سابقه همکاری دو کشور در زمینه ارسال محموله نفتی

در سال‌های ۱۹۹۹و ۲۰۰۰ و در زمان ریاست جمهوری هوگو چاوز، صنعت نفت ونزوئلا با اعتصاب کارگران روبه‌رو شد و در پی این اعتصاب، تولید و پالایش نفت این کشور به کمترین حد رسید. ایران با ارسال محموله‌های نفتی به کمک ونزوئلا شتافت، شرکت نفت ایران حتی اقدام به گشایش دفتری در کاراکاس کرد و توانست در امر سیاست‌گذاری انرژی به ونزوئلا مشاوره دهد.

این اقدام‌ها زمانی صورت گرفت که صنعت نفت ونزوئلا تحریم نبود. اکنون تحریم‌های دوران اوباما و ترامپ بر صنعت نفت ونزوئلا تاثیر گذاشته است و تولید و صادرات این کشور را به کمترین میزان رسانده است. این کشور با وجودِ داشتن منابع عظیم نفت، با تورم، بیکاری گسترده، فقر و بحران سیاسی روبه‌روست. تحریم‌ها باعث شد شرکت‌های بزرگ نفتی به‌تدریج صنعت نفت ونزوئلا را ترک کنند.

دو هفته قبل، در رسانه‌ها خبری منتشر شد مبنی بر این‌که ونزوئلا چند تن شمش طلا به ایران ارسال کرده است. از هفته قبل هم اعلام شد که ایران به‌منظور حمایت از ونزوئلا، چند نفتکش حامل بنزین روانه این کشور کرده است. بر اساس گزارش‌ها و با وجود هشدارهای آمریکا نسبت به پیامدهای ارسال سوخت از سوی ایران برای رژیم نیکولاس مادورو در ونزوئلا و نقض تحریم‌های واشنگتن، روز شنبه ۳ خرداد به وقت محلی اولین کشتی حامل سوخت ایران به آب‌های ونزوئلا رسید.

آمریکا بارها مخالفتش با این اقدام ایران را ابراز کرده است. تهران تا امروز، عزم خود برای ارسال محموله بنزین به ونزوئلا را بارها نشان داده است و در این بین، در سطح رسانه‌ایی هم رسانه‌های طرفدار نظام مانور گسترده‌ای را در این مورد شروع کرده‌اند.

صادرات نفت ایران و ونزوئلا پس از شیوع ویروس جدید کرونا

شیوع ویروس جدید کرونا و کاهش جهانی تقاضای نفت باعث شد قیمت نفت به‌تدریج کاهش یابد. پس از تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید، از اوایل ماه جاری، قیمت نفت به‌تدریج افزایش یافت. در اجلاس اوپک پلاس، ایران، ونزوئلا و لیبی از کاهش تولید معاف شدند. ایران و ونزوئلا به‌خاطر تحریم و لیبی به‌خاطر جنگ داخلی قادر به تولید و فروش نفت بیشتر در بازار نیستند. در هفته‌های اخیر، داده‌های آماری نشان می‌دهد که ظرفیت پالایش نفت در پالایشگاه‌های چین به‌تدریج در حال افزایش است. برای افزایش بیشتر قیمت نفت، باید هم تقاضا برای نفت افزایش یابد و هم کشورهای تولید‌کننده از افزایش تولید خودداری کنند.

اگر کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت بتوانند آثار شیوع کرونا بر اقتصادشان را در کوتاه‌مدت به‌طور کامل از بین ببرند، تقاضا برای انرژی افزایش خواهد یافت. ایران و ونزوئلا اگر نتوانند مشکلات تحریم را حل کنند، نمی‌توانند به افزایش سهم در بازار نفت در دوران پسا‌کرونا امیدوار باشند. بازگشت احتمالی ایران، ونزوئلا و لیبی به بازار نفت (اگر مشکلات این کشورها حل شود) به‌معنای افزایش رقابت در بازار نفت خواهد بود. افزایش تعداد عرضه‌کنندگان نفت هم به‌معنای کاهش قیمت نفت و هم کاهش سهم کشورها در بازار خواهد بود، امری که به‌نفع کشورهای عضو اوپک پلاس و آمریکا نیست.

تشکیل قطب جدید در بازار نفت؟

تلاش ایران برای ارسال محموله بنزین به ونزوئلا اگر با موفقیت همراه باشد، می‌تواند برای ایران امتیاز سیاسی و اقتصادی به همراه داشته باشد، اما این امر به‌تنهایی نمی‌تواند مشکلات اقتصادی ایران را حل کند. ایران از این امر می‌تواند به‌عنوان پرستیژ سیاسی استفاده کند.

اما نکته‌ای که باید بدان اشاره شود این است که تلاش ایران برای حمایت از ونزوئلا در شرایط تحریم نفتی، می‌تواند گامی برای تشکیل قطب جدید یا پیمان جدید بین کشورهایی که با تحریم آمریکا مواجه شده‌اند ارزیابی شود. این‌که تهران و کاراکاس تا چه حد می‌توانند آثار تحریم‌های آمریکا بر صنعت نفت هر دو کشور را مدیریت کنند سوالی است که تاکنون جواب قطعی برای آن ارائه نشده است.

برخی شرکت‌های انرژی و پروژه‌های انتقال انرژی روسیه هم با تحریم آمریکا مواجه شده است. این احتمال وجود دارد که در دوران پسا‌کرونا، ایران، روسیه و ونزوئلا سیاست مشابهی در بازار انرژی اتخاذ کنند. این احتمال در شرایطی اجرایی خواهد شد که مشکلات صنعت انرژی این کشورها حل شود. این سه کشور منافع گوناگونی در مسائل منطقه‌ای، بین‌المللی و بازار انرژی دارند و این‌که وسعت و میزان همکاری احتمالی‌شان تا چه سطحی خواهد بود محل سوال است.

افزایش حضور و نفوذ چین در منطقه

در حال حاضر، متخصصان ایرانی و چینی در پروژه تعمیر یکی از پالایشگاه‌های عمده ونزوئلا مشغول همکاری‌اند. این مجتمع پالایشگاهی (پاراگونا) سومین پالایشگاه بزرگ دنیاست. ادعا می‌شود که ایران با استفاده از پروازهای مسافرتی، نیروی فنی متخصص و ابزار مورد‌نیاز برای تعمیر این پالایشگاه را ارسال کرده است.

جنگ تجاری آمریکا و چین فرصت مناسبی برای حضور شرکت‌های دولتی و خصوصی چین در پروژه‌های نفتی ونزوئلا فراهم کرده است. سرمایه‌گذاری شرکت‌های نفتی چین در ونزوئلا می‌تواند نفوذ سیاسی پکن را در این کشور افزایش دهد.

نزدیکی تهران و کاراکاس در دوران تحریم شاید بتواند تا حدی بخشی از نیازهای اقتصادی و فنی دو کشور را برطرف کند اما تا وقتی تحریم‌ها رفع نشود، دو کشور نمی‌توانند در بازار انرژی نقش فعالی ایفا کنند. ارسال محموله بنزین به ونزوئلا و تعمیر تاسیسات پالایشگاهی این کشور می‌تواند منافع سیاسی و اقتصادی مقطعی برای ایران داشته باشد. اما تا وقتی سیاست خارجی و به‌ویژه سیاست منطقه‌ای تنش‌زدا در دستور کار تهران قرار نگیرد و دیپلماسی انرژی بازتعریف نشود، نباید انتظار داشت ایران در معادلات انرژی نقش فعالی داشته باشد.

میزان بالای مصرف انرژی در داخل کشور و کمبود منابع مالی و فناوری پیشرفته برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز، مسائلی‌اند که ایران بدون رفع تحریم‌ها، قادر به حل ریشه‌ای آن‌ها نیست. رسیدن تانکرهای ایرانی حامل بنزین به ونزوئلا می‌تواند برای ایران، منافع سیاسی و اقتصادی به همراه داشته باشد، اما این مساله باعث تغییر اساسی در ژئوپلتیک انرژی نخواهد شد.