اینکه سخنگوی اتحادیه اروپا در واکنش به سخنان ترامپ گفته «آمریکا عضو برجام نیست و نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند» و بولتون نیز در مورد استفاده از «مکانیسم ماشه» هشدار داده، ذوق‌زدگیِ ولایتمدارانی را به دنبال داشته که تا همین اواخر مخالفِ سرسخت برجام بودند و می‌‌گفتند «هویج پوسیده» است و در پی پاره‌کردن و آتش زدن آن بودند.

حامیان برجام که عمدتاً مقامات دولتی و اصلاح‌‌طلبان هستند و پس از اجرایی نشدن سیستم مالی «اینستکس» گوشه رینگ افتاده و زیر ضربات مداوم ولایی‌‌ها قرار داشتند حالا بطور موقت نفسی تازه گرفته‌اند. آنها در مدتی که زیر ضربات رقیب قرار داشتند مرتب تاکید می‌‌کردند «برجام تصمیم نظام بود».

این گروه که سرآمدشان محمدجواد ظریف است و تا پیش از این جان بولتون را «جنگ طلب» می‌خواندند، حالا با استناد به موضع وی در مورد ریسک استفاده از «مکانیسم ماشه»، علیه ترامپ داد سخن می‌دهند!

وزیر خارجه جمهوری اسلامی در توییتی نوشت «بولتون نکته‌ای را تکرار کرد که در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ نیز وقتی که مشاور امنیت ملّی در دولت ترامپ بود، بیان کرده بود. حداقل بولتون ثبات رأی داشته؛ خصیصه‌ای که به ویژه در دولت آمریکا غایب است. توسل ایالات متحده به مکانیسم حل اختلاف مندرج در [قطعنامه] ۲۲۳۱ از اساس بدون مبناست».

در این میان، فرصت‌های «زرد» نیز به دست آمد تا مخالفان ترامپ بیشتر احساس پیروزی کنند! پس از بازگشت ترامپ و خانواده‌اش از نیوجرسی، ملانیا بانوی اول آمریکا هنگام پیاده شدن از هواپیمای ویژه ریاست جمهوری دو بار از گرفتن دست دونالد ترامپ خودداری کرد. همین سوژه شبکه‌‌های اجتماعی شد!

ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملّی مجلس شورای اسلامی می‌گوید «آمریکا عضوی از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ نیست و اجازه استفاده از ظرفیت‌های این ضمیمه را ندارد، فعال کردن مکانیسم ماشه نیاز به همراهی اعضا دارد، آمریکا برای فعال کردن مکانیسم‌ ماشه باید ادعایی مبنی بر اینکه یک نقض اساسی و فاحش از سمت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته، داشته باشد».

ولی آیا در چنین شرایطی خیال جمهوری اسلامی از عدم تمدید تحریم‌‌های تسلیحاتی راحت شده است؟ آیا چنین شرایطی برای تهران نوید آن است که می‌تواند با پایان محدودیت‌های معاملات تسلیحاتی در مهرماه با خیال راحت وارد‌ بازار خرید و فروش تجهیزات نظامی شود و از روسیه و چین هواپیما جنگنده و زیردریایی و ناو خریداری کند؟ پاسخ منفی است.

اروپا کجا ایستاده؟

اتحادیه اروپا پیش از این، در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ «مکانیسم ماشه» را با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی سیاسی و امنیتی فعال کرده و اعلام نمود راه دیگری نداشته است! اما این اقدام به نحوی برنامه‌ریزی شده که اگر تهران از خود انعطاف نشان دهد راه برگشت داشته باشد.

جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ۱۴ بهمن‌ماه ۱۳۹۸ به تهران سفر کرد و پس از دیدار با محمدجواد ظریف و حسن روحانی اعلام کرد، «اتحادیه اروپا بطور نامحدود مکانیسم ماشه را تمدید می‌کند تا از ارجاع به شورای امنیت و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران جلوگیری کند».

حزب‌‌اللهی‌‌ها و گروه‌‌های نزدیک به جریان اصلی قدرت در جمهوری اسلامی، مواضع اروپا و جوزپ بورل را در یک کژفهمی آشکار، عقب‌‌نشینی آنها و ناشی از تهدید جمهوری اسلامی به خروج از NPT و توقف همکاری با آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی و آغاز پروژه موشکی «شهاب۴» دانسته‌اند. ظریف و دولت روحانی هم آن را به پای دیپلماسی قوی خود نوشتند!

اما بورل پس از بازگشت از تهران برای کمک به جمهوری اسلامی سه شرط گذاشت: توقف موشک‌‌پرانی، عدم حمایت از شبه‌نظامیان، و به رسمیت شناختن اسرائیل! شروطی که در دو سه سال گذشته بارها توسط اروپایی‌ها تکرار شده است.

اما همه ماجرای باتلاق خودساخته‌ای که جمهوری اسلامی در آن گیر کرده این نیست. اصلی‌ترین مشکل رژیم ایران، فعالیت‌های اتمی مشکوک در سایت‌های مخفی و زیرزمینی و کشف آثار اورانیوم در بعضی سایت‌‌ها و عدم اجازه ورود به بازرسان آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی است که همه اینها در گزارش‌ رافائل گروسی مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مورد اشاره قرار گرفته و در نهایت نیز رژیم ایران توسط اتحادیه اروپا توبیخ و در شورای حکام محکوم شد.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی ایران با بازرسان این نهاد همکاری نمی‌کند و اجازه دسترسی به دو سایت مشکوک را نمی‌دهد. همچنین تهران هنوز به پرسش‌های آژانس در مورد کشف آثار اورانیوم در شماری از سایت‌های ایران ‌پاسخی نداده است.

پیش از آنکه قطعنامه پیشنهادی آمریکا درباره تمدید تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی روز جمعه ۱۴ اوت ۲۰۲۰ در شورای امنیت رأی نیاورد، قطعنامه توبیخی فرانسه و آلمان و انگلیس در ماه ژوئن در مورد فعالیت‌های اتمی مشکوک، زمینه‌‌ی فعال شدن «مکانیسم ماشه» را فراهم آورده بود!

باید توجه کرد آنچه اخیراً در شورای امنیت رأی نیاورد «قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی بود» که طبق مفاد برجام مهرماه ۹۹ (اکتبر ۲۰۲۰) به پایان می‌‌رسد. فعال شدن «مکانیسم ماشه» اما تمامی تحریم‌های بین‌المللی علیه رژیم ایران را بر می‌گرداند.

تمدید محدود تحریم تسلیحاتی ایران

روزنامه «وال استریت ژورنال» خرداد ۱۳۹۹ گزارش داد اروپا به دنبال تمدید محدود تحریم تسلیحاتی ایران است.

این روزنامه به نقل از منابع آگاه نوشت اروپایی‌ها به دنبال تشدید نظارت بر صادرات تسلیحاتی ایران به متحدانش در خاورمیانه هستند و دیپلمات‌های اروپایی به دنبال تدوین طرحی هستند که روسیه و چین آن را وتو نکنند و رضایت آمریکا را نیز جلب کند.

در همین گزارش تاکید شده بود «دیپلمات‌های اروپایی در مجموع تهدیدهای ناشی از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران را کم‌اهمیت می‌دانند و معتقدند مشکلات اقتصادی شدید ایران مانع از آن خواهد شد که این کشور بتواند تسلیحات زیادی خریداری کند».

اما در مورد «تهدیدات اتمی» جمهوری اسلامی اروپایی‌ها حتی در بعضی موارد از آمریکا نیز فشارهای بیشتری به رژیم ایران تحمیل کردند. چنانکه بعد از گزارش رافائل گروسی در مورد فعالیت‌های مشکوک جمهوری اسلامی، سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس از آژانس به خاطر حرفه‌ای بودن و بی‌طرفی در اجرای تعهدات برای مقابله با گسترش تسلیحات کشتار جمعی قدردانی کردند و روسیه نیز هشدار داد ایران درخواست آژانس برای بازرسی را بدون کوچکترین وقفه برآورده کند.

کمتر از یک هفته پیش از این، وزیر خارجه آمریکا و مدیرکل آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی در اتریش درباره قضیه ایران گفتگو کردند و پس از آن بود که پمپئو و ترامپ اعلام کردند که «مکانیسم ماشه» در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت فعال خواهد شد. مسیری که فراتر از خرید و فروش تسلیحاتی توسط جمهوری اسلامی، مسئله تهدید اتمی و موشک‌های بالستیک نیز در آن مطرح است و منبع قابل استناد و اتکای آن چیزی جز گزارش‌‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیست. در عین حال آمریکا گرچه از برجام خارج شده اما هنوز بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ دستش برای اقدامات شدید علیه جمهوری اسلامی باز است و احتمالاً از همین راه قصد فعال کردن «مکانیسم ماشه» را دارد. راهی که نقش رافائل گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین آرشیو اتمی «تورقوزآباد» که اسرائیل از ایران خارج کرد بسیار پر رنگ است.