آیا روسیه کلید دولت روحانی برای مذاکره ایران با آمریکاست؟
نگارش؛ احمد وخشیته، دانشیار دانشگاه ملی اوراسیا
یورونیوز - سال گذشته و همزمان با شدت گرفتن تنش‌ها میان تهران و واشنگتن در خلیج‌فارس بود که سرگئی لاوروف، ایران و آمریکا را به مذاکره فراخواند و اعلام کرد که مسکو از گفتگوی مستقیم طرفین بدون فشار و اولتیماتوم حمایت می‌کند. همزمان با این گفته وزیر خارجه روسیه، خبرگزاری ریانوستی به نقل از یک منبع آگاه و نزدیک به عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق از وساطت مسکو و چند کشور دیگر، میان آمریکا و ایران خبر داد.
تلاش‌هایی که به صورت علنی از سوی نخست‌وزیر ژاپن و به ویژه رئيس‌جمهور فرانسه نیز دنبال می‌شد، اما نهایتا هیچ کدام از این قدرت‌های فرامنطقه‌ای موفق نشدند تا رئیس‌جمهور ایران را پای میز مذاکره با همتای آمریکایی خود بنشانند. روزنامه روسی گازتا بعدها در مطلبی نوشت که شکست ایده ماکرون برای دیدار میان روحانی و ترامپ در حاشیه‌ی هفتاد و چهارمین مجمع عمومی سازمان ملل، ضربه‌ی سختی به اعتبار ظریف که وابسته به جریان اصلاح‌طلب در ایران است وارد کرد و مواضع اصولگرایان که میلی به گفتگو با واشنگتن ندارند، تقویت شد.
با این وجود پس از ترور قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده در عراق، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در نخستین روزهای آغاز سال نو میلادی از آمادگی مسکو برای مذاکره میان تهران و واشنگتن خبر داد؛ رویکردی که سه‌شنبه گذشته بار دیگر سرگئی لاوروف در سخنرانی خود در دانشگاه وزارت خارجه روسیه به مناسبت آغاز سال تحصیلی بر آن تاکید کرد و از اعلام آمادگی کرملین برای ایجاد شرایطی جهت گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا خبر داد.
منافع مسکو در میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن در چیست؟
با شدت گرفتن تنش‌ها میان ایران و آمریکا و آغاز طرح گام به گام کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی جمهوری اسلامی ایران، ولادیمیر پوتین به تهران توصیه کرد از برجام خارج نشود، چراکه روسیه آتش‌نشان نیست تا بتواند همگان را نجات دهد، موضوعی که رویکرد مسکو در قبال خروج تهران از برجام را به خوبی تبیین کرد.
با ظهور بحران در سوریه و ورود روسیه به این کارزار، همگرایی عمیقی میان مسکو و ایران شکل گرفت و این کشور به شریک مهمی در منطقه‌ی خاورمیانه برای کرملین تبدیل شد. اما از سوی دیگر باید به این موضوع نیز توجه داشت که با تغییر دولت در ایالات متحده و روی کار آمدن دونالد ترامپ، سردی از روابط مسکو و واشنگتن رخت بر بست و پوشیده نیست که پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات، گزینه مطلوب کرملین‌نشینان است. برآیند این موضوعات به خوبی نشان می‌دهد که اگر واگرایی میان ایران و آمریکا از یک سو و ایران و اسرائیل از سوی دیگر به این سرعت ادامه یابد، مسکو ناگزیر است تا در آینده نزدیک انتخاب‌های سختی را داشته باشد.
در همین رابطه «ایرینا کودریاشوا» استاد دانشگاه وزارت خارجه روسیه معتقد است: «روسیه تلاش می‌کند تا به واسطه‌ی گفتگوی مستقیم میان طرفین، مسیری برای حفظ برجام وجود داشته باشد تا به تقویت امنیت منطقه‌ی خاورمیانه کمک کند و پایانی باشد برای تبدیل شدن ایران به یک قدرت هسته‌ای.» اما از سوی دیگر «یوری پچتا» استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه، پیشنهاد لاوروف را به منظور کاهش تنش ایران و آمریکا و در راستای توسعه همکاری‌های مسکو با تهران می‌داند و آن را لازمه منافع امنیتی استراتژیک معنا می‌کند.
ابتکار عمل میانجی‌گری روسیه از سوی کدام طرف است؟
کمتر از دو ماه پیش بود که محمد جواد ظریف به همراه پیام مهمی از سوی حسن روحانی برای سی‌امین بار طی هفت سال گذشته وارد مسکو شد؛ مذاکراتی که یک روز پس از آن گفتگوی تلفنی پوتین و ترامپ نیز اتفاق افتاد؛ گفتگویی در رابطه با برجام که به نقل از میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان انرژی اتمی، دلگرم‌کننده و امید بخش بود. برآیند گفتگوهای متعدد تلفنی پوتین با ترامپ، مرکل و ماکرون نشان می‌دهد که این بار روسیه اصلی‌ترین بازیگر برای حل بحران برجام و کاهش تنش میان ایران و آمریکا است.
پوتین از یک سو پیشنهاد برگزاری نشست شورای امنیت با حضور سران ایران و آمریکا را مطرح کرد و اندکی بعد لاوروف از آمادگی روسیه برای گفتگوی مستقیم میان تهران و واشنگتن خبر داد؛ ابتکار عمل‌هایی که اندک مدتی مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا مطرح شده است.
اگرچه به نظر می‌رسد که به دنبال خروج آمریکا از برجام، حاکمیت و دولت در جمهوری اسلامی چشم به انتخابات آمریکا دوخته و امید خویش را برای خروج از این وضعیت به پیروزی جو بایدن گره زده است، اما از سوی دیگر وضعیت میان مسکو و واشنگتن نیز متفاوت است. نشریه تایمز پانزدهم ژوئیه در مقاله‌ای مدعی شد که ترامپ درخواست کرده است تا قبل از انتخابات با همتای روس خود دیدار داشته باشد؛ موضوعی که در گفتگوی تلفنی ماه گذشته لاوروف و پمپئو نیز بار دیگر مطرح شد.
از سوی دیگر، هفتاد و پنجمین مجمع عمومی سازمان ملل در حالی طی ماه جاری میلادی برگزار می‌شود که سخنرانی‌ها به صورت ویدئوهای ضبط شده خواهد بود، اما سران کشورها در صورت تمایل می‌توانند حضور یابند. امسال برخلاف رویه‌ی سال‌های گذشته، پوتین در روز ۲۲ سپتامبر در مجمع عمومی سخنرانی خواهد داشت، درست در همان روزی که روحانی و ماکرون نیز سخنرانی‌هایشان به صورت آنلاین پخش خواهد شد. اگرچه لاوروف همچون سال‌های گذشته به نمایندگی از روسیه به نیویورک می‌رود، اما در رابطه با سفر پوتین شنیده‌های گوناگونی وجود دارد. گفته می‌شود رئيس‌جمهور روسیه به احتمال زیاد پس از پنج سال رهسپار آمریکا خواهد شد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد قطعی شدن آن با انجام مذاکراتی ویژه در سازمان ملل در ارتباط باشد.
از این رو می‌توان از یک سو ابتکار عمل گفتگوی مستقیم میان ایران و آمریکا را به دولت ترامپ نسبت داد، چرا که به دنبال آن است تا از آن به عنوان یک ابزار تبلیغاتی در واپسین روزهای رقابت‌های انتخاباتی استفاده کند و دیدار با با رئیس‌جمهور ایران (برای اولین بار در تاریخ روابط دو کشور) را به عنوان برگ برنده در مقابل دموکرات‌ها رو کند. البته از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که تحریم‌های نفتی آمریکا که تهران از آن با عنوان جنگ اقتصادی یاد می‌کند، شرایط سختی را برای ایران پدید آورده است و روحانی و وزیر خارجه او که روزگاری برجام را درمان همه مشکلات می‌دانستند، نه تنها با یک قرارداد بی روح مواجه شده‌اند، بلکه از سوی دیگر با مکانیسم ماشه آمریکا به موجب همین توافقنامه روبرو هستند که کارزار را برای آنها بسیار سخت‌تر از امروز می‌کند. البته در این میان دولت ایران با منتقدینی روبرو است که در کنار دلواپسان و اصولگرایان تندرو به ساختار حقوقی برجام ایراد وارد کرده و وعده و وعیدهای دولت را متناقض با شرایط کنونی می‌دانند و تیم مذاکره کننده را به موضوعات مختلفی متهم می‌کنند. از این منظر، این ابتکار عمل می‌تواند از سوی دولت ایران نیز باشد، چرا که آنها به خوبی می‌دانند شرط خروج از این شرایط مذاکره با آمریکا است، اما از طرفی با چراغ قرمزهای داخلی برای گفتگو با غرب مواجه هستند؛ اگرچه از سوی دیگر به خوبی نگاه مثبت حاکمیت و جریان‌های وابسته به آن برای تعامل با روسیه و چین را می‌دانند. در این میان چین که روابط مناسبی با ایالات متحده ندارد، اما روسیه گزینه‌ی مناسبی است که مذاکره از بستر آن انجام شود. بدین ترتیب در تلاش هستند تا مذاکره با آمریکا را از مسیر نگاه به شرق پیش ببرند.
در همین رابطه ایرینا کودریاشوا، در گفتگو با یورنیوز فارسی معتقد است: «ابتکار عمل این پیشنهاد از سوی روسیه است، چرا که این موضوع پیشتر نیز بارها از سوی پوتین و لاوروف مطرح شده بود. منافع روسیه در این گفتگوها، محدودکردن مسابقات تسلیحاتی و ایجاد سیستم‌های امنیتی جهانی است؛ البته این موضوع نیز مهم می‌باشد که شریک روسیه در خاورمیانه تحت تحریم‌های بی‌رحمانه‌ی آمریکا قرار نگیرد.» این استاد دانشگاه وزارت خارجه روسیه در رابطه با احتمال دیدار سران ایران و آمریکا افزود: «اگرچه ترامپ به شدت به دنبال دیدار با پوتین است، اما نباید فراموش کنیم که این اقدام سبب می‌شود که دموکرات‌ها او را به خیانت به منافع ملی متهم کنند و در هر صورت روسیه به عنوان عضو شورای امنیت، هر قطعنامه‌ای ضد ایران را وتو خواهد کرد. به اعتقاد وی ترامپ می‌داند که جمهوری اسلامی با کاپیتولاسیون موافقت نمی‌کند، بنابراین این ترامپ است که نمی‌خواهد با روحانی دیدار کند، چرا که حرفی برای گفتن ندارد.»
از سوی دیگر یوری پچتا نیز ایده‌ی این طرح را روسیه می‌داند و معتقد است: «باید ریشه‌ی ابتکار عمل مسکو برای گفتگوی مستقیم میان تهران و واشنگتن را در طرح مفهوم امنیتی جمعی در خلیج فارس جستجو کنیم که سال گذشته از سوی روسیه برای کاهش تنش‌ها در منطقه‌ی خلیج‌فارس و خاورمیانه مطرح شد. مسکو در گذشته نیز تلاش خود برای مهیا شدن گفتگو میان ایران و آمریکا را ثابت کرده است و آقای لاوروف نیز در ژانویه‌ی سال جاری در بازدید از سریلانکا تلاش رئیس‌جمهور فرانسه و نخست‌وزیر ژاپن در این رابطه را مثبت ارزیابی کرد. به هر حال ما باید توجه داشته باشیم که این تلاش‌ها در صورت علاقه‌ی واقعی طرفین برای گفتگو به نتیجه خواهد رسید.» این استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه با تاکید بر مزیت استراتژیک برای همه‌ی طرف‌ها و ایجاد روند همکاری میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و بازیگران فرامنطقه‌ای نظیر آمریکا، روسیه و چین افزود: «اکنون برای ایران زمان مناسبی است تا از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی جلوگیری کند؛ همچنین یک فرصت طلایی است تا ترامپ نقطه قوتی در سیاست خارجی خود به نمایش بگذارد و نتیجه‌ی انتخابات را به سود خود سنگین کند.» وی در رابطه با دیدار احتمالی سران روسیه و آمریکا نیز گفت: «اطلاعات متناقضی در رابطه با این موضوع وجود دارد، اما در صورتی که این دیدار صورت پذیرد به نظر می‌رسد که موضوع تمدید پیمان 'منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد' (INF) در دستور کار باشد. البته در صورتی که تمایلی از روسای جمهور ایران و آمریکا وجود داشته باشد، این دلیل مناسبی برای سفر پوتین به نیویورک خواهد بود.»
در پایان باید به این نکته لاوروف در زمان مطرح کردن طرح حمایت روسیه از گفتگوی مستقیم میان تهران و واشنگتن نیز توجه داشت که تاکید کرد همیشه بهتر است شکایت خود را بدون واسطه بیان کنیم و به طور مستقیم به پاسخ‌ها گوش دهیم. این موضوع نشان می دهد که اگر چه مسکو برای فراهم آوردن چنین بستری تلاش می‌کند، اما به دنبال آن است که نقش پیام‌رسان برای طرفین را نداشته باشد و به آتش‌نشان آتش منافع آنها تبدیل نشود.
اگرچه باید بپذیریم که در شرایط کنونی، کرملین یک بازی برد-برد را در این راهبرد خویش دنبال می‌کند؛ هم به دنبال موفقیت ترامپ در انتخابات است و هم رفع تحریم‌ها از ایران و تنش در خاورمیانه و تثبیت اقتدار خویش به عنوان فصل‌الخطاب بحران‌های خاورمیانه. روسیه در این میان درصدد است تا موقعیت و نفوذ خویش به عنوان یک قدرت فرامنطقه‌ای و دست بالایی همچون سازمان ملل که به دنبال صلح در عرصه بین‌الملل است را نیز به نمایش بگذارد و حل دیگر بحران‌ها نظیر سوریه، یمن و افغانستان را نیز به نام خود گره بزند.
هشدار داروسازان: «کمبود دارویی» در راه است
فروشنده ها در بازار مسکن زیاد شدند
