او با نگارشِ «از میمون تا انسان» کاری جاویدان را برای دانشجویان
و دانش پژوهان آفرید تا هرچه بیشتر آفریدگار و پیامبرانِ دروغینِ
درازای تاریکِ تاریخ را بنمایاند، نشانه‌ی واپسگرایان گرداند؛
تا «بروزِ تراژیک در پادوکس‌های تاریخی» هر هنگام، هنگامه گردان نگردد.

او با دیباچه‌ای از فرزانش، نگارشی را نگین نگاه گردانید؛
تا رازِ دانایی دانش را در بسترِ کوشایی راستین و درستین نشان دهد.
او زکریا رازی*۲ را بسیار می‌ستود و بخشِ بنیادی از جهان بینیِ فیلسوفانِ ماده باور و ماده گرا را در جهان بینیِ رازی می‌دید؛ به نگرش و آموزشِ آن می‌پرداخت.

فریدون شایان

فریدون شایان نگارآفرینی (نقش) آفرینی خِردورزی و خِردمندی درتبعید را با چشم انداری در فرنگستان نگین نگاه می‌گشتاند تا از دستاوردهای نوین نَویدی برای آیندگان نِمایان گرداند.

او پردیس یا بهشت را در بسترگاهِ کوی کردارِ همگان؛ سرشار از دادِ داگری و مهرِ مهربانی می‌دانست؛ تا همه‌ی آدمیان «از بهشت تا بهشت» در آسایشِ کوشش و رامشِ آرامش زندگی کنند؛ هر چند او در نگارشِ دفترِ «ضد هیستری»، خود در راستای همبستگی و فرمان بُرداری از ناهنجاریهای سرزمینِ شوراها،
سرسختانه هیستری داشت.

او از ژرفای دریچه‌ی نگاهِ خِرد، پنجره‌ای برگشود تا آدمیان از هر تیره، تبار، رنگ، آیین و نژاد بسوی راستی و درستی؛ «حقیقت» راه بگشایند؛ تا ره یافتِ خویش را با خِردمندی سامانه‌ی ساماندهیِ هستی گردانند.

فریدون شایان با نگارشِ «سیری در تاریخِ ایران باستان: نگرشی باورگرایی (ماتریالیستی) به دور از چهره پردازی، فرمانبری و فرمانبُردازی،
نگاهِ مردمسالاری را سرانجامِ فرجام، نگینِ نگاهِ هر نگار می‌گرداند.

او با نگارشِ «سوید در گذرگاه تاریخ» برگ زرینی آفرید تا فرازها و فرودهای سرزمین سوید را با ژرف نگری و توانمندیِ ستایش انگیزی به زبانِ پارسی نمایش دهد.

همچنین با برگردانِ «زندگی و آثار گالیله» و «تاریخ منطق» نشان داد؛
گوی گشتاورِ زمین و زمان فرازِ داناییِ دانش و فرنودِ (منطق) را
کاوشی بایسته می‌یابد که پویایی، پویش و پیشرفت را دستاورد می‌دارد
واپسگرایی و فریبکاری را در نیایشگاه‌های آسیابانانِ باد آشکار می‌گرداند.

فریدون شایان با نگارشِ نمایشنامه رستم و اسفندیار نشان داد که چگونه برجسته ترین تراژدیِ شاهِ نامه‌ها را از بستر افسانه به پدیده‌ای تاریخی
بر چرخه‌ی اشکانیان ساماندهی، سامانه‌ای برای یک نمایشنامه و فیلم نامه
روان گشتاند که نگرشی است؛ شایانِ نگرش.
امیدوارم دست اندکاران و کارگردان‌های فیلم و تآتر به این کارِ ارزشمند بپردازند.

بدینسان در سوگِ درگذشتِ استاد فریدون شایان با خانواده، دخترانِ نازنینِ او؛ آتوسا و پانته آ، بستگان، دوستداران و همه‌ی هم میهنان در سراسرِ گیتی بویژه در ایران، هم سوگ و هم آوا هستم.

او دوستی دانا*۳، همکاری همراه و استادی اندیشمند بود که در این هفت ماهه در پی اسماعیل خویی سُراینده‌ی یگانه، آرامش دوستدار فیلسوفِ پُرآوازه
و شاهپور راسخ جامعه شناس و ادیب فرزانه درگذشت.

یادشان زنده و راهشان پُر رَهرو باد!

آبتین آیینه
۱۲ دی ماه ۲۵۶۰ ایرانی
برابر با ۲ ژانویه ۲۰۲۲ ترسایی
گوتنبرگ ـ سوید

پانویسها:

* نگین نگاه به سُخنرانی فریدون شایان در بزرگداشت و یادمانِ احمد شاملو است که در پسِ آن آموزشِ نگاهی به فلسفه در کتابخانه‌ی مرکزی مالمو، سپتامبر ۱۹۹۸ ترسایی (میلادی) هر دو هفته از سوی کانون فرهنگی ایرانیان با همکاری دانشگاهِ مردم مالمو ـ سوید، برگزار می‌شد.
من، برگزارکننده همراهِ گروهی از فرهنگورزان از آموزشِ استاد بهره مند می‌شدیم.

*۲ نگین نگاه به آموزشِ فلسفه ماده گراییِ (ماتریالیسمِ) فرهنگی از سوی دکتر فریدون شایان می‌باشد که ایشان نگرشی ویژه به زکریا رازی داشت.
در این راستای کانون فرهنگی رازی را با او ساماندهی کردیم؛ بنیادنامه‌اش (اساسنامه اش) را من (آبتین آیینه) نوشتم که در نحستین نشستِ همگانی با پذیرشِ آن نگارش، فریدون شایان سرپرست، آبتین آیینه جانشینِ سرپرست و... برگزیده شدند. با جشنِ گشایشِ کانونِ فرهنگی رازی و بزرگداشتِ صادق هدایت از سوی کانونِ دانشورانِ ایرانی
در مالموـ سوید، آن سامانه آغاز به کار کرد.

*۳ نگین نگاه به فرتوری از زنده یاد اسماعیل خویی، آبتین آیینه و فریدون شایان در پایانه‌ی برگزاریِ ششمین جشنواره‌ی جهانی شعر و بزرگداشتِ سیمین بهبهانی است.

سرچشمه‌ها (منابع)؛

• از «میمون تا انسان»
• «بروزِ تراژیک در پادوکس‌های تاریخی»
• «مقدمه‌ای بر جامعه شناسی و فلسفه»
• «نگاهی به فلسفه»
• «عقل در تبعید»
• «از بهشت تا بهشت»
• «پنجره‌ای به حقیقت»
• «سوئد در گذرگاه تاریخ»
• «سامانِ عقلی تا سامانِ هستی»
• «سیری در تاریخِ ایران باستان»
• برگردانِ «زندگی و آثار گالیله»
• برگردانِ «تاریخ منطق»
• برگردانِ «فرانسه در عصر انقلاب ها»
• «نمایشنامه‌ی رستم و اسفندیار»
• «ضد هیستری»