کره شمالی ۲۰ سال عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود؛ اما هیچ‌گاه قراردادهای دوجانبه با آژانس را برای نظارت بر برنامه هسته‌ای تکمیل نکرد و سرانجام زمانی که شورای حکام، هیات مدیره ۳۵ عضوی آژانس، در قطعنامه‌ای این کشور را غیرپای‌بند به موافقت‌نامه‌های پادمانی یعنی قراردادهای نظارتی با آژانس تشخیص داد، اغلب همکاری‌های فنی خود را با آن قطع کرد. کره شمالی در واکنش، در خرداد ۱۳۷۳ از عضویت در آژانس کنار کشید؛ اما همچنان عضو ان.پی.تی باقی ماند.

این کشور از آذر ۱۳۶۴ به ان.پی.تی پیوسته بود؛ اما تا زمانی که دولت‌ها عضو ان.پی.تی هستند، موافقت‌نامه‌های پادمانی برای نظارت بر برنامه اتمی آن‌ها معتبر است و خروج آن‌ها از آژانس بر این تعهد اثری ندارد.

👈 مطالب بیشتر در سایت ایران وایر

اوایل دهه ۱۳۷۰ زمانی است که با روی کار آمدن «علی خامنه‌ای» به عنوان رهبر و «علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی» با سِمَت رییس‌جمهور، جمهوری اسلامی با کمک چین و روسیه خود را آماده از سرگیری برنامه هسته‌ای می‌کرد که با پیروزی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ متوقف شده بود.

پس از خروج کره شمالی از عضویت در آژانس و ناتوانی بازرسان آن از نظارت بر برنامه‌های اتمی این کشور که مشکوک به به ادامه تلاش برای دستیابی به سلاح اتمی بود، فشارهای بین‌المللی بر این کشور برای پیوستن دوباره به آژانس ادامه داشت.

به دلیل خودداری از مذاکره مستقیم بین کره شمالی و آمریکا، مشابه گروه ۵+۱ که بعدها با هدف رسیدن به توافقی برای نظارت بر برنامه اتمی جمهوری اسلامی شکل گرفت، گروه ۶ متشکل از روسیه، آمریکا، چین، ژاپن، کره جنوبی و کره شمالی تشکیل شد که هدف از آن رسیدن به توافقی با کره شمالی برای اطمینان از صلح‌آمیز باقی ماندن برنامه اتمی او بود. به این ترتیب در حالی که کره شمالی هنوز ملزم به اجرای توافق‌های پادمان بود، اما آن‌ها را اجرا نمی‌کرد؛ وارد مذاکراتی برای بازگشت مجدد به آژانس شد.

در جریان این مذاکرات ایالات متحده در مهر ۱۳۸۱ اعلام کرد که کره شمالی از برنامه مخفیانه ساخت سلاح اتمی خبر داده و باید زیرساخت‌های تولید آن را جمع و با جامعه بین‌المللی برای تضمین صلح‌آمیز ماندن برنامه هسته‌ای خود همکاری کند.

اینجا شروع نقطه تازه‌ای از اختلافات بود. آمریکا خواهان همکاری کامل کره شمالی می‌شد و کره شمالی ساخت تسلیحات اتمی را حق مسلم خود برای توسعه برنامه دفاعی در برابر چین، آمریکا و کره جنوبی می‌خواند. با ادامه کشمکش، ایالات متحده کره شمالی را تهدید به تحریم نفتی و قطع کمک‌های مالی کرد و کره شمالی در برابر، ایالات متحده را متهم ساخت که به تعهدات دوجانبه خود پای‌بند نبوده و در واکنش به آن از آژانس خواست مهروموم تاسیسات اتمی را بردارد و فعالیت اتمی خود را از سرگرفت.

کمتر از سه ماه بعد، کره شمالی در دی ۱۳۸۱ به شورای امنیت سازمان اطلاع داد که از ان.پی.تی خارج می‌شود و سه ماه بعد از این اطلاع، این خروج عملی شد. «جورج دبلیو بوش»، رییس‌جمهور وقت آمریکا پس از این خروج بود که کره شمالی را همراه عراق و جمهوری اسلامی ایران «محور شرارت» خواند و چند هفته بعد در نوروز ۱۳۸۲ با هدف آنچه از بین بردن برنامه مخفی تولید سلاح اتمی توسط حکومت «صدام حسین» اعلام شد، به عراق حمله کرد؛ در حالی که کره شمالی و جمهوری اسلامی را هم به حمله نظامی مشابهی تهدید می‌کرد.

کره شمالی در بهار ۱۳۸۲ آزمایش اتمی انجام داد و وارد کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای شد. سالی که به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمهوری اسلامی برنامه ساخت مخفیانه سلاح اتمی خود را متوقف کرد و حکومت صدام به دلیل حمله ایالات متحده از هم پاشید. از آن سال تاکنون کره شمالی تحت تحریم‌های بین المللی قرار دارد؛ اما همچنان به توسعه سلاح‌های اتمی خود بدون نظارت آژانس ادامه داده است.

پرونده اتمی جمهوری اسلامی از سال خروج کره شمالی از ان.پی.تی یعنی ۱۳۸۲ به طور ویژه در آژانس مطرح و فراز و فرودهای فراوانی طی ۱۸ سال به خود دیده است.

در حالی که تصور می‌شد توافق اتمی برجام با گروه ۱+۵ این پرونده را سرانجام وارد فاز نهایی و بدون تنش خود کرده است، خروج آمریکا از این توافق و تحریم‌های دوره «دونالد ترامپ» که همچنان در دولت «جو بایدن» باقی است، باعث شده که جمهوری اسلامی، درست مشابه استدلال کره شمالی، آمریکا را ناقض تعهدات خود بخواند و متقابلا تعهدات خود را در برجام کنار بگذارد و خواستار رفع تحریم‌های ایالات متحده شود.

طی نزدیک به دوسال اخیر، جمهوری اسلامی اجرای تعهدات دوجانبه با آژانس یعنی موافقت‌نامه‌های پادمانی را به طور ناقص اجرا می‌کند. همانند دوره‌ای که کره شمالی از عضویت در آژانس کناره‌گیری کرد، اما هنوز عضوی از ان.پی.تی باقی ماند.

قرار بود که دوربین‌های نظارتی آژانس در برابر توقف اجرای پروتکل الحاقی (بازرسی‌های سرزده و تلاش برای جلوگیری از فعالیت مخفیانه اتمی) از اسفند ۱۳۹۹ در تاسیسات اتمی نصب باشد و برای سه ماه فعالیت‌های اتمی جمهوری اسلامی در آن ذخیره شود تا پس از رفع تحریم‌های آمریکا، بازرسان به محتوای آن دسترسی پیدا کنند. هدف از این توافق این بود تا وقفه‌ای در نظارت‌های آژانس بر این برنامه به وجود نیاید.

پس از سه ماه که تحریم‌های آمریکا رفع نشد، ایران هم محتویات دوربین‌ها را به بازرسان تحویل نداد. جمهوری اسلامی حالا می‌گوید به دلیل حمله به مجتمع ساخت قطعات ماشین‌های غنی‌سازی اورانیوم در کرج (تسا) برخی از دوربین‌های آن از بین رفته یا از کار افتاده است؛ اما تا زمان بررسی و تشکیل پرونده «کیفری» به بازرسان اجازه نمی‌دهد، دوربین تازه‌ای به جای آن‌ها نصب کنند.

بنابراین مجتمع تسا بدون نظارت آژانس، در حال فعالیت است و این نهاد دیگر تصویر کاملی از فعالیت‌های اتمی جمهوری در اختیار ندارد؛ یعنی نمی‌تواند ماموریت‌های خود را درست انجام دهد. در واکنشی پیش‌گیرانه برای جلوگیری از تنبیه بین‌المللی جمهوری اسلامی، رییس‌جمهور ایران در نامه‌ای به کشورهای عضو توافق اتمی برجام گفته است، اگر تحریم‌های شورای امنیت اعاده شود، ایران از ان.پی.تی خارج می‌شود؛ درست مانند تصمیم کره شمالی در سال ۱۳۸۲.

«امانوئل گروسی»، سومین مدیرکل آژانس که دوره مسئولیت او با پرونده اتمی ایران درگیر است، می‌گوید دلیلی در دست ندارد که ایران همانند کره شمالی اکنون در حال تلاش برای ساخت بمب باشد؛ اما نگاهی به پرونده آن کشور نشان می‌دهد که وضعیت ایران تا چه حد می‌تواند خطرناک باشد.

او می‌گوید هیچ تماس مستقیمی با اعضای دولت «ابراهیم رئیسی» ندارد و مثل وزیر خارجه «حسن روحانی»، به کسی دسترسی نداشته و نتوانسته درباره «سوءتفاهم» با او صحبت کند.

کره شمالی برای دستیابی جمهوری اسلامی به فناوری ساخت موشک‌های بالستیک یک الگو بوده و منتفی نیست که مقام‌های این کشور هم پرونده اتمی آن را هم عبرتی برای خود بدانند و از واکنش‌های جهانی به کره شمالی، در تنظیم سیاست‌های اتمی خود استفاده کنند. رویکرد عجیب جمهوری اسلامی به مذاکرات این ظن و گمان را تقویت کرده است. امری که باعث نگرانی جدی مدیرکل آژانس شده است و در مواجهه با رفتار جمهوری اسلامی او را به یاد کره شمالی انداخته است.