یورونیوز - در حالیکه ولادیمیر پوتین یک هفته به دولت این کشور برای جایگزینی دلار و یورو با روبل برای صادرات گاز فرصت داده، بسیاری از کارشناسان این تصمیم را ناظر به تغییر یکجانبه قراردادهای کلان فروش گاز به اروپا و تخلف ارزیابی می‌کنند.
این برنامه «تنبیهی» در حالی از سوی رئیس جمهور روسیه طرح شده است که اتحادیه اروپا در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند. برآورد می‌شود ۲۷ کشور عضو، روزانه بین۲۰۰ تا ۸۰۰ میلیون یورو برای واردات گاز به روسیه پرداخت می‌کنند.
چرا ولادیمیر پوتین در اوج جنگ با اوکراین چنین تصمیمی گرفت؟
پوتین در جریان اعلام این تصمیم، کشورهای اتحادیه اروپا را «دولت‌های متخاصم» توصیف کرد. بروکسل تلاش می‌کند مانند ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و کانادا، بانک مرکزی روسیه و صنعت نفت و گاز این کشور را تحریم کند.
اگر روسیه بتواند در جریان صادرات گاز روبل را جایگزین دلار و یورو کند، می‌تواند آسیب تحریم‌های غرب علیه اقتصاد خود را کاهش دهد. این برنامه در حالی از سوی پوتین طرح شده که از زمان آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، ارزش روبل در برابر دلار آمریکا تا ۸۵ درصد سقوط کرده است. روز چهارشنبه و در پی دستور ولادیمیر پوتین ارزش واحد پول روسیه به‌شدت تقویت شد.
چرا جایگزینی دلار و یورو با روبل می‌تواند مشکل‌ساز باشد؟
وابستگی شدید اتحادیه اروپا به گاز روسیه، باعث دودستگی کشورهای عضو برای تحریم صنعت انرژی روسیه شده است.
همزمان با ارائه طرح تغییر واحد پول برای خرید گاز از روسیه، شاخص مرجع اروپایی برای قراردادهای کلان جاری گاز، برای مدتی کوتاهی از ۴۴ دلار برای هر یک میلیون واحد گرمایشی در بریتانیا فراتر رفت.
در همین روز و براساس داده‌های اپراتور گازکید، میزان انتقال گاز خط لوله یامال-یوروپ از آلمان به لهستان به شدت کاهش یافت.
این دو مورد، نشانگر احتمال بروز اختلال در روند انتقال گاز در صورت شرایط ناپایدار واردات از روسیه به شمار می‌رود.
گذار از یورو و دلار به روبل چگونه امکان پذیر است؟
کارشناسان حقوقی می‌گویند امکان تغییر یکجانبه مفاد قراردادها از سوی روسیه، پایین است.
تیم هارکورت، مدیر بخش اقتصادی موسسه مطالعات سیاست عمومی و حکمرانی دانشگاه علوم سیدنی می‌گوید: «قرارداد میان دو طرف بسته و معمولا بهای خرید و فروش با دلار یا یورو تعیین می‌شود. اگر یک طرف قرارداد سرِ خود بگوید: "شما باید با این واحد [دیگر] پرداخت کنید" دیگر قراردادی وجود ندارد.»
سوزان ساکمار، استاد مدعو حقوق دانشگاه هیوستون می‌گوید: «اساسا معلوم نیست که این درخواست روسیه تا چه حد جدی است. شاید افزایش شدید بهای شاخص گاز اروپا هدف ولادیمیر پوتین بوده باشد. در حالت عادی چنین افزایشی زمان زیادی می‌برد. با این حال اعلام یک تصمیم از سوی رئیس جمهوری روسیه در یک روز باعث چنین جهشی در قیمت شد. این وضعیت به نفع پوتین است.»
آیا مکانیسمی برای تغییر شیوه پرداخت از دلار و یورو به روبل وجود دارد؟
الکساندر نیکولوف، وزیر انرژی بلغارستان معتقد است یک طرف ثالث (سوم) در صوفیه می‌تواند انتقال وجه به روبل را عملی کند. آقای نیکولوف درباره این امکان می‌گوید: «ما انتظار هرگونه رویداد غیرعادی را داشتیم و این سناریو هم مورد بررسی قرار گرفته بود. به نظر ما هیچ مشکلی برای پرداخت در چارچوب قراردادهای فعلی [به روبل] وجود ندارد.»
از سوی دیگر کلودیو گالیمبرتی، معاون رئیس پژوهشکده انرژی «ریستاد» نروژ می‌گوید: «روسیه این امکان را دارد که در نتظیم قراردادهای جدید، روبل روسیه را جایگزین ارزهای جاری کند. با این حال چنین درخواستی مستلزم آن است که بانک‌های مرکزی [کشورهای وارد کننده گاز] مبلغی روبل در حساب‌های خود داشته باشند یا اینکه از بازارها این ارز را تهیه کنند.»
اثرات بلندمدت جایگزینی روبل به جای دلار و یورو چه خواهد بود؟
روسیه، چین، ایران و چند کشور دیگر از سال‌ها پیش تلاش کرده اند تا جلوی برتری مطلق دلار آمریکا در تجارت جهانی بایستند. دلیل بخشی از این رویکرد به تحریم‌های مالی ایالات متحده آمریکا علیه این کشورها باز می‌گردد.
لیام پیچ، کارشناس ارشد موسسه «اقتصادهای نوظهور اروپا» می‌گوید اجرای این طرح « فشار بر توانایی روسیه برای تسویه بدهی‌های خارجی و واردات را افزایش می‌دهد.»
به نظر می‌رسد موفقیت اجرای پیشنهاد ولادیمیر پوتین برای جایگزینی دلار و یورو با روبل روسیه، در بلندمدت، اهمیت دلار در بازارهای جهانی را کاهش دهد و در مقابل، نقش روبل و یوآن چین یا دیگر واحدهای پولی را در معاملات بین‌المللی پررنگ‌تر کند. چنین وضعیتی می‌تواند بهای نرخ وام و شرایط مالی در ایالات متحده آمریکا را تحت‌الشعاع قرار دهد.
