خیلی از کشورها ازجمله روسیه از سکوهای زیرزمینی برای پرتاب موشک استفاده کرده‌اند و برای این کار به ساخت تونل عمودی زیرزمینی برای پرتاب موشک اقدام می‌کنند. در واقع سکوی پرتاب موشک را درون تونلی عمودی می‌سازند که از معرض دید و شناسایی مخفی باشد. این تونل با دریچه‌ای در سطح زمین، پوشانده می‌شود که هنگام شلیک موشک، کنار می‌رود. در اکتبر سال ۲۰۱۹ وزارت دفاع روسیه ویدیویی منتشر کرد از تست یک موشک بالستیک که از زیر زمین شلیک می‌شود. برخلاف ایران که محفظه خروج موشک را با خاک پوشانده است، در ویدیوی روسی مشخص است که محفظه‌ای در سطح زمین باز است و موشک از زیر زمین خارج می‌شود؛ یعنی آنچه برای وزارت دفاع روسیه مهم نبوده مانور روی زیرزمینی بودن سکوی پرتاب موشک است که امری رایج در صنعت موشکی است.

در واقع شلیک از این تونل‌ها از مرکز کنترل که با فاصله‌ای از تونل قرار دارد انجام و هدایت می‌شود. برخلاف محل پرتاب که تونل عمودی است، معمولا مرکز کنترل و نگهداری و توسعه صنعت موشکی در تونل‌های افقی انجام می‌شود. برنامه‌ای که ایران نیز سال‌هاست در دست اجرا دارد. ایران پیش‌تر با پخش یک مستند از برنامه موشکی خود از تونل ساخته شده برای فعالیت‌های موشکی رونمایی کرده بود. ای‌بی‌سی نیوز در سال ۲۰۱۵ در گزارشی به ساخت تونل موشکی ایران پرداخته و به نقل از حاجی‌زاده می‌نویسد: «تونل موشکی ایران در سراسر ایران در عمق ۵۰۰ متری ساخته شده است.» این گزارش اشاره دارد به پر بودن انبارهای زیرزمینی موشکی ایران و سکوهای پرتاب زیرزمینی موشک.

سردار حاجی‌زاده سال ۱۳۹۸ در یک برنامه تلویزیونی مدعی شد که ساخت شهرها و تونل‌های موشکی از سال ۱۳۶۳ در ایران آغاز شده و گفته: «یکی از توانمندی‌های بسیار مهم کشورمان بخش موشکی است که این توانمندی را نباید در معرض غافلگیری دشمن قرار دهیم. ایده این شهرها (شهرهای موشکی) مربوط به سال ۱۳۶۳ یعنی شروع موشکی است و در واقع قبل از اینکه اولین موشک وارد کشور شود، اولین تونل ایجاد شد.» فرمانده نیروی هوافضای سپاه با بیان اینکه از آن روز حفاری تونل شروع شده و تا به امروز شبانه‌روزی ادامه دارد، اظهار داشت: «در اعماق زمین و کوه‌ها تونل‌های بسیار پیچیده‌ای برای نگهداری مهمات، موشک، تجهیزات و حتی پرسنل حفاری شده است.»

یک متخصص و پژوهشگر انستیتو واشنگتن به نام Michael Eisenstadt در نوامبر ۲۰۱۶ در مقاله‌ای تفصیلی به «نقش موشک در استراتژی نظامی ایران» پرداخته و توضیحات جامعی در خصوص توانایی‌های موشکی و برنامه‌های موشکی ایران ارائه کرده است. او در بخشی از این مقاله به توانایی‌های ایران در پرتاب موشک و مکانیزم‌هایی که به آن اشراف دارد پرداخته است. در این بخش او به توانایی پرتاب موشک از زیر زمین پرداخته و می‌نویسد: «مجتمع پرتاب زیرزمینی موشک معمولا زیر کوه‌ها ساخته شده‌اند. ایران تاکنون ویدیویی از یکی یا چند تا از این مجتمع‌ها را منتشر کرده است. موشک‌های آماده توسط کامیون از داخل تونل منتقل می‌شوند به تونل عمودی و زیرزمینی پرتاب موشک، آنجا سوخت‌گیری و از دریچه کوچکی که در سقف تونل نصب شده، پرتاب می‌شوند.»

به نوشته این پژوهشگر انستیتو واشنگتن، پرتاب موشک زیرزمینی، می‌تواند پیچیده باشد چراکه هم جانمایی برای استقرار و هم آماده کردن آن برای پرتاب و هم دریافت زمان شلیک وهم تجهیزات و سیستم حمایتی-کنترلی مورد نیاز با مشکلاتی همراه است.

بنابراین می‌دانیم که سایت موشکی زیرزمینی یا Missile Underground Silos با ایجاد یک مرکز کنترل این امکان را ایجاد می‌کند که از فاصله دورتر از محل پرتاب موشک، موشک‌های مستقرشده را شلیک کنند. «مایکل المن»، کارشناس موشکی و مدیر برنامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و سیاست‌های هسته‌ای در انستیتوی بین‌المللی مطالعات استراتژیک در این خصوص به آسوشیتدپرس می‌گوید: «احتمالا این موشک‌ها می‌توانند از راه دور و بدون نیاز به حضور پرسنل پرتاب در محل، شلیک شوند، شاید هم مامور شلیک نزدیک محل است و کنترل عملیاتی برای شلیک تعداد محدودی از موشک‌ها را دارد.» او معتقد است سوخت جامد استفاده شده در این موشک‌ها این امکان را ایجاد می‌کند که چنین موشک‌هایی برای سال‌ها دفن شوند.

«ملیسا هانم»، کارشناس موشکی و معاون Open Nuclear Network مستقر در اتریش نیز روز چهارشنبه ۸مرداد۱۳۹۹ در خصوص تست موشکی ایران از زیر خاک به آسوشیتدپرس می‌گوید: «ایران از زمان جنگ خونین دهه ۱۹۸۰ خود با عراق که هر دو کشور با شلیک موشک به شهرها اقدام کردند، برنامه موشکی بالستیک خود را به‌عنوان یک عامل بازدارنده توسعه داده است، به‌خصوص که تحریم تسلیحاتی ایالات‌متحده مانع از خرید سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته می‌شود.» هانهام معتقد است تونل‌های زیرزمینی که برای محافظت از موشک‌ها و تاسیسات موشکی ایرانی ساخته شده، به ایران در اجرای این تست کمک کرده، تونل‌هایی که برای محافظت از موشک‌هایی با سوخت مایع كه فقط برای مدت‌زمان كوتاهی قادر به سوختن هستند، کاربرد دارند.

«فرزین ندیمی»، متخصص و پژوهشگر صنایع موشکی در انستیتو واشنگتن، نیز در گفتگو با «ایران‌وایر» با اشاره به تست اخیر موشکی ایران می‌گوید: به نظرم تست موشک زیرزمینی بدون نمایش چگونگی لانچ، تلاش ابتکاری سپاه پاسداران بود برای مخفی کردن سیستم لانچ که به دلایل مختلف روی داد؛ از جمله شگفت‌زده کردن دشمن و پیشگیری از حمله احتمالی به مرکز پرتاب موشک و برای جلوگیری از هزینه‌های حفر تونل در کوه‌ها.

به باور فرزین ندیمی این موشک‌ها قطعا لانچر یا تجهیزات پرتاب دارند، ولی لانچر به شکل خوبی پوشانده شده است.

این پژوهشگر انستیتو واشنگتن در پاسخ به این پرسش که چقدر صنعت موشکی ایران وابسته به کشورهایی همچون روسیه، چین یا کره شمالی است می‌گوید: صنعت موشکی ایران سال‌ها به این کشورها وابسته بود، ولی اخیراً این وابستگی کاهش یافته است. رد فناوری منسوخ‌شده سوخت مایع روسیه در صنعت موشکی ایران مشهود است، همان‌طور که استفاده اخیر ایران از سوخت جامد که تکنولوژی آن متعلق به چین است را در موشک‌های ایرانی می‌توان دید.

به گفته کارشناسان ساخت تونل موشکی به ۳ دلیل انجام می‌شود:

• محافظت از موشک‌ها
• ایجاد امکان پرتاب از سطح زمین بدون در معرض دید بودن
• جلوگیری از انهدام هوایی سایت موشکی

که پیش‌ازاین سایر کشورها شلیک موشک از زیر زمین را تست کرده‌اند. علاوه بر روسیه که اخیر تست موشک بالستیکی را از زیر زمین انجام داد، دو کشور کره شمالی و هند نیز مدعی هستند که نه اعماق زمین بلکه از اعماق دریاها و از روی زیردریایی‌های قادر به پرتاب موشک، تست موشکی انجام داده‌اند.

کره شمالی در سال ۲۰۱۹ یک موشک بالستیک را آزمایش کرد که از اعماق دریا و از روی زیردریایی این کشور شلیک شده است. ارتش هند نیز مدعی است که در ژانویه ۲۰۲۰ شلیک موشک بالستیک از روی زیردریایی را با موفقیت تست کرده است.

اینکه برخی از کشورها ازجمله کره شمالی یا هند نیز اخیرا نسبت به تست پرتاب موشک از زیردریایی اقدام کرده‌اند نیز به همین دلیل است چراکه زیردریایی ساکن نیست و به‌سادگی نمی‌توان محل آن را تشخیص داد و این امکان را به مهاجم می‌دهد که از نقاط مختلف نسبت به شلیک اقدام کند کاری که در تونل‌های موشکی زیرزمینی نیز دنبال می‌شود تا بتوان از نقاط مختلف عملیات را انجام داد. با این تفاوت که این تونل‌ها شما را می‌رساند به تونل‌های عمودی مجهز شده برای پرتاب حال‌آنکه زیردریایی می‌تواند در هر نقطه‌ای خود را برای پرتاب موشک آماده کند.

آیا موشک شلیکی نسل جدیدی از موشک بالستیک است که سپاه رو کرده است؟ به نظر پاسخ این پرسش منفی است. Michael Eisenstadt متخصص موشکی انستیتو واشنگتن در پاسخ به پرسش «ایران‌وایر» می‌گوید: «تصور من این است که این موشک‌ها احتمالا متعلق به موشک‌های کلاس فاتح ۱۱۰ هستند که در انبارهای مدفون در مزارع موشکی (همان‌طور که ادعا شده) ذخیره می‌شوند. یک نمونه جدید از خانواده فاتح ۱۱۰ بدون باله که با سوخت جامد کار می‌کند.» نگاهی به مشخصات فاتح ۱۱۰ احتمال صحت این فرضیه را تایید می‌کند. نسل جدید فاتح ۱۱۰ که در سال ۱۳۹۷ به نام «فاتح مبین» توسط وزیر دفاع ایران رونمایی شد، تمام مشخصات موشک تست‌شده در رزمایش اخیر سپاه را دارد. CSIS در معرفی فاتح ۱۱۰ آن را موشکی بالستیک، با برد کوتاه، متحرک و نقطه زن با سیستم کنترلی و هدایت‌پذیر دانسته که با سوخت جامد کار می‌کند. البته به نوشته این پژوهشکده، فاتح ۱۱۰ نسخه تکامل‌یافته موشک زلزال ۲ است، موشکی که در داخل ایران و با همکاری متخصصان چینی ساخته شده است.

جمع‌بندی

سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در حاشیه برگزاری رزمایش مشترک پیامبر اعظم ۱۴، با اشاره به شلیک موشک بالستیک از زیر زمین، مدعی شد: «شلیک موشک‌های بالستیک از اعماق زمین برای نخستین بار در دنیا توسط نیروی هوافضای سپاه انجام شد.» او در تشریح این عملیات گفت: «در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۴ بدون استفاده از سکوها و تجهیزات مرسوم، موشک‌های مدفون‌شده زمین را شکافتند و اهداف از پیش تعیین‌شده را با دقت بالایی مورد اصابت قرار داده و منهدم کردند.»

«ایران‌وایر» این ادعا را بررسی کرد و به این نتایج دست یافت:

۱- شلیک موشک از زیر زمین یا Underground Silos در صنعت موشکی، یک فناوری متعلق به سال ۱۹۶۰ میلادی است و اساسا امر جدیدی نیست.

۲- موشک پرتابی از زیر زمین نه با شکافتن زمین، بلکه از داخل تونل عمودی که در زیر زمین ایجاد و از درون یک دریچه که در سقف طول یا سطح زمین پوشانده شده و هنگام شلیک باز می‌شود، پرتاب می‌شود.

۳- پرتاب موشک از زیر زمین، با سکوی پرتاب یا لانچر ساخته شده در داخل تونل انجام می‌شود نه آن‌گونه که ادعا شده بدون استفاده از سکو و تجهیزات مرسوم.

۴- پرتاب موشک توسط مرکز کنترل که در فاصله‌ای دورتر از تونل محل شلیک قرار دارد انجام می‌شود.

۵- کل برنامه نگهداری، حفاظت، تولید و توسعه موشکی ایران مثل بسیاری از کشورها زیر زمین و در تونل‌های ساخته شده اجرا می‌شود. ایران نیز پیش‌تر از تونل‌ها و شهرهای موشکی خود رونمایی کرده بود و امری پنهان نبوده است.

۶- به نظر می‌رسد موشک تست‌شده یک موشک جدید از خانواده فاتح ۱۱۰ است که پیش‌تر با نام فاتح مبین در سال ۱۳۹۷ توسط وزیر دفاع رونمایی شده بود، موشکی کوتاه‌برد با سوخت جامد، متحرک و نقطه‌زن است ولی اینکه این موشک نسل جدیدی از موشک بالستیک با قابلیت متفاوت باشد که تازه آن را رو کرده‌اند با اطلاعات موجود قابل اثبات یا رد نیست.

مجموعه بررسی‌های اینترنتی «ایران‌وایر» نشان می‌دهد که ادعای سردار حاجی‌زاده مبنی بر اینکه «موشک‌های بالستیک مدفون سپاه با شکافتن زمین، بدون استفاده از سکوها و تجهیزات مرسوم، برای نخستین بار در دنیا با موفقیت شلیک شد» نه یک دستاورد جدید بلکه یک نمایش قدرت با مصرف داخلی است و با واقعیت فاصله بسیار دارد ازاین‌رو به آن نشان «دروغ پینوکیو» می‌دهیم.

دروغ پینوکیو: اظهارنظری است که عدم صحت آن قبلا ثابت شده یا بر اساس تحقیقات و مدارک موجود، کذب از کار درآمده‌ است.