رادیو زمانه - نازلی کاموری
بهداد اسفهبد، برنامهنویس ارشد شرکتهایی مانند گوگل و فیسبوک، در ژانویه ۲۰۲۰ (بهمن ۱۳۹۸) در سفری به تهران دستگیر شد. او خیلی زود فهمید که توجه ماموران امنیتی اطلاعات سپاه به او به خاطر روابط دوستیاش با کسانی است که کارشان تقاطع تکنولوژی و موضوع حقوق بشر است - از جمله کسانی که برای آزادی دسترسی به اطلاعات در ایران تلاش میوزرند و کسانی که فیلترشکن و ویپیان برای مردم ایران مهیا میکنند.
در گفتوگو با زمانه، اسفهبد میگوید بازجوها از او انتظار همکاری داشتند؛ که در مورد کسانی که در خارج از کشور در حوزه رسانه، فناوری دسترسی آزاد به اطلاعات، و دور زدن فیلتر اینترنت فعالیت میکنند، به آنها اطلاعات بدهد. آنها او را به این شرط رها کردند که به خارج از ایران برود و به آنها اطلاعات بیشتری بدهد.
اسفهبد در این باره میگوید:
«یک حساسیت خاص و عجیبی دارند به فعالان این حوزه [آزادی دسترسی به اطلاعات] و فقط میخواهند اطلاعات در مورد اینها جمع کنند. با فشار بر من میخواستند رابطهای با من برقرار کنند که من بعد از خروج از ایران به آنها همچنان اطلاعات بدهم در مورد دوستانم...».
مطالب بیشتر در سایت رادیو زمانه
در ۱۴ ژوئیه۲۰۲۰، چندین ماه پس از آزادی اسفهبد از زندان و خروج او از ایران، سرانجام ماموران امنیتی اطلاعات سپاه با او در اینستاگرام تماس میگیرند. او تصویر پیام آنها را منتشر کرده است (نگاه کنید به این نوشته او که شرح کل ماجراست). وقتی او به تماسهای آنها پاسخ نمیدهد، آنها شروع میکنند به پیام فرستادن در واتساپ، تلگرام و سیگنال. همه تماسها را اسفهبد نادیده میگیرد.
اینجاست که امنیتیها به سراغ خواهر او میروند - کسی که خانهاش وثیقه آزادی موقت اسفهبد است. پس از اینکه خواهرش به آنها میگوید که کنترلی بر تصمیمهای اسفهبد ندارد، اقدام بعدی فرستادن احضاریه دم در خانه اوست.
تهدیدی که اسفهبد را مجاب میکند که زمان آن رسیده که با رسانهها گفتوگو کند و شرح دهد که در دوران بازداشت و پس از آن چه بر او گذشته است.
شکستن سکوت
بهداد اسفهبد اکنون بعد از ماهها تصمیم گرفته در مورد آزارهای اطلاعات سپاه حرف بزند - ماههایی که با هراس از تماس امنیتیها و درگیر شدن مجدد با آنها گذشته است.
بهداد اسفهبد توضیح میدهد که فکرش را هم نمیکرده که کارش به سلولهای اطلاعات سپاه در زندان اوین کشیده شود. او که برنامهنویس و توسعهدهنده بسیاری از برنامههای مربوط به متن شرکتهای فناوری بزرگ است، اصلا فکر نمیکرد که کار تخصصیاش جنبهای امنیتی پیدا کند.
اسفهبد کارش فنی است. کدنویسی میکند. در دوران دبیرستان نماینده ایران در یازدهمین و دوازدهمین دورههای المپیاد جهانی کامپیوتر در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ بود و برنده مدالهای نقره و طلا شد. برای همین بسیاری از دوستانش او را «نابغه» کامپیوتر میدانند. این برنامهنویس ایرانی-کانادایی، که از سال ۲۰۱۰ مهندس ارشد نرم افزار در گوگل بود و در سال ۲۰۱۹ به فیس بوک پیوست، مانند بسیاری دیگر از شهروندان ایرانی تبار نهایت فعالیت سیاسی اش بازنشر اخبار سیاسی در صفحه فیس بوکش بود.
رویارویی با قدرت
سالها پیش، یک بار ماموران مرزی و یک بار هم ماموران وزارت اطلاعات به خاطر فعالیتهایش در جنبش سبز از او پرسشهایی کرده بودند. کارش اما هرگز به بازجویی و زندان نرسیده بود. چند سال به ایران رفت و آمد نمیکرد. اما با روی کار آمدن حسن روحانی، او فکر کرد که دیگر دوران حساسیتهای قبلی گذشته و میتواند مجدد به دیدن خانوادهاش برود. او با دیدن نام اطلاعات سپاه بر برگه حکم دستگیری فهمید که در دردسر بزرگی افتاده است. خودش میگوید:
«یک لحظه اسم اطلاعات سپاه را که دیدم، تصویر آینده زندگیام این جوری به جلوی چشمم آمد که دیگه از این دالون خارج نمیشم و زندگی من تمام شده.»
درست مانند همه فعالان دیگر بهداد را با حکم دستگیر و سوار ماشین میکنند. تلفن او را میگیرند. به خانه خواهرش رفته و لبتاپ و سایر ادوات دیجیتال دیگر او را هم ضبط میکنند و او را به اوین و زندان انفرادی میبرند.
پسوردهایش را میگیرند و اولین کاری که میکنند دانلوود تمام اطلاعات شخصی او از کلادهای آنلاین است - جایی که او دادههایش را کماکان ذخیره میکرده است.
بازجوییها از یک سری عکس آغاز میشوند. عکسهایی در حاشیه کنفرانس سالانه «رایتس کان» - با تمرکز بر حقوق بشر در عصر دیجیتال - که در سال ۲۰۱۶ در سانفرانسیسکو برگزار شد. عکسها اسفهبد را در کنار برخی از فعالان حوزه فناوری و حقوق بشر نشان میدهد. عکسها را ماموران اطلاعات سپاه از صفحههای شبکههای اجتماعی فعالان به دست آورده بودند. و حالا گروهها و افراد شرکتکننده در این کنفرانس سوژه اصلی پرسشهای ماموران اطلاعات سپاه در بازجوییها بودند.
این کنفرانس هر سال برگزار میشود. مقالات مختص ایران نیست؛ اما هر سال هم تعداد زیادی از تکنولوژیستها، مدافعان حقوق بشر، کارشناسان فناوری، دانشگاهیان، روزنامهنگاران ایرانی در کنفرانس شرکت میکنند تا باهم و با همکارانشان از سرتاسر جهان همفکری کنند و مشکلاتی را که در حوزه تقاطع حقوق بشر و فناوری دارند باهم در میان بگذارند. بهداد اسفهبد، که در آن زمان مهندس ارشد گوگل بود هم در این کنفرانس شرکت کرده بود.
اسفهبد ربط مستقیم کاری به هیچ کدام از گروههای که به قول خودش «اطلاعات سپاه آنها را معاند میداند» نداشت. با توجه به اینکه سالها در کار ایجاد نرمافزارهای آزاد و یا «اوپن سورس» بوده و هست، در بین گروههای مدافع حق دسترسی آزاد به اینترنت دوستان زیادی دارد. در این راه بارها به کدنویسیهای برنامههایی که به صورت گسترده و رایگان در دست کاربران قرار میگیرند، کمکهایی هم کرده است - از جمله به حوزه ایجاد ادیتورهای فارسیزبان.
اینها برای اطلاعات سپاه کافی بود که او را دستگیر کنند، دادههایش را به زور به دست بیاورند و بعد هم از همان دادهها برای فشار آوردن به او استفاده کنند.
چیزی که اسفهبد از کل بازجوییها دستگیرش میشود این است که اطلاعات سپاه مایل است که بر فعالان حوزه آزادی دسترسی به اطلاعات فشار بگذارد - آنها که رسانهایاند و آنها که در کار تکنولوژی دور زدن فیلترهای اینترنت هستند.