مرحله دیگری از "فشار حداکثری"

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، هدف از تشدید تحریم‌ها را وارد کردن "فشار حداکثری" بر جمهوری اسلامی برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره و دست یافتن به یک توافق جامع و بازدارنده‌تر عنوان می‌کند.

برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، به تازگی گفت که جمهوری اسلامی به خاطر تحریم‌ها ورشکسته شده و سران این حکومت دو راه بیشتر در پیش ندارند: یا با دونالد ترامپ وارد مذاکره شوند یا با فروپاشی اقتصادی کنار بیایند.

ایران تا کنون مذاکره مجدد هسته‌ای را رد کرده و به رغم فشارهای شدید اقتصادی، افزایش رکود و بیکاری و بالا رفتن تورم و کاهش شدید درآمدهای نفتی، دست‌کم به طور آشکار انعطافی از خود نشان نمی‌دهد. تهران در عین حال شرط هرگونه مذاکره با آمریکا را برداشته شدن تحریم‌ها عنوان می‌کند.

با عدم تمدید معافیت‌ها، شرکت‌های پنج کشور باقیمانده در برجام که در پروژه‌های مختلف هسته‌ای با ایران همکاری می‌کنند، باید برای در امان ماندن از تحریم‌های آمریکا تا حداکثر ۵۸ روز دیگر به این همکاری‌ها خاتمه دهند.

وزیر خارجه آمریکا در عین حال چهارشنبه گذشته گفت که معافیت همکاری در نیروگاه اتمی بوشهر، برای ابراز اطمینان از ایمنی این تاسیسات برای یک دوره ۹۰ روزه تمدید می‌شود. شرکت "اتم روس" همکار اصلی ایران در تاسیسات بوشهر و تامین‌کننده سوخت آن است.

تحلیلگر استاندارد می‌گوید، اگر این روند مطابق میل مایک پمپئو پیش می‌رفت، عدم تمدید معافیت‌ها خیلی پیشتر رخ داده بود. او گفته است که پومپئو در ماه مارس تلاش داشت جلوی تمدید ۶۰ روزه معافیت‌های هسته‌ای را بگیرد، اما موفق به پیشبرد این نظر در دولت ترامپ نشد.

ظاهرا در دولت آمریکا هنوز افرادی وجود دارند که به رغم مخالفت با جمهوری اسلامی معتقدند برجام بهترین توافق ممکن نبوده، اما وجودش بهتر از نبودن آن است، زیرا برجام از طرفی برنامه غنی‌سازی اورانیوم در ایران را به شدت محدود کرده و از سوی دیگر امکان نظارت مستمر بر آن را فراهم کرده است.

بر اساس برجام، نیروگاه آب سنگین اراک باید به گونه‌ای بازطراحی شود که امکان تولید پلوتونیوم، که می‌تواند در ساخت نوعی بمب اتم کاربرد داشته باشد، از آن سلب شود.

ابتدا قرار بود کارشناسان آمریکایی نیز در بازطراحی تاسیسات اراک همکاری کنند، اما پس از خروج ایالات متحده از برجام شرکت ملی هسته‌ای چین این کار را بر عهده گرفت.

این شرکت چینی یک شرکت دولتی بین‌المللی است که با پروژه‌های مختلفی در سرتاسر جهان همکاری می‌کند و تحریم آن از سوی آمریکا می‌تواند برای پکن مشکل‌آفرین باشد.

به باور گودرون هارر، این مسئله که تصمیم اخیر آمریکا متوجه یک شرکت قدرتمند چینی نیز می‌شود، نشانه آن است که هدف واشنگتن از تشدید سخت‌گیری‌ها نه تنها تهران، بلکه پکن نیز هست؛ و اکنون پرسش اساسی این است که آیا پکن از این شرکت دولتی چین حمایت می‌کند یا مقابل واشنگتن کوتاه می‌آید.

تهدید به بازگشت نیروگاه اراک به شکل سابق

بهروز کمالوندی به خبرگزاری ایسنا گفته است: «در رابطه با بازطراحی راکتور اراک خیالمان راحت است؛ چون ما هر دو شکل راکتور قدیم و جدید را خودمان به تنهایی هم می‌توانیم بسازیم. همین الان طراحی‌ها چه در حوزه راکتور و چه سوخت آن توسط نیروهای متخصص ایرانی در حال انجام است. چین و سایر کشورهای اروپایی با ما در این کار همراهی می‌کنند اما کار اصلی طراحی راکتور و سوخت آن با خودمان است.»

به رغم این تهدید تلویحی نسبت به بازگرداندن نیروگاه اراک به وضعیت سابق، نشریه استاندارد به نقل از کارشناسان نوشته است، اگر ایران این برنامه را به طور جدی هم در دستور کار قرار دهد، برای تحقق آن دست‌کم به پنج سال زمان نیاز دارد.

با تصمیم آمریکا راکتور تحقیقاتی تهران که ایزوتوپ‌های مورد استفاده در پزشکی تولید می‌کند نیز با مشکل روبرو خواهد شد. این راکتور به اورانیوم با غنای ۲۰ درصد نیاز دارد که اکنون روسیه آن را تامین می‌کند. مطابق برجام سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران نباید از ۳/۶۷ درصد تجاوز کند.

جمهوری اسلامی در نخستین سالروز خروج آمریکا از توافق هسته‌ای اعلام کرد که تعهدات هسته‌ای خود را در چند گام کاهش می‌دهد. در صد غنی‌سازی اورانیوم و میزان ذخایر آن از جمله این تعهدات بوده که ایران اندکی از آن عدول کرده است.

خطر فعال شدن مکانیسم ماشه

بهره‌مندی جمهوری اسلامی از منافع اقتصادی برجام، به خصوص رفع محدودیت‌های صادرات نفت و معاملات بانکی و مالی بین‌المللی، از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای روز به روز کاهش یافته است.

با این همه کشورهای اروپایی نسبت به ادامه کاهش تعهدات برجامی به تهران هشدار داده‌اند و چند ماه پیش حتی تهدید به فعال کردن ساز و کار رفع اختلاف موسوم به "مکانیسم ماشه" کردند.

این مکانیسم می‌تواند در صورت نقض برجام توسط جمهوری اسلامی فعال شود و معنای آن ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل و در نهایت بازگشت احتمالی تمام تحریم‌های بین‌المللی خواهد بود.

مسئولان ارشد جمهوری اسلامی بارها به صراحت و به طور تلویحی تهدید کرده‌اند که در صورت افزایش فشارها از برجام خارج شوند، اما مشخص نیست اقتصاد فروپاشیده ایران بتواند بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را تاب آورد.