یورونیوز - وزارت خزانه‌داری آمریکا روز پنج‌شنبه هفدهم مهرماه سال جاری اعلام کرد در راستای سیاست فشار حداکثری، هجده نهاد مالی ایران را به عنوان هدف تحریم شناسایی کرده است که این دور از تحریم‌های ثانویه، بانک‌های دولتی و خصوصی چون مسکن، کشاورزی، رفاه کارگران، سامان، پاسارگاد و موسسات قرض‌الحسنه نظیر تأمین سرمایه امین و رسالت را شامل می‌شود.
کارکرد تحریم‌های ثانویه ایالات متحده این است که همه اشخاص حقیقی و حقوقی که با فهرست تحریم شده ارتباط مالی داشته باشند نیز هدف تحریم قرار خواهند گرفت و مشخصا از بازار آمریکا حذف می‌شوند.
در واکنش به این تحریم‌ها در ایران دو صدا شنیده شد: رئیس کل بانک مرکزی این اقدام آمریکا را نمایشی خواند و وزیر امور خارجه آن را اقدامی در جهت بستن آخرین منافذ مراودات مالی ایران با دیگر کشورها دانست.
به طور کلی نیز تهران مدعی است که تحریم‌های اقتصادی، مردم را هدف قرار داده اما آمریکا می‌گوید هدف از اعمال فشار حداکثری، تغییر رفتار رژیم ایران است که برخی از آن با عنوان هدف نهایی تغییر رژیم یاد می‌کنند. البته پرسشی در برابر دولت ایالات متحده مطرح می‌شود که اگر هدف تغییر رفتار جمهوری اسلامی است، چرا به جای تحریم‌های اقتصادی، تحریم‌های سیاسی به کار گرفته نمی‌شود تا به مردم ایران آسیب نرسد؟
ناهید فرهاد، پژوهشگر حقوق بشر ساکن نیویورک این موضوع را در حوزه اختیار و انتخاب دولت مستقر در کاخ سفید می‌داند که «ما در جریان آن تصمیم‌گیرنده یا قاضی نیستیم که موافقت یا مخالفت‌مان تعیین کننده باشد.»
او می‌گوید: «فراموش نکنیم سیاستمداران کشورهای غربی طبیعتا اول در برابر تأمین منافع ملی و امنیت و اقتصاد و حل مشکلات کشور خود مسئولند. ضمنأ در کشورهایی که به شیوه دمکراتیک اداره می‌شود، قانون حاکم است و دست دولت برای هر اقدامی باز نیست که مثلأ بدون دلیل قانونی شهروندی یک ایرانی‌تبار را باطل کند، جمهوری اسلامی هم تنها دیکتاتوری خشن تاریخ نیست که دولت‌های اروپایی و دولت آمریکا با انگیزه قوی و مصمم برای وابستگانش دادگاه‌های ویژه تشکیل دهند.»
«آقای ترامپ مردم ایران در حال تنبیه شدن هستند»
پیروز مجتهدزاده، استاد سابق علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس در تهران با رد ادعای طرفین، کشف حقیقت و داوری را به اندیشه کردن ارجاع می‌دهد.
او می‌گوید: «آقای ترامپ می‌گوید این تحریم‌ها برای مجازات رژیم ایران اعمال می‌شود، قدری تأمل کنید تا امروز کدام بخش از تحریم‌های اقتصادی رهبر و رئیس جمهوری اسلامی و وزرایش را تنبیه کرده است؟ اگر گوشت کیلویی ده میلیون تومان هم بشود، برای این‌ها مشقتی ندارد. این ملت ایران است که زجر می‌بیند و شکنجه خواهد شد و در حال حاضر در سرآغاز مواجهه با قحطی قرار گرفته. آقای ترامپ شما دوست دارید و میل دارید و امیدوار هستید که با این تحریم‌ها نظام تنبیه شود، اما در عمل ملت در حال تنبیه شدن هستند.»
«حکومت ایران طمع کرده با کمک چین و روسیه این پیچ را نیز پشت سر بگذارد»
خانم فرهاد با اشاره به اعلام موضع صریح دونالد ترامپ که گفته بود ایران با همین حکومت و با همین رهبران فعلی هم می‌تواند کشوری بزرگ (منظورش کشوری خوب) باشد و با آمریکا یک قرارداد خوب ببندد؛ این پندار که دولت آمریکا هدف ثانویه‌ای دارد و آن را اعلام نمی‌کند، بیماری توهم توطئه می‌داند که در بقیه کشورهای خاورمیانه تا حدودی بهبود یافته، اما در ایران حکومت برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود به آن دامن زده و برای همین در کشور ما رشد مضاعف هم کرده است.
این پژوهشگر حقوق بشر ساکن نیویورک می‌گوید: «یک طرف این معادله دولت آمریکا آماده ایستاده و برای مذاکره شروطی دارد و طرف مقابل جمهوری اسلامی است که می‌گوید من اصلأ شروط را قبول ندارم و مذاکره هم نمی‌کنم. همزمان حکومت ایران از عدم بقاء هم ترس دارد، اما به یک سیستم پیر فشل تبدیل شده که در آن تصمیم‌گیری سخت است. یک حکومت قائم به ذات فردی که به یک جمع قشری محدود شده. آقای خامنه‌ای و بیت و هواداران‌اش مجموعه کوچکی را تشکیل می‌دهند، اما نهادهای قدرتمندی را در اختیار دارند. وابستگی به چین و روسیه نیز حکومت را به طمع انداخته که به کمک آن‌ها بتواند این پیچ را هم پشت سر بگذارد.»
«آقای ترامپ با تحریم‌های مستقیم سیاسی مقامات رژیم را تنبیه کنید»
آقای مجتهدزاده فارغ از مقاصد سیاسی طرفین و ادعاهای تهران، تأکید می‌کند که «حساب دو دو تا چهار تا است.»
او می‌گوید: «آقای ترامپ آن چه اخبار و آمار و ارقام در ایران نشان می‌دهد (و قطعأ به اطلاع شما هم می‌رسد) نتیجه تحریم‌های شما محرومیت و فلاکت اقتصادی مردم ایران بوده. بنابراین اگر در هدفی که اعلام کرده‌اید صادق هستید؛ شما که ادعا دارید ابر قدرت دمکراتیک و هوشمندی هستید و اتفاقأ اهرم‌های کارآمد بسیاری هم در اختیار دارید، این تحریم‌های اقتصادی را با مسدود کردن بی‌شمار حساب‌های بانکی وابستگان رژیم در ایالات متحده، اخراج فرزندانشان از خاک آمریکا و لغو بی‌شمار ویزاهای اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان جایگزین کنید تا ملت به جای حاکمان خود تنبیه نشوند.»
ناهید فرهاد نیز تأیید می‌کند که دور تازه تحریم‌ها که هجده بانک و موسسه قرض‌الحسنه ایرانی را هدف قرار داده در واقع آخرین منافذ دسترسی ایران به سیستم بانکی بین‌المللی را مسدود می‌کند، اما در عین حال مردم ایران را مثل فردی می‌بیند که «آب از سرش گذشته و در حال غرق شدن است» بنابراین «ارتفاع آب چه یک متر و چه صد متر باشد» هیچ تفاوتی ندارد.
او می‌گوید: «از ایران خبر خودکشی بچه‌ها برای گوشی هوشمند، خبر خودکشی و خودسوزی زنان و مردان و خبر فقر مطلق نیمی از جمعیت کشور را می‌شنویم. بنابراین برای مردمی که دیگر نانی برای خوردن ندارند و بخش‌هایی از کشور که آبی برای نوشیدن ندارند و برای بچه‌هایی که هر روز برای تهیه مقداری آب آشامیدنی از رودخانه‌ها (در حمله گاندو) دست و پای خود را از دست می‌دهند یا کشته می‌شوند، شرایط بدتری وجود ندارد.»
«تحریم‌های تازه آمریکا علیه هجده بانک ایرانی در واقع قدرت نیروهای سرکوبگر حکومت را هدف قرار داده»
خانم فرهاد تحلیل دولت ترامپ در قطع ارتباط این هجده بانک ایرانی با دنیا را هوشمندانه، کارساز و به نفع مردم می‌داند.
او می‌گوید: «این تحریم‌های تازه می‌تواند آن سفره‌ای که وابستگان حکومت بر سر آن نشسته‌اند (و البته در پی تحریم‌ها کوچک شده) را این بار جمع کند و از بین ببرد. فکر می‌کنم تحلیل دولت آمریکا هم همین باشد که با این تحریم‌های تازه حتی پرداخت حقوق و مزایای نیروهای مزدور و سرکوبگر برای حکومت ناممکن شود، با هدف قرار دادن این نیروها، اهرم سرکوب از دست جمهوری اسلامی خارج شود و مردم با حاکمان در موضع نسبتأ برابری قرار بگیرند.»
«ترامپ می‌خواهد به جای برجام قراردادی جدید با ایران امضاء کند تا برای خودش تبلیغ کند»
از آقای مجتهدزاده می‌پرسیم اگر نیت دونالد ترامپ را صادق نمی‌دانید، پس فکر می‌کنید او می‌خواهد در پی تحریم اقتصادی ایران به چه هدفی دست پیدا کند؟
وی که مدتی را نیز در دانشگاه‌های بریتانیا به عنوان استاد میهمان تدریس کرده، در پاسخ به یورونیوز می‌گوید: «ترامپ هم مانند جمهوری اسلامی می‌خواهد سوار بر موج احساسات مردم ایران به مقاصد سیاسی خود دست پیدا کند. در واقع او قصد دارد با فشار بر جامعه، حکومت را به مذاکره و توافق جدید مجبور کند تا بتواند به همه بگوید باراک اوباما رئیس جمهور بسیار بدی بود، کارهایش ناپخته و نادرست بود و برجام هم یک اشتباه بود؛ حالا ببینید که من توانستم با ایران یک قرارداد خوب امضاء کنم و از این طریق برای خودش تبلیغ کند. ترامپ طوری می‌گوید اوباما در جریان برجام به ایران پول داده و جمهوری اسلامی آن را در منطقه خرج کرده؛ انگار اوباما از دارایی ملت آمریکا به ایرانی‌ها بخشیده. آن پول که رقم دقیقش هم مشخص نیست، در واقع بخش کوچکی از دارایی ملت ایران بوده که به طور غیرقانونی به دست آمریکا توقیف شده و اوباما پول را پرداخت تا جمهوری اسلامی تشویق شود برجام را امضاء کند. در مورد چگونگی خرج‌کردن آن مبلغ هم ملت ایران حق دارد بپرسد و مطالبه کند و نه شما.»
«عواقب هر تحریم متفاوت است و موازین حقوق بشری در برابر این پی‌آمدهای نامعلوم و ناشناخته سکوت کرده»
ناهید فرهاد تحریم اقتصادی را از جمله ابزارهای با سابقه و شناخته شده بین‌المللی می‌شمارد، اما در مورد میزان مطابقت آن با موازین حقوق بشری به یورونیوز پاسخ می‌دهد: «عواقب تحریم دقیقأ قابل پیش‌بینی نیست که بتوان برای آن پیش‌فرض‌های قانونی تعیین کرد و گفت که در چه مواردی چه میزان تحریم کننده یا تحریم شونده مقصر است. بنابراین باید در مورد مشخص به دادگاه ارجاع داده شود تا قاضی بر اساس تحقیق و گزارش کمیته حقیقت‌یاب نظر بدهد. مثلأ در مورد خودکشی کودک بوشهری به دلیل نداشتن گوشی هوشمند برای تحصیل، باید بررسی شود که وضع اقتصادی این خانواده پیش و پس از تحریم‌ها و در هر مرحله از تحریم‌ها چگونه بوده است. به طور کلی و بر اساس اخباری که از ایران می‌رسد؛ اگر تأثیر تشدید تحریم‌های اقتصادی را بررسی کنیم، می‌بینیم حتی به پنج سال پیش هم که بازگردیم همچنان در ایران صدها هزار کودک با سوء تغذیه شدید ناشی از سفره‌های خالی، طلاق والدین در اثر فقر و خودکشی و خودسوزی اعضاء خانواده مواجه بوده‌اند. البته برای حکم صادر کردن باید کارشناسی دقیق صورت بگیرد و تعیین مقصر و میزان مسئولیتش کار قاضی است.»
با این حال مجتهدزاده تحریم‌های اقتصادی را خلاف قواعد حقوق بشری می‌داند. او می‌گوید: «این تحریم‌های تازه روی معیشت مردم اثر می‌گذارد. همه می‌دانیم و ایالات متحده آمریکا هم به خوبی می‌داند این هجده بانک کوچک و صندوق‌های قرض‌الحسنه آخرین منافذی است که برای خریدهای خارجی جمهوری اسلامی تنگنا ایجاد می‌کند. این منافذ کوچک است و برای تجارت نظامی که کاربرد ندارد، بلکه کالاهای کوچک و اساسی زندگی روزمره مردم و چه بسا غذا و دارو را در بر می‌گیرد.»
«جمهوری اسلامی امکان خرید اقلام بشردوستانه مثل غذا و دارو را هم ندارد، زیرا برای پرداخت پول آن راهی ندارد»
البته دولت آمریکا بارها و اکیدأ اعلام کرده که اقلام بشردوستانه مثل غذا و دارو در فهرست تحریم‌ها قرار ندارد و بر سر راه ارسال این اقلام به ایران هیچ مانعی وجود ندارد، اما مجتهدزاده این ادعا را نیز بی‌اساس خوانده و رد می‌کند.
او می‌گوید: «بله جمهوری اسلامی الان می‌تواند غذا و دارو بخرد، اما به دلیل تحریم‌های بانکی امکان پرداخت پول آن به فروشنده را ندارد. این ادعای دولت آمریکا که غذا و دارو تحریم نیست، کاملأ بی‌اساس است. ترامپ اگر راست می‌گوید، باید مسیر بانکی مشخصی برای پرداخت پول خرید کالاهای اساسی ایران در نظر بگیرد. وقتی با تحریم‌های تازه همه منافذ کوچک مراودات مالی را هم مسدود کرده، معنی‌اش چیست؟ این موسسات قرض‌الحسنه، منابع اقتصاد خرد خانوار در ایران است.»
«اگر مردم ایران از فرصت تحریم‌های تازه آمریکا استفاده نکنند، ممکن است قحطی در انتظارشان باشد»
اما ناهید فرهاد با این تحلیل که امروز در ایران حاکمیت کنار مردم نایستاده، بلکه مقابل مردم است و منافع حاکمان جمهوری اسلامی با منافع مردم تضاد دارد، تبلیغات حکومت تحت عنوان شکستن سد تحریم با ارسال کشتی حامل سوخت به ونزوئلا را مثال می‌زند.
او می‌گوید: «فرستادن کشتی حامل سوخت به ونزوئلا در راستای سیستم رفتاری جمهوری اسلامی برای نمایش ایستادگی در برابر آمریکا است و بر وضع معیشت مردم ایران اثری ندارد، تازه اگر ونزوئلا پول محموله‌ها را بپردازد، تا امروز که وزارت نفت هیچ قراردادنامه‌ای منتشر نکرده که نشان دهد ایران به ونزوئلا نفت فروخته و پول آن را دریافت کرده.»
او در پایان نیز مسدود شدن آخرین منافذ مراودات مالی ایران با دنیا را نیروی کمکی مردم معرفی می‌کند که کارکردی مانند تیغ دو لبه دارد: «تحریم‌های جدید قدرت سرکوب حکومت را کاهش می‌دهد و وقت آن رسیده که مردم ایران سرنوشت خود را به دست بگیرند. گروه‌های اپوزیسیون هم باید در جهت گونه‌های مختلف براندازی به مردم کمک کنند. این بار اگر مردم موفق نشوند، ممکن است دنیا هم نسبت به سرنوشت ایران بی‌تفاوت شود، چنان که امروز از بسیاری عرصه‌های جهانی حذف شده‌ایم و جای خالی‌مان هم حس نمی‌شود. اسرائیل در حال صلح با اعراب است و در صورت برتری یافتن جایگاه منطقه‌ای اسرائیل، بعید نیست که در آینده نزدیک مسئله ایران از اولویت کاخ سفید خارج شود، مردم ایران به موجودات منزوی تبدیل شوند و جمهوری اسلامی هر چه بیشتر مافیایی و قشری و خشن شود. حتی ممکن است بر سر منابع آب و غذا در ایران جنگ‌های داخلی دربگیرد و فریادرسی هم نباشد. در مورد قحطی هم که اشاره کردید، در همین قرن بیست و یکم کره شمالی، ونزوئلا و چند کشوردیگر قحطی را تجربه کرده‌اند و بعید نیست که این سرنوشت تلخ در انتظار کشور ما هم باشد.»
«ایران منتظر بازنگری دولت آمریکا در روش و کنش‌های خود است»
در ادامه پیروز مجتهدزاده که مواضعش با دیگر میهمان این گزارش تفاوت بنیادین دارد، کنشگر دوئل فشار حداکثری دولت ترامپ و مقاومت و سرسختی جمهوری اسلامی را طرف آمریکایی می‌داند و با یادآوری نقطه آغازین کشمکش که او آن را خروج ترامپ از برجام می‌داند، جمهوری اسلامی را در مقام واکنش به نوع رفتار کاخ سفید می‌بینید.
او چشم‌انداز این رویارویی را چنین توصیف می‌کند: «کنشگر باید نگاه کند ببیند چرا روش و کنش‌هایش به نتتیجه مطلوب نرسیده؟ از نو بیندیشد و راه‌های معقول‌تر و محترمانه‌تر و انسانی‌تری را در پیش بگیرد.»
