌ها حمایت می‌کنند، که خواهان جدایی از یمنند.
در میدان جنگ علیه حوثی‌ها، جنوبی‌ها با پول و اسلحه‌های اماراتی بسیار فعال‌تر از منصور هادی و سعودی‌ها هستند. ۲۰ هزار تن از نیروهای جنوبی هم اکنون در اطراف بندر حدیده در جنگ با حوثی‌ها سهیمند. رهبری جنوبی‌ها به دست شورای موقت دوران گذار است که در حقیقت از اماراتی‌ها فرمان می‌برد. این شورا در گفت‌وگوهای استکهلم نبود و مدعی است که بدون شرکت آنها در مذاکرات آینده توافقی برای یمن به دست نخواهد آمد.
شهر تعز آینه تمام‌نمای کلاف سردرگم یمن
در استکهلم می‌خواستند در مورد شهر تعز هم به توافقی دست یابند، که نتوانستند. تعز سومین شهر بزرگ یمن و بیش از دو سال است که در محاصره حوثی‌هاست. در درون شهر اما جنگجویان حزب اصلاح بسیاری از محله‌ها را در کنترل خود دارند. حزب اصلاح شاخه یمنی اخوان‌المسلمین است، و چون امارات دشمن خونین اخوان است از محاصره حوثی‌ها علیه تعز حمایت می‌کنند. ولی نیروهای منصور هادی با جنگجویان اصلاح در مبارزه علیه حوثی‌ها همکاری می‌کنند.
با نگاهی گذرا به این کلاف سردرگم و رویدادهای شهر تعز می‌توان دریافت که در یمن چه می‌گذرد و چگونه جبهه‌های جنگ این کشور سیال و بس پیچیده‌اند و چرا امیدی برای پایان جنگ در چشم‌انداز نیست.
استکهلم دوم؟
مارتین گریفیت نماینده سازمان ملل می‌خواهد جنگ‌سالاران یمنی را در پایان ژانویه یک بار دیگر در استکهلم گرد هم آورد. ولی برای این نشست هنوز دستور کاری ندارد. طرفداران منصور هادی همچنان بر خلع سلاح حوثی‌ها پا می‌فشارند و معلوم نیست جنوبی‌ها این دفعه به استکهلم خواهند آمد یا نه.
جدای از این مشاجرات سیاسی اما اگر سازمان ملل واقعاً بتواند بندر حدیده را از دست جنگجویان بیرون آورد آنگاه می‌توان امید داشت که رنج بی‌پایان مردم یمن کمی تخفیف یابد. یک گزارش سازمان بهداشت جهانی می‌گوید روزانه هزار نفر در یمن به وبا مبتلا می‌شوند و اگر دارو، غذا و اقلام بشردوستانه جهانی به یمن نرسد، این روند ابعاد وحشتناکی به خود می‌گیرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
این مقاله پیش از این در سایت [رادیو فردا] منتشر شده است.
