مایه‌ی شگفتی است که چنین استدلالی برای بیش از دو دهه برای بسیاری از ایرانیان دلیل اصلی برای شرکت در انتخابات بوده است. اما درباره‌ی انتخابات خردادماه هم آیا استدلالی از این دست بُرد و زوری دارد؟

یا بد یا بدتر: واقعیت‌های کنونی

پیش از هرچیز به نظر می‌رسد کارنامه‌ی حسن روحانی هیچ تردیدی باقی نگذاشته است که دست‌ یازیدن به استدلالِ یا بد یا بدتر برای چندمین بار خطایی بزرگ بوده که دیگر به هیچ روی نباید تکرار شود. نقشی که حسن روحانی در سپهر سیاست در ایران ایفا کرد این بود که به ما نشان داد که بسیاری از دوگانگی‌ها در عالم سیاست در ایران دروغین استند. شاید حتا تا دور دوم نامزدی حسن روحانی هم هنوز تقابل میانِ او و کسانی چون ابراهیم رئیسی و محمدباقر قالیباف آن‌قدر جدی تلقی می‌شد که بسیاری را به استدلالِ یا بد یا بدتر سوق دهد. اما عملکرد او در این دور نشان داد که در حقیقت تقابلی در کار نبوده است.

افزون بر این اما به نظر می‌رسد حاکمیت هم دیگر قادر نیست زمینه را برای چنان استدلالی فراهم کند؛ دست حاکمیت خالی شده و مهره‌های چندان زیادی ندارد تا بتواند دوقطبی‌هایی جدی بیافریند تا زمینه‌ای فراهم کند که دوباره چنان استدلالی کارگر افتد. می‌توان فرض کرد که یک گزینه برای ساختن چنان دوقطبی‌هایی محمود احمدی‌نژاد است. گرفتاری‌های اقتصادی مردم را هرچه بیش‌تر به ستوه آورده است و حاکمیت هم می‌کوشد همه‌ی این گرفتاری‌‌ها را به پای حسن روحانی بگذارد تا انگیزه‌ای برای رأی دادن به جناح مقابلِ او فراهم شود. در چنین وضعی می‌بینیم که گاهی در میان مردم هنوز سخن از احمدی‌نژاد به میان می‌آید و می‌توان گفت که با آمدنِ او تنور انتخابات تا اندازه‌ی چشمگیری داغ خواهد شد. از سوی دیگر، به‌ویژه در برهه‌ی کنونی که ممکن است با تغییر رهبری هم همراه باشد، قدرت دادن به احمدی‌نژاد ریسک بزرگی برای حاکمیت است، گرچه آمدنِ او برای باختن و صرفاً تنور انتخابات را داغ کردن هنوز ممکن است در دستور کار باشد. در مجموع اما به‌روشنی می‌توان دید که در مقایسه با دوره‌های قبل در این دور نظام در کارِ دوقطبی‌سازی بسیار ناتوان است.

چرا استدلال یا بد یا بدتر دیگر خردپسندانه نیست؟

گذشته از آنکه در واقعیت چه روی خواهد داد، استدلال گزینش میانِ بد و بدتر در انتخابات پیش‌ِرو به دو دلیلی که در زیر می‌آید استدلالی خردپسندانه نیست:

۱) نامزدها چندان فرقی با هم ندارند.
۲) ریاست‌جمهوری در عمل هیچ قدرت و اختیاری نخواهد داشت.

گرچه هنوز دقیقاً نمی‌دانیم نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری چه کسانی هستند، اما نگاهی به همه‌ی کسانی که احتمال می‌رود نامزد شوند و نامزدی‌شان را شورای نگهبان تأیید کند به ما نشان می‌دهد که دو سوی طیف چندان فرقی با هم ندارند. نه‌تنها حافظه‌ی ما از چند انتخابات گذشته بلکه عقل سلیم و بررسیِ واقعیت‌های دستگاه سیاسی در ایران ما را مطمئن می‌کنند که آنانی که نامزد می‌شوند و از پالایه‌ی شورای نگهبان هم می‌گذرند چندان فرقی با هم نخواهند داشت.

اما بگذارید فرض کنیم که به هر حال فرقی محسوس میان دو سرِ طیف هست. وقتی این واقعیت را در نظر بگیریم که ریاست‌جمهوری در ایران در حقیقت قدرتی ندارد، آن تفاوت مفروض هم بی‌معنا خواهد شد. ما ممکن است به این دیدگاه گرایش داشته باشیم که به هر حال میان کسی چون محمدجواد ظریف در این سوی طیف و کسی چون ابراهیم رئیسی در دیگرسوی طیف تفاوت محسوسی هست. با این حال اما می‌دانیم که محمدجواد ظریف خود آشکارا اعلان کرده که در مقام وزیر خارجه هیچ قدرتی نداشته است. (بنگرید به این مصاحبه)

دو دلیلی که در بالا آمد درمورد دوره‌های انتخاباتیِ گذشته هم قابل لحاظ بودند. اما در این دور با تجربه‌هایی که از گذشته داریم با روشنیِ بسیار بیش‌تری این دلایل را می‌توانیم لحاظ کنیم. به نظر می‌رسد در این دور دیگر فریب خوردن توجیهی نخواهد داشت.