اولین اساسنامه سپاه در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۸ توسط شورای فرماندهی سپاه در ۹ ماده و ۹ تبصره تنظیم و تصویب شد. اساسنامه نهایی سپاه با ۴۹ ماده و ۱۶ تبصره در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۶۱ به تصویب مجلس شورای اسلامی و سپس به تایید شورای نگهبان قانون اساسی رسیده است. برخی مواد اساسنامه در طول سال‌های گذشته اصلاح شده است. بر اساس اصل ۱۵۰ قانون اساسی، نقش اصلی سپاه، «نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن» تعریف شده است. این نقش در ماده یک و دو اساسنامه سپاه نیز مورد تاکید قرار گرفته است. درخت سپاه در طول حدود ۴ دهه گذشته، به ویژه پس از پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷)، در زمین امنیت، فرهنگ، سیاست و اقتصاد ایران رشد کرده و در حال حاضر، سپاه، بزرگ‌ترین نهاد نظامی ایران و از موثرترین بازیگران اقتصادی،‌ امنیتی و سیاسی جمهوری اسلامی است.

در ادبیات سیاست داخلی ایران، از سپاه به عنوان «دولت موازی»، «دولت پنهان» یا «دولت با تفنگ» نام می‌برند که به قدرت تعیین‌کننده این نهاد در مناسبات و معادلات بالادستی سیاست ایران اشاره دارد. این نهاد نظامی با نفوذ تعیین‌کننده خود، خطوط سیاست خارجی و دایره فرهنگ را ترسیم می‌کند و بر ابعاد تصمیم‌گیری‌های کلان تاثیر قابل توجهی می‌گذارد. سپاه نمایندگان متعدد و متنفذی در نهادهای سیاسی بالادستی جمهوری اسلامی مانند شورای عالی امنیت ملی، مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی و ... دارد و در قالب برنامه‌هایی چون «راهیان نور»، نفوذ گسترده‌ای در آموزش و پرورش یافته است و همچنین با راه‌اندازی «اقشار ۲۲گانه بسیج»، کوشیده است این نفوذ را در بدنه اغلب نهادهای دولتی و عمومی حفظ کند.

سپاه به عنوان ضابط اصلی قوه قضاییه، نقش اصلی را در طراحی برنامه‌های تعقیب و تهدید مخالفان ایفا می‌کند. این نهاد نظامی تاثیرگذاری ویژه‌ای بر روند رسیدگی بر پرونده‌های قضایی دارد و سازمان اطلاعات سپاه، یک سازمان کاملا قدرتمند و موثر امنیتی است که از پشتوانه سیاسی و قضایی بالایی در راس حکومت جمهوری اسلامی برخوردار است. سپاه همچنین با راه‌اندازی مراکز آموزشی و عملیاتی متعدد در فضای سایبری، مهم‌ترین گروه‌های هکری را در اختیار دارد و چند قرارگاه برای حضور، رصد و کنترل شبکه‌های اجتماعی مجازی راه‌اندازی کرده است.

مطالب بیشتر در سایت ایران وایر

مهم‌ترین گردان‌های نظامی و شبه‌نظامی برای سرکوب و کنترل اعتراض‌های اجتماعی و سیاسی در اختیار سپاه پاسداران است. حفاظت از «آیت‌الله علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی، روسای قوای سه‌گانه، شخصیت‌های ارشد جمهوری اسلامی و تامین امنیت پایتخت ایران، تحت مدیریت سپاه صورت می‌گیرد. خبرگزاری‌های فعال «تسنیم»، «فارس»، «خبر دانشجو» و «نسیم» و روزنامه «جوان» به سپاه وابسته هستند و شبکه‌ای عظیم از مجلات، وب‌سایت‌ها و فعالان شبکه‌های اجتماعی، به عنوان بلندگوهای تبلیغاتی سپاه فعالیت می‌کنند. «سازمان فرهنگی هنری اوج» وابسته به سپاه به یکی از قدرتمندترین نهادهای سینمایی ایران تبدیل شده است. «قرارگاه خاتم الانبیاء»، وابسته به سپاه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پیمانکار اقتصاد ایران محسوب می‌شود و در کنار «بنیاد تعاون سپاه»، یک شبکه قدرتمند اقتصادی را در حوزه بانکی، خدمات، واردات و عمرانی ساماندهی کرده است.

سپاه در حال حاضر با الگوبرداری از قرارگاه خاتم الانبیاء، اقدام به راه‌اندازی «قرارگاه‌های پیشرفت و آبادانی» در تمام استان‌ها کرده است. «نیروی قدس سپاه»، حداقل در خاورمیانه، تعیین‌کننده‌ترین نهاد در حوزه دیپلماسی ایران است و برخی از سفرای ایران در کشورهای این منطقه باید با هماهنگی این نیرو تعیین شوند. نیروهای شبه نظامی که از ایران کمک‌های مالی و نظامی دریافت می‌کنند، در کشورهای یمن، لبنان، فلسطین، عراق، سوریه، بحرین، افغانستان و پاکستان با نیروی قدس سپاه در ارتباط هستند. سپاه پاسداران، کنترل برنامه موشکی ایران را در اختیار دارد و مهم‌ترین نهاد مسئول در نقاط مرزی و مناطق جغرافیایی حساس ایران محسوب‌ می‌شود. «سازمان بسیج مستضعفین» وابسته به سپاه، یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های اجتماعی از شبه نظامیان داوطلب در شهرها و روستاهای بزرگ و کوچک را در اختیار دارد و با راه‌اندازی پایگاه‌های مقاومت در اغلب شهرها، روستاها، مساجد و ادارات ایران، یک شبکه شبه نظامی بسیار بزرگ را در اختیار دارد. سپاه پاسداران در طول یک دهه اخیر با تمرکز بر یک طرح پنج مرحله‌ای که توسط آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی اعلام شده و شامل «انقلاب اسلامی»، «حکومت اسلامی»، «دولت اسلامی»، «جامعه اسلامی» و «تمدن اسلامی» است، تبلیغات، برنامه ریزی و حرکت می‌کند. آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی تنها مقامی است که طبق اصل ۱۱۰ قانون اساسی بر سپاه مدیریت و نظارت دارد و مقام‌های سپاه پاسداران باید به او پاسخگو باشند.

این گزارش حاوی سرفصل‌های کلی زیر است که هر کدام به تفصیل شرح داده شده‌اند:

• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ چارت تشکیلاتی و شرح وظایف
• فرماندهی کل سپاه و چارت تشکیلاتی آن
• نماینده ولی‌فقیه در سپاه و معاونت های وابسته به آن
• نهادهای اطلاعاتی و امنیتی سپاه و زیرمجموعه های آن
• نهادهای فرهنگی و علمی تحت نظر سپاه
• نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش اول ، قرارگاه خاتم الانبیا
• نهادهای اقتصادی تحت نظارت سپاه؛ بخش دوم، بنیاد تعاون سپاه
• قرارگاه‌های سپاه
• سپاه استان ها
• نیروی زمینی سپاه و قرارگاه‌های وابسته به آن
• نیروی قدس سپاه
• نیروی دریایی سپاه
• نیروی هوافضای سپاه
• بسیج مستضعفین؛ سازمان‌ها و معاونت ها
• بنیاد تعاون بسیج ؛ شرکت ها و موسسات وابسته
• نهادهای اجتماعی و فرهنگی تحت نظارت بسیج
• نهادهای علمی تحت نظارت بسیج
• پایگاه های مقاومت بسیج
• قرارگاه‌ها و تشکیلات نظامی وابسته به بسیج

برای دانلود اینفوگرافیک اینجا کلیک کنید.

برای دیدن صفحه اینتراکتیو اینجا را کلیک کنید