۲۷۵۰ تن آمونیوم نیترات از کجا آمده بود؟

در ۵ مهر ۱۳۹۲، یک کشتی باربری به نام «آر.وی رسوس» متعلق به یک تاجر روس به نام ایگور گِرِچوشکین، محموله ۲۷۵۰ تنی از نیترات آمونیوم را از بندر باتومی در گرجستان بارگیری نمود تا به «بیرا» در موزامبیک منتقل کند. در میانه راه به علت نقص فنی در موتور، این کشتی پیش از عبور از کانال سوئز به سمت بندر بیروت حرکت کرد. به علت ورشکستگی، این کشتی پس از چند هفته بدون صاحب رها شد.

با توجه به خطرناک ‌بودن محموله کشتی و عدم تمایل لبنان برای نگهداری از این مواد، یک نفر خدمه روس (کاپیتان کشتی) و هشت خدمه اوکراینی آن اجازه بازگشت به کشورهایشان را پیدا نکردند و ماه‌ها در کشتی حبس شدند. پس از حدود یک سال، سرانجام کشتی با حکم دادگاه توقیف، محموله خطرناک آن‌ به سوله شماره ۱۲ بندر منتقل شد و خدمه کشتی اجازه بازگشت به کشورشان را دریافت کردند.

شایعات: از کبوتر موشک‌نما تا فیلم فروسرخ جعلی

مثل هر فاجعه انسانی دیگر، شایعاتی پیرامون انفجار بیروت ساخته شدند. اصلی‌ترین آن حمله پهپادی اسرائیل به انبار موشکی حزب‌الله است.

در ابتدا یک فیلم تهیه‌شده توسط یک شهروند محلی از انفجار نیترات آمونیوم در فضای مجازی منتشر شد و ادعا شد که کبوتری که مقابل صحنه انفجار بندر بیروت در حال پرواز بود یک موشک نقطه‌زن است. به‌راحتی با بررسی نسخه اصلی و باکیفیت فیلم می‌شود حرکت بال‌های کبوتر را مشاهده و کذب بودن این ادعا را ثابت کرد.

پس از انتشار فیلم کبوتر، دو فیلم سیاه‌وسفید از انفجار منتشر شد که در آن پرواز جسمی شبیه به موشک و برخورد آن به بندر بیروت را نشان می‌داد.

منتشرکنندگان فیلم‌ها مدعی بودند که توسط دوربین‌های فروسرخ تهیه شده‌اند و دخالت موشک در بروز انفجار را نشان می‌دهد. با بررسی تمامی فیلم‌های منتشرشده از این انفجار مشخص شد که فیلم‌های موردنظر نسخه جعلی فیلم‌های رنگی بوده‌اند که با استفاده از فیلتر نگاتیو در نرم‌افزارهای ویرایش فیلم به سیاه‌وسفید تبدیل شده‌اند و در نرم‌افزارهای گرافیکی به آن‌ها پرواز یک موشک نیز اضافه شده است.

انتشار این فیلم‌ها برخی از خبرنگاران فاقد دانش نظامی را در رسانه‌ها به‌اشتباه انداخت و باعث شد تا آن‌ها حمله هوایی را عامل انفجار در بیروت معرفی کنند.

دلیل نشر اخبار کذب در رابطه با انفجار بیروت چیست؟

از سال ۱۳۹۴ و به دنبال تشکیل پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه سوریه و آغاز دخالت مستقیم روسیه در نبرد علیه داعش، حریم هوایی لبنان و اسرائیل به ‌طور دائم توسط رادارهای هشدار زودهنگام مربوط به سامانه‌های پدافندی چون اس ۴۰۰ و همچنین توسط هواپیماهای هشدار زودهنگام هوابرد اِی-۵۰ و شنود رادیویی و الکترونیکی ایلیوشین ۲۰ اِم و همچنین پست‌های شنود زمینی رصد می‌شود. در چنین شرایطی امکان انجام مخفیانه حمله هوایی به لبنان توسط اسرائیل وجود ندارد و این مسئله در صورت وقوع به‌سرعت توسط رسانه‌های روسی علیه دولت اسرائیل و متحدانش از ‌جمله ایالات‌متحده منتشر می‌شود.

نمی‌توان به‌ طورقطع در رابطه با دلایل ساخت اخبار کذب پیرامون انفجار بیروت اظهارنظر کرد، اما با توجه به ادعای رئیس‌جمهور لبنان در روز گذشته مبنی بر این که حمله هوایی هم می‌توانسته عامل انفجار در بندر بیروت بوده باشد به نظر می‌رسد که برخی از مقامات لبنانی در تلاش هستند تا به‌طور غیرمستقیم اسرائیل را عامل انفجار معرفی کنند و از این طریق بر قصور و بی‌توجهی‌شان در نگهداری از مواد خطرناک در بندر بیروت سرپوش بگذارند.

لازم به ذکر است ساعاتی پس از انفجار، ارتش اسرائیل اعلام کرد که بر اساس دستور مقامات دولتی این کشور آماده ارسال نیرو و تجهیزات جهت کمک‌رسانی به مجروحان انفجار است اما این پیشنهاد توسط مقامات لبنان رد شد.

ساخت اخبار کذب و انتشار شایعات پس از وقوع یک حادثه مهم توسط افراد و رسانه‌ها با هدف فریب افکار عمومی و یا افزایش مخاطب صورت می‌گیرد.

جناح‌های سیاسی رقیب در یک کشور و همچنین دولت‌های کشورهای درگیر در رقابت‌های سیاسی و نظامی هم از شایعات جهت جنگ روانی علیه یکدیگر استفاده می‌کنند.

در حکومت‌های استبدادی، به علت وضع محدودیت بر نشر آزاد اخبار و اطلاعات توسط رسانه‌های مستقل عموم جامعه به دلیل عدم آگاهی و همچنین بی‌اعتمادی به بنگاه‌های خبررسانی رسمی و حکومتی چنین شایعاتی را به‌راحتی می‌پذیرند و رفتار جمعی و اجتماعی خود را متناسب با آن تغییر می‌دهند. این مسئله حتی، نظام‌های مستبد یا گروه‌های سیاسی و گروه‌های تروریستی را تشویق می‌کند تا با ساخت شایعات، دست به مهندسی اجتماعی مطلوب خود بزنند.

دیدگاه‌ و نظرات ابراز شده در این مقاله، نظر نویسنده بوده و سیاست یا موضع ایندیپندنت فارسی را منعکس نمی‌کند.