ساعاتی پس از اعلام فعال‌سازی مکانیسم ماشه و از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران از سوی ایالات متحده آمریکا، ریال پول ملی ایران پایین‌ترین سطح از ارزش خود در مقابل ارزهای خارجی و به ویژه دلار آمریکا را به ثبت رساند و به قیمت 273 هزار ریال در ازای هر دلار معامله شد.
***
زیتون ـ محمدرضا سرداری
بالاخره دولت ترامپ ماشه برجام را چکاند، می‌گوید قرار است تحریم‌های سازمان ملل هم به صورت خودکار بازگردد. اما این تنها حرف دولت ترامپ است. نه مخالفان ترامپ در آمریکا، نه متحدان سنتی آمریکا در شورای امنیت که هنوز عضو برجام هستند؛ و نه حتی دبیرکل سازمان ملل بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را علیه ایران به رسمیت نشناخته‌اند. آنتونیو گوترش در این زمینه نامه‌ای به شورای امنیت نوشته و گفته است به دلیل ابهامی که در زمینه وجود دارد اظهار نظری نمی‌کند.
ناظران نیز نگرانند که چنین اقدام یک سویه‌ای از سوی آمریکا به سردرگمی سیاسی و حقوقی درباره مسئله توافق هسته‌ای با ایران دامن بزند و به تشدید بحرانی بیانجامد که میان روابط آمریکا، چین و روسیه از یک سو و آمریکا و اتحادیه اروپا از سوی دیگر ایجاد شده است. اما تحریم‌های فعلی آمریکا با تحریم‌های سازمان ملل چه تفاوتی دارد و اساسا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل چه تاثیری بر شرایط کنونی ایران خواهد داشت.
سهم آمریکا از تحریم های سازمان ملل
هنگامی که پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل رفت و به تدریج تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران وضع شد؛ آمریکا بازوی اصلی اجرای این تحریم‌ها بود. تحریم تسلیحاتی، تحریم خرید نفت و محصولات پتروشیمی، تحریم هرگونه صنایعی که کاربرد دوگانه نظامی و هسته‌ای داشتند؛ تحریم کشتیرانی و برخی خطوط هوایی ایران، تحریم بیمه کشتی‌های باری و نهایتا تحریم بانک مرکزی ایران محورهای اصلی این تحریم‌ها بود.
در شرایط کنونی نیز که دولت آمریکا از برجام خارج شده، همین تحریم‌ها نیز بازگشته است. با وجود آن که بسیاری از کشورهای امضا کننده برجام ادعا کرده‌اند که مخالف تحریم‌های یک جانبه آمریکا هستند؛ اما در عمل نشان داده اند که قادر به نقض آن نبوده‌اند و از بیم از دست دادن بازار آمریکا ناگزیر به این تحریم‌ها گردن نهاده‌اند. برخی از تحلیل‌گران حتی می‌گویند تحریم اخیر آمریکا بسیار مخرب تر و اثرگذار تر از تحریم‌های سازمان ملل بوده است. پس اقدام اخیر آمریکا از نظر عملی چه اهمیتی دارد و چرا آمریکا متوسل به چکاندن ماشه شده است؟
تداوم تحریم های تسلیحاتی، هدف اصلی ماشه
ماجرای چکاندن ماشه از زمانی آغاز شد که چین و روسیه قطعنامه پیشنهادی آمریکا را برای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی ایران وتو کردند. بخش مهمی از تحریم‌های سازمان ملل تحریم فروش سلاح به ایران بود. بر اساس یکی از مفاد برجام تحریم‌های تسلیحاتی ایران پس از گذشت ۵ سال لغو می‌شود. از این رو می‌توان گفت از نظر سازمان ملل، تحریم‌های تسلیحاتی ایران تا یک ماه دیگر پایان یافته و کشورهای عضو می‌توانند با ایران وارد داد و ستد نظامی شوند. اما دولت ترامپ می‌خواهد با اجرای مکانیزیم ماشه مانع از آن شود.
مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در بیانیه‌ای که در این زمینه منتشر کرده به صراحت به موضع تحریم‌های تسلیحاتی اشاره کرده و گفته است که آمریکا انتظار دارد تمامی اعضای سازمان ملل تحریم تسلیحاتی ایران و همچنین ممنوعیت فعالیت‌های مرتبط به غنی‌سازی و ساخت موشک بالستیک را رعایت کنند.
آیا جامعه جهانی رعایت می کند؟
انگلیس، فرانسه و آلمان پس از بیانیه مقامات آمریکایی در زمینه اجرای مکانیزیم ماشه اعلام کردند تحریم‌های ایران همچنان در حالت تعلیق باقی خواهد ماند و گفتند که بر تعهد خویش مبنی بر حفظ برجام پایبند هستند. روسیه و چین نیز پیشتر اعلام کردند که آمریکا حق استفاده از مکانیزم ماشه را ندارد و این اقدام را به رسمیت نمی‌شناسند. اما آیا این اظهارنظرها در عمل نیز محقق خواهد شد؟ آمریکاییها تهدید کرده‌اند که هر کشور یا شرکتی را که با ایران وارد معامله تسلیحاتی شود؛ تحریم خواهد کرد.
آمریکاییها یک بار ثابت کردند که قادرند به تنهایی صنعت نفت و پیتروشیمی ایران را تحریم کنند. طبق اظهارنظر رییس جمهوری ایران درآمد نفتی ایران از ۱۲۰ میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار رسیده است. هر چند بخشی از این کاهش درآمد به کاهش قیمت جهانی نفت مرتبط است اما رئیس سازمان برنامه و بودجه دولت نیز چندی پیش اعلام کرد حتی نمی توان یک قطره نفت فروخت. علاوه بر ترس جامعه جهانی از تحریم های آمریکا، این بار به نظر می‌رسد آمریکا برای جلوگیری از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران به ابزار دیگری نیز متوسل خواهد شد.
عبور ناو هواپیمابر آمریکا از تنگه هرمز همزمان با چکاندن ماشه
نیروی دریایی آمریکا همزمان با اعلام وزیر خارجه این کشور درباره اجرای مکانیزم ماشه، ناو «یو اس اس نیمیتز» را از تنگه هرمز عبور داد و این ناو اکنون با ۵۰۰۰ هزار خدمه وارد خلیج فارس شده است. این همان ناوی است که ماکت آن چندی پیش در رزمایش دریایی سپاه در نزدیکی آب‌های ساحلی امارات به آتش کشیده شد.
در بیانیه ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا آمده است که ماموریت این ناوگروه عملیات و آموزش متحدان منطقه‌ای و ائتلاف بوده و فراهم کردن پشتیبانی هوایی دریایی از عملیات ائتلاف ضد داعش است. اما به باور برخی ناظران ورود این ناوگان می‌تواند مرتبط با ماموریت تازه ای باشد که آمریکا برای اعمال تحریم‌های تسلیحاتی ایران به نیروی دریایی خویش محول کرده است.
واکنش ایران چیست؟
توسل آمریکا به استفاده از مکانیزیم ماشه واکنش شخصیت های سیاسی ایران از چهره‌های دیپلماتیک تا نظامیان و از عالی‌ترین مقام اجرایی تا نمایندگان مجلس را در پی داشته است. دیپلمات‌های ایرانی صرفا کوشیده‌اند تا اعتبار حقوقی و سیاسی اقدام آمریکا را زیر سئوال ببرند و زمامداران آمریکایی را قلدر و فاقد منطق توصیف کرده‌اند. در میان نظامیان نیز تنها تهدید به کشتن ترامپ برای انتقام جویی از کشته شدن قاسم سلیمانی شنیده شد. برخی نمایندگان مجلس نیز به دولت پیشنهاد کرده اند تا قبل از آمریکا، ایران ماشه را بکشد و از برجام خارج شود. اما این بار تندترین موضع گیری متعلق به حسن روحانی است. روحانی گفته آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل شکست خورده و اگر بخواهد برای بازگرداندن تحریم‌ها به قلدری متوسل شود؛ پاسخ ایران قاطع خواهد بود. وی در عین حال به کشورهای باقی مانده در برجام نیز گفته اگر آنان به برجام پایبند باشند ایران نیز به تعهدات خویش در برجام باز می‌گردد. روحانی در عین حال گفته که این کشورها در زمینه اقتصادی به تعهدات خویش در برجام کاملا عمل نکرده اند.
اما در میان موضع رهبر جمهوری اسلامی چیست؟ روزنامه نیویورک تایمز اخیرا در گزارشی نوشته است علی خامنه ای نسبت به آمریکا محتاط‌تر شده است. این روزنامه بر اساس گزارش منایع خبری خود نوشته رهبر جمهوری اسلامی نگران حمله نظامی آمریکا و اسرائیل است و تا انتخابات آمریکا هر گونه حمله انتقام‌جویانه به منافع آمریکا را منع کرده است.
در مجموع شرایط نشان می دهد که کشیدن ماشه از سوی آمریکا تغییر محسوسی در وضعیت ایران ایجاد نمی‌کند. تحریم‌های فعلی آمریکا به اندازه‌ای تاثیر مخرب خود را بر اقتصاد ایران گذاشته است که انتظار نمی‌رود همانطور که سخنگوی دولت روحانی پیش بینی کرده با برگشتن تحریم‌های سازمان ملل نیز تغییری در آن ایجاد شود یا دست کم شیب آن را بیشتر کند.
