مردانی که مانع از غیرقانونی شدن ازدواج کودکان شدند

سازمان یونیسف (صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل) ازدواج زیر ۱۸ سال را «ازدواج کودکان» و نقض حقوق بشر می‌داند با این حال نه تنها سن قانونی ازدواج در ایران ۵ سال زیر این سن، یعنی ۱۳ سال است، بلکه پیش از آن هم «به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح»، ازدواج کودک ممکن است.

علاوه بر آن برخی خانواده‌ها به عقد شرعی بسنده می‌کنند و کار به ثبت احوال نمی‌رسد و کودک بی‌ این‌که حتی جایی در آمار رسمی داشته باشد راهی خانه‌ی همسر می‌شود. این موارد و همچنین عدم شفافیت برخی آمارها باعث شده تعداد دقیق این کودکان مشخص نباشد.

با وجود این که ازدواج زیر سن قانونی بر خلاف پیمان‌نامه بین‌المللی حقوق کودک است، برخی کشورها قوانین داخلی خود را دارند که براساس «عرف و شرع» تعریف شده است. به همین دلیل است که ایران این کنوانسیون را «مشروط بر آن که مفاد آن در هر مورد و هر زمان در تعارض با قوانین داخلی و موازین اسلامی باشد یا قرار گیرد از طرف دولت جمهوری‌اسلامی ایران لازم‌الاجرا نباشد»، پذیرفته است.

فعالان حقوق کودک سال‌هاست تلاش کرده اند تا قوانین مربوط به ازدواج کودکان را تغییر دهند. فراکسیون زنان مجلس دهم هم از سال ۱۳۹۵ تلاش کرد قانونی برای افزایش سن ازدواج در ایران و پیش‌گیری از ازدواج کودکان وضع کند، تلاشی که البته به نتیجه نرسید. کمیسیون قضایی مجلس آن را رد کرد. طیبه سیاووشی از نمایندگان پیگیر وضع این قانون به ایلنا گفته بود: «ما یک اصلاحیه حداقلی را درباره ممنوعیت ازدواج زیر کودکان ۱۳ سال ارائه دادیم و اصلا بحث افزایش سن ازدواج را مطرح نکردیم که متاسفانه رای نیاورد. او همچنین از مخالفت شورای نگهبان با این طرح خبر داده بود.»

ازدواج کودکان تهدیدی برای سلامت جسمی و روانی

سلامت جسمی و روانی دختران که زیر سن قانونی ازدواج می‌کنند با تهدیدهای بسیاری روبرو است. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، این دختران جوان غالبا قربانی خشونت خانگی‌اند و راهی برای دفاع از خود بلد نیستند. علاوه بر این، عروس‌های کودک غالبا با خانواده شوهرشان زندگی می‌کنند که آن‌ها هم می‌توانند منبع دیگری برای اعمال خشونت باشد. کودکی که ازدواج کرده عموما فاقد دانش لازم برای صحبت کردن در مورد رابطه جنسی ایمن و پیشگیری از بارداری است و همین خطر ابتلا به HIV یا سایر عفونت‌های مقاربتی و همچنین احتمال بارداری در سنین پایین را افزایش می‌دهد. عوارض ناشی از بارداری و فرزندآوری علل اصلی مرگ و میر در دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله است.

کودک‌همسرها اغلب با مشکلات روانی هم رو به رو می‌شوند. دختربچه‌هایی که ازدواج می‌کنند از کودکی و نوجوانی مناسب محروم می‌شوند و بیشتر احتمال دارد در معرض سوء استفاده روانی و همچنین خشونت خانگی قرار بگیرند. محدود شدن آزادی شخصی؛ آموزش ناقص؛ فقدان اشتغال و آینده شغلی، همه اینها به تداوم چرخه ای فقر، نابرابری جنسیتی و ازدواج کودکان کمک می کند.

ازدواج زودهنگام از سوی دیگر، یکی از دلایل بازماندن کودکان از تحصیل در مقطع متوسطه، به‌ویژه در استان‌های مرزی‌ ایران به‌شمار می‌رود.

همچنین بررسی‌ها از این حکایت دارد که ازدواج کودکان در سنین پایین بیشتر مربوط به خانواده‌هایی است که با مشکلاتی همچون فقر و اعتیاد و کم سوادی درگیرند.

فعالان حقوق کودک  معتقدند نبود قوانین بازدارنده چنین پدیده‌ای را گسترش داده است. کارشناسان بارها به عدم برخورد با دفترخانه‌هایی که چنین ازدواج‌هایی را ثبت می‌کنند هشدار داده اما راه به جایی نبرده‌اند.

آموزش مهارت‌های زندگی به خانواده‌ها، مقابله با فقر فرهنگی و حمایت اقتصادی از خانوارهای فقیر از جمله راه‌کارهای جلوگیری از ازدواج کودکان است.