اما وقتی به طور مجزا و بدون قیاس دوران پادشاهی را مورد بررسی قرار دهیم، به ضعف ها و خطاهایی می رسیم که با در نظر گرفتن وضعیت آن دوران و اوضاع ایران و جهان می بایست به آن ها پرداخته شود.

مهم ترین نکته ای که در این باره باید گفت، صرف نظر از وضعیت فرهنگی عقب مانده ی داخلی که به سده ها فساد اخلاقی و اجتماعی مربوط می شد، و اوضاع دو قطبی خارجی، مساله ی عدم تلاش ملی به منظور دستیابی به دستاوردهایی بود که کشور در طول پنجاه سال پادشاهی، آن ها را به دست آورده بود.

به عبارتی، دستاوردها، حاصل خواست و عمل دو پادشاه بود، و مردم، تنها بینندگانی بودند که بی هیچ زحمت و حتی خواستی آن ها را به دست آورده بودند.

به عبارتی نه زحمتی، نه تلاشی، نه مبارزه ای، و نه هیچ عملی از طرف مردم برای رسیدن به آن چه ما نشانه های پیشرفت می نامیم صورت نگرفته بود.

نتیجه این شد، که فاصله ای عمیق میان مردم و دو پادشاه به وجود آمد. در دوره ی رضاشاه مردمی بی سواد و بی فرهنگ، که تغییرات مثبت را می دیدند ولی قادر به جذب آن نبودند و در دوره ی محمد رضا شاه، مردمی که پیشرفت را به طور سطحی درک و جذب کرده بودند اما به اهمیت و عظمت این دستاورد ها توجهی نداشتند.

در آن دوران، خیلی چیزها در سینی طلایی تقدیم مردم شد، و مثل شیر و موزی که به دانش آموزان هر روز داده می شد، بی توجه به اهمیت و ارزش آن، به مقدار زیاد تلف شد و به دور ریخته شد.

اگر حساب مخالفان صد در صدی پادشاهی را از کسانی که از ضعف های نظام پادشاهی رنج می بردند و خواهان تصحیح و بهبود آن بودند جدا کنیم، نه حکومت توجهی به این گروه داشت و به آن ها اعتماد می کرد، نه این گروه از مردم، میان داشته ها و نداشته ها و به دست آورده ها و به دست نیاورده ها تعادلی ایجاد می کردند و بیشتر، نداشته ها را عمده می دیدند.

دستگاه حکومتی در آن زمان به جای پرداختن واقعی و متین، و نه تبلیغاتی به آن چه در اثر مساعی دو پادشاه به دست آمده بود، تمام دستاوردها را با ستایش های اغراق آمیز و گاه موهن، به شکلی معیوب نشان می دادند و همه چیز را تحت الشعاع شعارهایی مثل آریامهرا و پدر ایران نوین ا و امثال این ها قرار می دادند و به کرده ها و داشته ها آسیب جدی وارد می کردند.

اکنون پادشاه فقید به سن صد سالگی رسیده و ما گویی صد سال در جهنم زندگی کرده ایم. قدرشناسی از او و رضا شاه به خاطر هر آن چه در جهت پیشرفت و تعالی کشور و مردم ایران کردند نشانه ی ادب ملی است و مباد که ما ملتی بی ادب جلوه کنیم.