رادیو زمانه - برایان هوک، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران از سمت خود استعفا داد تا به گفته وزیر خارجه این کشور در «بخش خصوصی» به کارش ادامه دهد. استعفای هوک در مقطعی حساس در روابط ایران و ایالات متحده رخ می‌دهد. جانشین موقت او، الیوت آبرامز نماینده ویژه واشنگتن در امور ونزوئلا است.
***
مایک پومپئو پنج‌شنبه ۶ اوت در توئیتر پس از اعلام استعفای برایان هوک، او را «مشاور معتمد و دوستی خوب» خواند و گفت که هوک «موفقیت‌های تاریخی» در مقابله با جمهوری اسلامی کسب کرده است.
استعفای هوک اما غافلگیرکننده بود و شاید به یک «عدم موفقیت تاریخی» در آینده ربط داشته باشد: ناتوانی آمریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی که اکتبر سال جاری فراخواهد رسید. رسانه‌هایی همچون نیویورک‌تایمز و واشنگتن‌پست و رویترز نیز بر این نکته تمرکز کردند.
قرار است شورای امنیت سازمان ملل هفته آینده بر سر قطعنامه ایالات متحده برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رأی‌گیری کند.
هوک پنج‌شنبه صبح، چند ساعت پیش از استعفا دراین‌باره گفته بود: «ما به پافشاری‌مان بر سر این موضوع [تمدید تحریم‌ها] ادامه خواهیم داد. امیدواریم که شورا بتواند راهی پیدا کند.»
روسیه و چین، دو عضو دارای حق وتو و دو فروشنده اصلی تسلیحات به ایران (گذشته و آینده) مخالفند. اتحادیه اروپا نیز تا کنون حمایت نیرومندی از طرح آمریکا نکرده و ظاهراً با تمدید شش‌ماهه تحریم‌ها موافق است. به گفته بسیاری از تحلیلگران آمریکایی، همه منتظر انتخابات ۲۰۲۰ ایالات متحده و کنار رفتن احتمالی دونالد ترامپ از قدرت‌اند. رئیس‌جمهوری ایالات متحده با خروج یک‌جانبه از «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به رسمیت شناخته شده، اروپایی‌ها را برآشفته کرده بود.
برایان هوک و فشار حداکثری
ترامپ پس از خروج از برجام سراغ استراتژی «فشار حداکثری» رفت و برایان هوک معمار یا دست‌کم چهره عمومی این استراتژی بود.
رأی‌گیری بر سر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران می‌تواند همین دوشنبه هفته آینده رخ دهد. فعالیت‌های هوک نیز به تناسب شدت گرفته بود و به نظر نمی‌رسید چشم به استعفاء داشته باشد.
هوک چهارشنبه در آسپن انستیتو به بحث درباره فشار حداکثری پرداخت و از آن دفاع کرد. هرچند او فشار حداکثری را «استراتژی» آمریکا در تقابل با ایران می‌خواند، وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد دولت باراک اوباما در پرونده هسته‌ای ایران در واکنش به سخنرانی هوک گفت رویکرد واشنگتن به تهران «فقط و فقط تاکتیک است، استراتژی ندارد.»
بسیاری فشار حداکثری را ناموفق ارزیابی می‌کنند: از یک سو، تحریم‌های فلج‌کننده به باور آنها حکومت ایران را تضعیف نکرده، بلکه به رنج هر چه بیشتر مردم عادی انجامیده؛ از سوی دیگر، جمهوری اسلامی نه تنها عقب ننشسته و به پای میز مذاکره نیامده، بلکه وارد تنش‌های نظامی با آمریکا و متحدانش در منطقه شده و برنامه هسته‌ای خود را شتاب بخشیده است.
هوک اما یک روز پیش از استعفا گفته بود:
«گاه آنچه اهمیت دارد مسیر است و گاه هدف. در مورد استراتژی ما در قبال ایران، هر دو مهم است. ما به دنبال معامله جدیدی با رژیم هستیم. اما در عین حال، فشار ما باعث فروپاشی توان مالی آنها شده. با هر معیار و سنجه‌ای، رژیم و گروه‌های نیابتی‌اش نسبت به سه سال و نیم پیش ضعیف‌تر شده اند.»
نماینده ویژه سابق در امور ایران همراه با کلی کرفت، فرستاده واشنگتن به سازمان ملل متحد چهارشنبه نشستی هم برای خبرنگاران برگزار کردند. موضوع نشست اعلان عمومی پومپئو در همان روز بود که واشنگتن هفته آینده تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را در شورای امنیت به رأی خواهد گذاشت. هنوز خبری از استعفای او نبود. کرفت با تکرار موضع ایالات متحده گفت که ایران «نخستین دولت حامی تروریسم در جهان» است و هوک هم از عدم همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرد:
«چون می‌ترسیم که آنها [ایرانی‌ها] دست به کار بدتری بزنند، دلیل نمی‌شود که سطح قابل قبولی از عدم همکاری وجود داشته باشد. این کار آنها باج‌خواهی است. ما وارد این بازی نمی‌شویم.»
هوک اما روز بعد استعفاء داد. او در ایمیلی برای واشنگتن‌پست نوشت: «نمایندگی آمریکا به عنوان یک دیپلمات افتخار بزرگی است و من به کارنامه‌مان برای پیشبرد امنیت ملی آمریکا می‌بالم.»
واکنش ایران
رسانه‌های زیر کنترل حکومت در داخل ایران تا صبح روز جمعه تحلیل مستقل چشمگیری درباره استعفای برایان هوک منتشر نکردند. اکثر آنها فشرده‌‌ای از تحلیل‌های روزنامه‌های آمریکایی نیویورک تایمز و واشنگتن‌پست را که در عرضه خبر و تفسیر در این باره پیشتاز بودند، انتشار دادند.
ایسنا در صبح روز جمعه خبری منتشر کرد به نقل از رویترز در باره «واکنش نمایندگی ایران در سازمان ملل به استعفای برایان هوک».
این خبرگزاری از قول علیرضا میریوسفی، سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل در واکنش به استعفای برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نوشت:
«استعفای هوک به ما ارتباطی نداشته و رویدادی تعیین‌کننده محسوب نمی‌شود. کمپین فشار به اصطلاح حداکثری که دولت آمریکا به راه انداخته بود، شکست خورده است.»
محمد واعظی، رئیس‌دفتر رئیس جمهوری اسلامی نیز همزمان با استعفای هوک از احتمال لغو بخشی از تحریم‌ها علیه ایران خبر داد:
«با علامت‌هایی که از کشورهای اروپایی و آسیایی و دیگران دریافت کرده‌ایم در روزهای پایانی تحریم قرار داریم زیرا تحریم‌کنندگان به هیچ یک از اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی خود نرسیدند. باید تاکید کنم که ماه‌های آینده وضعیت به مراتب بهتر می‌شود.»
آیا لغو تحریم‌ها هوک را به استعفاء کشانده یا واشنگتن به دنبال رویکردی سرسختانه‌تر است؟
کارگزارتغییر رژیم به جای کارگزار فشار حداکثری
نیویورک‌تایمز در گزارش‌اش درباره استعفای هوک، او را دیپلماتی معتدل و دانش‌آموخته فلسفه و خواهان مذاکره مستقیم با ایران توصیف می‌کند و می‌نویسد که با کناره‌گیری او، دریچه مذاکره بین تهران و واشنگتن تا انتخابات اکتبر بسته خواهد ماند.
کسی که موقتاً جانشین او شده، الیوت آبرامز، به خاطر گذشته‌اش در طراحی کودتا و رژیم‌چینج معروف است و البته در پرونده معامله مخفیانه دولت رونالد ریگان با جمهوری اسلامی ــ ایران‌کنترا ــ محکوم شده بود.
آیا تغییر هوک به معنای قدرت‌گرفتن جریان خواهان رژیم‌چینج در ایران در برابر جریان خواهان مذاکره است؟ هنوز مشخص نیست. اما در روز استعفای او، گفت‌و‌گویی قدیمی‌تر از «روداو» اقلیم کردستان عراق با جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی کاخ سفید منتشر شد که موضوع اصلی‌اش تغییر نظام ایران بود.
بولتون به روداو گفته بود: «به نظرم آنها [ایرانی‌ها] فکر می‌کنند که با دستیابی به توانایی اتمی در قدرت باقی خواهد ماند و این دلیل اصلی برای حذف آنها از قدرت و قراردادن حکومتی به جای آنها در رأس است که واقعاً تلاش برای دستیابی به تسلیحات اتمی را رد کند...ما باید در ایران به دنبال سرنگونی رژیم باشیم»
الیوت آبرامز به عنوان یکی از سرشناس‌ترین نومحافظه‌کارهای آمریکایی (نئوکان‌ها) همچون بولتون، نماینده چنین خط فکری است.
آبرامز در سرکوب مبارزه‌های آزادی‌خواهانه در نیکاراگوئه و السالوادور و پاناما نقش داشته است. وقتی او به نماینده ویژه در امور ونزوئلا بدل شد، تحلیلگران به همین سابقه آبرامز اشاره کردند.
یان شوآترز، نویسنده ارشد «اینترسپت» در گفت‌و‌گو با سی بی سی کانادا درباره آبرامز چنین گفته بود:
«بارها و بارها آبرامز مردی بوده که برای کمک به سرنگون‌کردن دولت‌های خارجی فراخوانده شده است».
آبرامز، فارغ‌التحصیل هاروارد، برای مدت قابل توجهی در بخش «حقوق بشر و امور انسان‌دوستانه» وزارت خارجه آمریکا در دولت‌های جمهوری‌خواه مشغول بود و به عنوان یک ضدکمونیست کهنه‌کار، از سرکوب مخالفان چپ‌گرای دیکتاتوری‌های راست در آمریکای لاتین دفاع می‌کرد.
استفن مایلز، مدیر اجرایی گروه ضد جنگ «پیروزی بدون جنگ» (Win Without Wars) انتخاب آبرامز برای جانشینی هوک در امور ویژه مربوط به ایران را «استهزاء دیپلماسی» خواند و این اعلامیه را صادر کرد:
«از السالوادور تا گوآتمالا، از نیکاراگوئه تا پاناما، کار مادام‌العمر الیوت آبرامز را بدترین انگیزه‌ها در سیاست خارجه ایالات متحده تبیین می‌کند: آغوش باز به روی جنگ، نادیده‌گرفتن نقض فاحش حقوق بشر، و حمایت از رژیم‌های اقتدارگرای دهشتناک. حالا به شیوه همیشگی واشنگتن، از شکست کامل او در نقش نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور ونزوئلا با یک شغل جدید قدردانی شده است. اگر مقامات سیاست خارجه ایالات متحده حتی ذره‌ای مسئولیت‌پذیری داشتند، الیوت آبرامز به شکل مادام‌العمر از هر مقام و منصبی منع می‌شد، چه برسد به اینکه به چنین مقام حیاتی‌ای منصوب شود.»
ونزوئلا و ایران اخیراً همکاری‌ها بین یکدیگر علیه تحریم‌های آمریکا را افزایش داده اند. آبرامز ظاهراً نگران این افزایش همکاری‌ها بوده. مشخص نیست حالا که او مسئولیت مقابله با هر دو دولت را موقتاً در وزارت خارجه آمریکا برعهده گرفته، چه برنامه‌ای برای آینده تنش‌های واشنگتن با تهران و کاراکاس خواهد داشت.
زمزمه تبدیل رییس‌جمهوری به کارگزار رهبری
