احیای برجام پیروزی برای ایران است؟
مشکل اصلی ایران در ماهیت نظام سیاسی‌اش نهفته است که آن را به یک کشور منفور تبدیل می‌کند
عبدالرحمن الراشد - شرق‌الاوسط
پس از نزدیک به یک‌سال مذاکره بین ایران و غرب و پس از گذشت پنج سال تحریم، اکنون در آستانه اعلام بازگشت به برجام قرار داریم. به باور من، رسیدن به توافق برای احیای برجام با تبلیغات گسترده‌ای همراه خواهد بود و تهران بدون شک خود را طرف برنده معرفی خواهد کرد. البته ایران به دلیل این‌که آمریکایی‌ها از شروط اضافی خود صرف‌نظر کرده‌اند، می‌تواند در چهارچوب محدودی طرف برنده به شمار رود، بااین‌حال، به همه خواسته‌های ایران ازجمله غرامت سال‌های تعلیق توافق و تحریم‌های اقتصادی پاسخ داده نمی‌شود.
شکی نیست که تهران به دلیل لجاجت و نگرانی از خدشه‌دار شدن حیثیت خود، نتوانست در طول سال‌های تحریم به صدور نفت و سایر تولیدات کشور ادامه دهد و ازاین‌رو بیش از سه‌چهارم درآمدش را در سال‌های گذشته از دست داد. اسحاق جهانگیری، معاون رئیس‌جمهوری پیشین ایران می‌گوید: «درآمدهای ما از ۱۰۰ میلیارد دلار به ۸ میلیارد دلار کاهش یافته است.»
ایران کشوری ثروتمند است و ذخایر عظیمی از گاز و نفت دارد که می‌تواند از آن بهره‌برداری کند، مشروط بر این‌که جهان از معامله بلندمدت با ایران هراس نداشته باشد. حجم ذخایر ثابت گاز ایران، این کشور را در رتبه دوم کشورهای صادرکننده گاز در جهان قرار می‌دهد. ایران دو برابر قطر و بیشتر از سه برابر ایالات متحده ذخایر گازی دارد. علاوه بر آن، ایران پس از عربستان سعودی و ونزوئلا سومین ذخایر نفتی جهان را دارد؛ اما این ثروت عظیم از زمان روی کار آمدن رژیم جمهوری اسلامی در چهار دهه پیش به میزان اندکی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
این حقیقت تلخ نشان می‌دهد که مشکل اصلی ایران در ماهیت نظام سیاسی‌اش نهفته است که آن را به یک کشور منفور تبدیل کرده، افزون بر این‌که جمهوری اسلامی بخش اعظم درآمد ایران را صرف پروژه‌های نظامی و برنامه‌های توسعه‌طلبانه خود می‌کند. درحالی‌که اغلب کشورهای جهان برای بهبودی توانایی‌های اقتصادی خود سعی و تلاش بسیاری می‌کنند، رژیم جمهوری اسلامی که بر ثروتی افسانه‌ای نشسته است، جز رعایت قوانین روابط بین‌الملل و توجه به توسعه داخلی برای تقویت اقتصاد خود، نیاز به تلاش دیگری ندارد.
با شناخت عوامل و انگیزه‌های تصمیم‌گیری در تهران، می‌توانیم وضعیت آینده ایران را پس از لغو تحریم‌ها پیش‌بینی کنیم. تصویری که از جمهوری اسلامی در سطح بین‌المللی به‌ویژه میان گروه‌های وابسته به تهران ارائه می‌شود، اهمیت بیشتری نسبت به پایان دادن به بحران‌هایی دارد که ملت ایران با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
ازاین‌جهت می‌توان گفت که پس از امضای توافق، جمهوری اسلامی موج گسترده‌ای از تبلیغات را آغاز خواهد کرد تا مخاطبان خود را متقاعد کند که در منازعه با غرب پیروز شده است، به‌ویژه این‌که رژیم تهران در نمایش قدرت پس از خروج از هر تنگنا تجربه کافی به دست آورده است.
به نظر می‌رسد که پس از احیای برجام، عراق نخستین قربانی پویش جمهوری اسلامی باشد و شکی نیست که سرویس‌های امنیتی و نیروهای نیابتی ایران در منطقه برای رسیدن به این هدف نقش اساسی را بازی خواهند کرد.
در واقع، مرحله تحمیل نفوذ ایران در عراق عملا آغاز شده است. تحولاتی مانند ممانعت از نامزدی هوشیار زیباری برای تصدی سمت ریاست‌جمهوری با استفاده از دادگاه فدرال و تلاش برای کنترل مجلس عراق که در انتخابات گذشته در آن شکست خورد با استفاده از راهبرد «یک‌سوم معطل»، همان‌گونه که در لبنان انجام داد، این واقعیت را بازگو می‌کند. علاوه بر این تهران در کشمکش بر سر درآمدهای نفتی بین بغداد و کردها نقش اساسی دارد و در تلاش است تا بدون استفاده از نیروی نظامی، عراق را در همه ابعاد تحت کنترل خود قرار دهد.
نتیجه مذاکرات وین ممکن است موفقیت‌آمیز باشد و توافق‌نامه موردنظر به‌زودی امضا شود، اما باید گفت که هرچند عراق در حال حاضر طعمه آسانی است، در آینده به لقمه زهرآگینی برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل می‌شود. بازگشت به برجام، درها را دوباره به روی رژیم ایران باز خواهد کرد.
کشتی‌های نفتکش آن بدون نیاز به پنهان شدن، پرداخت رشوه به طرف‌های میانجی و با تخفیف بسیار در هزینه حمل‌ونقل حرکت خود را آغاز خواهند کرد. درنتیجه، ایران منابع مازادی خواهد داشت که افزایش بودجه فعالیت‌ها و رویارویی‌های منطقه‌ای آن را آسان‌تر می‌کند، این در حالی است که جمهوری اسلامی حتی در طول سال‌های تحریم و محدودیت و در شرایطی که به‌شدت دچار چالش‌های اقتصادی بود، بودجه فعالیت‌های منطقه‌ای خود را کاهش نداد.
از سوی دیگر و در صورت احیای برجام، صدای پرطنین تبلیغات ایران در ارائه تصویری اغراق‌آمیزی از نظام جمهوری اسلامی و ادعاهای واهی آن بلندتر خواهد شد. باید یادآور شد که حتی اگر ایران خود را پیروز مرحله کنونی قلمداد کند، دیگر برجام اهمیت و هیاهوی سابق خود را ندارد و بعید به نظر می‌رسد که دستاورد قابل‌ذکری در سطح منطقه و جهان در پی داشته باشد.
