Wednesday, Aug 19, 2020

صفحه نخست » زیباکلام: در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ کودتا با آن معنای معمول رخ نداد

zibakalam_081820.jpgصادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره‌ی اینکه آنچه در ۲۸ مرداد ۳۲ اتفاق افتاد کودتا است یا خیر به انصاف نیوز می‌گوید: عده‌ای معتقدند تصمیم شاه بر عزل مصدق درست بوده و این حق را داشت که حسب قانون مصدق را عزل کند. بنابراین استنکاف مصدق و نپذیرفتن حکم عزلش تمرد بوده است. در عین حال نگاه دیگری وجود دارد که می‌گوید حسب قانون اساسی شاه اساسا نمی‌توانست نخست وزیر را عزل کند و این موضوع حق مجلس بوده و شاه فقط می‌تواند نخست وزیر را به مجلس معرفی کند.

بعد از آن وارد یک بحث حقوقی دیگر می‌شویم که با توجه به اینکه مجلس معلق بود، وضعیت این امر به چه صورت درمی‌آید. بالطبع کسانی که مخالف مصدق و ملی شدن نفت هستند و با کودتا موافقند می‌گویند مصدق نخست وزیر قانونی نبود و شاه او را عزل کرده است. کسانی که موافق ملی شدن نفت و مخالف کودتای ۲۸ مرداد هستند، می‌گویند عزل مصدق قانونی بوده است و شاه می‌توانست او را عزل کند. اینها چیزی نیست که به آن از منظر سیاسی نگاه کنید و یا از منظر حقوقی آن را بررسی کنید. اینها گرایشات و تعلق خاطر افراد مختلف نسبت به یک سوژه است. همچنان که امروز هم می‌توان نگاه سیاسی متفاوتی به برخی موضوعات مثل برجام داشت.

اما در خصوص اینکه آیا کودتای ۲۸ مرداد، کودتا به آن معنایی که متعارف است هست یا نه؛ کودتا یعنی صبح که از خواب بیدار می‌شویم می‌بینیم ارتش کودتا کرده و چهارراه‌ها و مناطق حساس شهر به دست ارتش است، نظامیان سازمان‌های دولتی را گرفتند و رییس‌جمهور یا نخست وزیر بازداشت شده، این کودتاست. اما آنچه در روز ۲۸ مرداد اتفاق افتاد، اینگونه نبود. در نخستین ساعات روز چندصد نفر به طرفداری از شاه به خیابان‌ها آمدند. هیچکس به این افراد توجهی نکرد. به تدریج و ظرف یکی دوساعت بعد، به این جمعیت اضافه شد و ساعت ۱۰ صبح این چند صد نفر به چندهزار نفر تبدیل شده بودند و ساعت ۱۲-۱ بعد از ظهر آن چند هزار نفر به چند ده هزار نفر تبدیل شده بودند. برخلاف کودتاهای معمولی که در همان ساعات اولیه مراکز حساس گرفته می‌شود، کاخ نخست وزیری دکتر مصدق و رادیو، نزدیک ساعت ۱۲ بعد از ظهر گرفته شدند. برخلاف کودتاهای دیگر که فرمانده کودتا اول صبح کودتا را از طریق رادیو اعلام می‌کند، ارتشبد زاهدی که فرمانده کودتا بود، نخستین اعلامیه‌اش را حدود ساعت ۱-۲ بعد از ظهر می‌خواند. در حالی که از ساعت ۸ این داستان راه افتاده بود.

در مورد قانونی بودن یا نبودن عزل دکتر مصدق نظر قطعی وجود ندارد و چه در مورد خود کودتا هم نظر قطعی وجود ندارد و به جای اینکه بیاییم و به این مسائل صرفا از بعد سیاسی نگاه کنیم، بهتر است به کل ملی شدن صنعت نفت، نگاه واقع بینانه‌تری بیندازیم. به سیاست‌ها و عملکرد دکتر مصدق، از اردیبهشت ۱۳۳۰، در آن ۲۴ ماه منتهی به کودتای ۲۸ مرداد که نخست وزیر می‌شود و زمام امور کشور را به دست می‌گیرد، ببینیم سیاست‌های او و نقش آمریکا چگونه بود. آمریکا در ابتدا از ایران پشتیبانی می‌کند و تلاش زیادی می‌کند یک مصالحه برقرار شود. چند راه حل پیدا می‌کند که ایران و انگلیس در مسئله اختلاف بر سر ملی شدن صنعت نفت مصالحه کنند. اما آنچه که ما می‌دانیم دکتر مصدق تمایلی به راه حل‌هایی که پیدا می‌شد تا این مصالحه انجام شود، نداشتند. اینکه چرا دکتر مصدق حاضر به مصالحه نمی‌شود را دست کم من نمی‌دانم. برایم سوال است. چون اگر مصالحه شده بود به هیچ وجه کودتا اتفاق نمی‌افتاد و بحران نفت هم به تدریج فروکش می‌کرد.

به نظر من باید نگاه سیاه و سفید و اهریمن و فرشته را کنار گذاشت و به تاریخ واقع بینیانه نگاه کرد. از جمله سوال کرد در طول چندساعتی که کودتا اتفاق می افتد، طرفداران مصدق و حزب توده که ۴ ماه قبلش در تظاهرات اول ماه می بیش از یکصد هزار نفر را به خیابان‌ها آوردند، کجا بودند؟ جبهه ملی و آیت الله کاشانی کجا بودند؟ مراجع و روحانیون کجا بودند؟ سوالات بسیاری می‌شود طرح کرد در طی آن چند ساعت حتی اگر کسانی با مصدق دشمن سربی هم بودند، می دیدند که کودتا در حال اتفاق افتادن است. مصدق به کنار. بخاطر مصالح و منافع ملی چرا پا پیش نگذاشتند؟ سوالات زیادی مطرح است و ما قریب به ۷۰ سال گذشته و به خصوص بعد از انقلاب، تلاش کردیم که از کودتای ۲۸ مرداد به عنوان هیزمی برای آمریکا ستیزی استفاده کنیم. بنابراین هیچ وقت به دنبال این پرسش‌ها نرفتیم و فقط گفتیم آمریکایی‌ها به خاطر بغض و کینه و تنفری که از مردم ایران داشتند، کودتا را به راه انداختند و دولت قانونی دکتر مصدق را سرنگون کردند و نگاهی که در ۴۱ سال بعد از انقلاب بوده، نگاه کاملا سیاسی و مصادره به مطلوب بوده است.

او درپایان درباره اینکه آیا ۲۸ مرداد کودتا بود یا خیر هم افزود: چیزی که می‌توانم بگویم این است کودتایی که در بسیاری از کشورهای دیگر اتفاق می‌افتد و در آن خلق الساعه نیروهای نظامی به خیابان‌ها می‌ریزند و قدرت می گیرند، خیر این اتفاق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نیفتاد.



Copyright© 1998 - 2024 Gooya.com - سردبیر خبرنامه: info@gooya.com تبلیغات: advertisement@gooya.com Cookie Policy