خبرگزاری رویترز مدعی است به متن توافق برجام در مذاکرات وین دسترسی پیدا کرده است. به گزارش این خبرگزاری توافقات آمده بر روی کاغذ ۲۰ صفحه است که دو طرف میز مذاکره مطالبات و تعهدات را ذکر کرده‌اند. هرچند مذاکرات وین یکی از طولانی‌ترین مذاکرات مرتبط با برنامه‌اتمی جمهوری‌اسلامی معرفی می‌شود اما به عقیده بسیاری از کارشناسان روابط‌بین‌الملل این مذاکرات برخلاف ادعاهای رسانه‌ای دارای اختلاف نظرات بزرگی‌ست که می‌توان گفت در متن توافق‌نامه نیز آمده است.
پیش از پرداختن به مطالبات اصلی میان جمهوری‌اسلامی و مذاکره‌کنندگان که تعدادی از آنان بازوی حمایتی جمهوری‌اسلامی شدند (چین و روسیه) و بخشی دیگر از مذاکره‌کنندگان که نگران امنیت آینده خود هستند، بهتر از به جای پرداختن به حواشی رسانه‌ای و پروپاگاندای موجود! نگاهی انداخت به تعهدات جمهوری‌اسلامی در برنامه جامع اقدام مشترک که به اختصار به آن برجام گفته می‌شود. این نکته فراموش نشود که تاکید مذاکرات وین (احیای برجام) نیز براساس توافق برجام در ژوئیه ۲۰۱۵ است.
رایزنی ۲۰ ماهه تیم سیاست‌خارجی اوباما و حسن روحانی منجر به یک توافق محدودکننده برای جمهوری‌اسلامی بود. رژیم جمهوری‌اسلامی درعوض محدودسازی برنامه‌های هسته‌ای خود از موارد تحریمی خارج و توانست برای مدتی مشخص اقدام به تبادلات فشردگی اقتصادی کند. حکومت علی‌خامنه‌ای در برجام توافق کرد که نه تنها سانتریفیوژهای خود را حدودا دوسوم کاهش دهد بلکه متعهد شد ذخایر اوانیوم غنی‌شده متوسط خود را نیز پاکسازی کند و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم و محدود خود را تا ۹۸ درصد قطع کند. تعهدات ۱۵ ساله جمهوری‌اسلامی تنها به این موارد ختم نمی‌شد و جمهوری‌اسلامی تعهد داد که نه تنها سانتریفیوژهای نسل اول استفاده کند و دیگر سانتریفیوژهای خود را تحویل دهد حتی متعهد شد که اورانیوم خود را بیش از ۳. ۶۷ درصد افزایش ندهد و از طرفی ساختمان‌های تاسیسات هسته‌ای خود را کاهش دهد و نیز متعهد به اجرای پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد و اجازه داد (این مورد اجرایی نشد) بازرسان آژانس بین‌المللی دسترسی نامحدود و منظم به تاسیسات اتمی در ایران داشته باشند. موارد توافقات برجام جز به جز در توافق لوزان منتشر شده است که صرفا در حوزه هسته‌ای نبود و تمرکزی به موضوعات موشکی و تسلیحاتی داشت.
اگر بخواهیم کمی جزئی‌تر به مسئله توافق برجام توجه داشته باشیم باید بگویم رژیم جمهوری‌اسلامی متعهد شد طی ۱۵ سال رویکرد یک حکومت نرمال را از خود نشان دهد و حتی در زمینه تحقیقات هسته‌ای نیز با محدودیت روبرو بود. هرچند تیم روحانی معتقد بود که دستاوردی بزرگ را کسب کرده است اما بخشی از حاکمیت جمهوری‌اسلامی چنین تصور نمی‌کردند و حالا همان گروه مخالف، در مذاکرات وین در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ بنابر ادعای رویترز متعهد به همان مذاکرات برجام خواهد شد و صرفا خواهان ضمانت ماندن آمریکا در توافق بوده است.
هرچند متن مفاد برجام در آن سال ۱۰۹ صفحه و ۵ ضمیمه بود و متن مفاد «احیای برجام» به گفته رویترز تاکنون ۲۰ صفحه است با این حال دو مطالبه جمهوری‌اسلامی و آمریکا عملا توافق مذاکرات را با ابهام و مانع روبرو کرده است که احتمال می‌رود جمهوری‌اسلامی با پذیرش مفاد برجام پیشین موافق بوده است اما خواهان ضمانت حضور آمریکا در احیای برجام است که اگر ایالات متحده از برجام خارج شود جمهوری‌اسلامی بتواند تا ۶۰درصد اورانیوم غنی‌شده تولید کند که با توجه به سیاست آمریکا و نقش کنگره و سیستم ریاست‌جمهوری آمریکا این ضمانت امکان‌پذیر نیست. حال یکبار دیگر مختصر باید اشاره کرد که جمهوری‌اسلامی به دلیل اقدامات موشکی و تولید پرسرعت و با میزان بالای اورانیوم غنی شده امکان بازگشت به تعهدات برجامی ندارد!
یک. رژیم به مرز ۹۰ درصد اورانیوم غنی‌شده رسیده است که این رویکرد به معنی رسیدن جمهوری‌اسلامی به دانش ساخت سلاح‌هسته‌ای است و با توجه به اینکه حکومت جمهوری‌اسلامی یک حکومت ایدئولوژیک و ماجراجو است امکان ادامه مخفیانه این رفتار خطرناک وجود دارد و بسیاری معتقدند که حکومت خامنه‌ای صرفا به دنبال خرید زمان است تا بتواند با تقویت بودجه مالی و امکاناتی خود این روند را تکمیل کند.
دو. تاسیسات مخفی جمهوری‌اسلامی در حال گسترش است و برخلاف ادعای رژیم، آنان نه تنها حاضر به پذیرش این تعهدات نیستند بلکه بیم آن می‌رود طی روزهای اخیر حکومت خامنه‌ای اقدام به آزمایشات غیرقابل بازگشت کند، حال این سوال مطرح می‌شود که چگونه امکان دارد آنان تمام این تاسیسات را تعطیل کنند و اقدام به تحویل تجهیزات پیشرفته خود براساس توافق برجام باشند!
سه. در توافق برجام به مفاد موشکی و لجستیکی رژیم تهران پرداخته شده و جمهوری‌اسلامی متعهد شده است که آزمایشات موشکی فراتر از تعهدات خود را انجام ندهد اما طی سال‌های اخیر رژیم خامنه‌ای بارها و بارها این تعهد خود را نقض کرده و حتی شروع به تهدیدات گسترده‌ای به کشورهای همسایه، آمریکا و اسرائیل کرده است، حال چگونه امکان دارد دقیقا در زمانی که مدعی ساخت موشک‌های راهبردی و با برد طولانی‌ست به تعهدات در توافق «احیای برجام» بازگردد؟
چهار. در آمریکا ضمانتی برای دولت بعدی وجود ندارد و از سویی دیگر کنگره می‌تواند موانع بزرگ بر سر دولت کنونی ایالات متحده آمریکا باشد پس آنچه رژیم خامنه‌ای تحت عنوان تعهد و ضمانتِ ماندن در مذاکرات از ایالات متحده‌آمریکا می‌خواهد نشان از بی‌اطلاعی سیاستمداران جمهوری‌اسلامی از روند سیاست در آمریکاست و یا صرفا یک خواسته غیرمعقول است.
حال با توجه به موارد بالا و نگرانی جهان، بخصوص آمریکا و اسرائیل از یک حکومت غیرنرمال و دارای سلاح هسته‌ای، امکان شکل‌گیری توافقی به نفع یک رژیم غیرقابل اعتماد نیست.
مرتضی اسماعیل‌پور
