فرامرز داور - ایران وایر
علیاکبر صالحی» که در زمان شروع بحران اتمی ایران سفیر وقت جمهوری اسلامی در آژانس بین المللی انرژی اتمی بود، اخیرا کتابی با عنوان «تندباد حوادث» حاوی خاطرات خود از دوره ماموریتش نوشته است.
ایران از زمان عضویتش در آژانس بینالمللی انرژی اتمی، فقط دو بار عضو شورای حکام شده که هیات مدیره این نهاد با حضور ۳۵ دولت است. یکی از این دورهها، همزمان با ماموریت صالحی و آغاز بحران اتمی جمهوری اسلامی بود؛ بحرانی که هنوز ادامه دارد.
نقطه شروع بحران اتمی ایران ۲۰ سال پیش، در روز ۲۳ مرداد ۱۳۸۱ بود. «سازمان مجاهدین خلق» در یک کنفرانس خبری در واشنگتن دیسی، اطلاعاتی از برنامه اتمی ایران ارایه کرد که تا آن روز کسی چیزی دربارهاش نشنیده بود. آنها جمهوری اسلامی را متهم کردند که به دنبال تسلیحات اتمی در مراکز پنهان هستهای است.
صالحی که آن زمان نماینده دایم ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی بود، در کتاب تندباد حوادث نوشته است: «این امر باعث تعجب مسوولان کشور شد.»
او در ادامه افزوده است که فیلم ۴۵ دقیقهای کنفرانس خبری سازمان مجاهدین خلق با تلاش و جستوجوهای مستمر یافته شدهاند که در کتابخانه تخصصی سازمان انرژی اتمی جهت مشاهده خوانندگان علاقهمند نگهداری میشود.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
صالحی میگوید در آذر ۱۳۸۱، تلویزیون «سیانان» امریکا گزارشی با استفاده از تصاویر ماهوارهای از نطنز و اراک، از برنامه اتمی ایران پخش و گفتههای سازمان مجاهدین خلق را تکرار کرد: «فردای آن روز محمد البرادعی، مدیرکل وقت آژانس در مصاحبهای گفت که از این تاسیسات مطلع بوده است و خبر اعلام شده توسط سیانان موضوع جدیدی تلقی نمیشود. اما سناریو کلید خورده بود.»
نماینده وقت ایران در آژانس در کتاب خاطرات خود نوشته است پیش از آن، در جریان دیداری دوستانه و غیررسمی با البرادعی، به او به صورت شفاهی گفته شده بود که هدف ایران از ساخت تاسیسات در اصفهان، در نهایت غنی سازی اورانیوم است.
ایران در آن زمان موظف نبود بنا کردن ساختمان با هدف کاربری اتمی را قبل از استفاده از مواد هستهای، به اطلاع آژانس برساند؛ هرچند مقررات آژانس پس از آن تغییر کرد. اما اصولا هم بحران اتمی ایران بر سر ساختمان نطنز و اراک نبود بلکه موضوعی بود که بعدها در پرونده «پیامدی» یا «ابعاد احتمالا نظامی برنامه اتمی ایران» آمد؛ پروندهای که از سوی مدیرکل آژانس تهیه شده بود.
یافته شدن آثار کار با اورانیوم غنی شده در برخی از محلهای اعلام نشده به آژانس، از جمله در «پارچین»، ظن آژانس را تقویت کرده بود. این پرونده ایران را متهم نمیکند که از «معاهده منع گسترش سلاحهای اتمی» تخلف کرده و سلاح اتمی ساخته بلکه میگوید ایران تا سال ۱۳۸۱ به دنبال دستیابی به چنین توانی بوده اما آن را به یکباره کنار گذاشته است.
در این سال، ایالات متحده امریکا در یک ائتلاف نظامی، به عراق حمله و حکومت «صدام حسین» را به سرعت به سقوط کشاند با این توجیه که عراق به دنبال ساخت سلاحهای کشتار جمعی، از جمله تسلیحات اتمی بود.
حمله گسترده نیروهای ائتلاف به عراق و سرنگونی فوری صدام، به نظر میرسد در تصمیم جمهوری اسلامی در جمعآوری برنامهای که احتمالا به دنبال توانایی ساخت سلاح بوده، نقش تعیین کننده داشته است.
دوره ماموریت صالحی در وین همزمان با عضویت جمهوری اسلامی در شورای حکام آژانس بود که برای اولین بار رخ داد و دیگر هم تکرار نشد. ایران در رقابت با پاکستان، به دنبال گرفتن این کرسی بود.
صالحی در تماس «کمال خرازی»، وزیر وقت امور خارجه ایران، از او برای قانع کردن پاکستان به کنارهگیری از نامزدی برای عضویت مجدد در شورای حکام اجازه خواسته بود اما خرازی پاسخ منفی داده و گفته بود که نباید موجب رنجش پاکستان شد. با این همه، صالحی موضوع عضویت در شورا را پیگیری کرد: «متاسفانه کشورهای عرب مزا (عضو گروه منطقهای خاورمیانه و جنوب آسیا که ایران هم از سوی آن باید اعلام نامزدی میکرد) با همراهی پاکستان به طریقی ممانعت میکردنده و بهانههای مختلفی میآوردند.»
صالحی در کتاب خود نوشته است: «عربستان و پاکستان در طول این چند سال، کرسی متعلق به مزا را تقریبا به خود اختصاص داده بودند. به عبارتی، پس از هر دوره دو ساله حضور در شورا، یک سال بیرون آمده و مجددا دوره دو ساله خود را آغاز میکردند. البته هر زمان که پاکستان عضو شورا بود، انصافا فعال بود و بسیار جدی در مباحث شورا مشارکت میکرد. در حالی که عربستان هنگام تشکیل جلسات شورای حکام، حتی سعی نمیکرد صندلی خود را اشغال کند.»
در ادامه صالحی میگوید روزی به مزاح به نفر دوم هیات نمایندگی عربستان که به نوشته او از اهالی شهر مکه بوده است، گفته بود: «شما که صحبتی در شورا نمیکنید، لااقل حضور دایمی در صندلی خود داشته باشید تا شیاطین به دلیل حضور مسلمانی از مکه، از سالن اجلاس بیرون شوند.»
بخشی از کتاب صالحی درباره روایت مخالفت کشورهای عربی و همسایگان ایران با عضویت تهران در شورای حکام آژانس است. اما در نهایت کار از رایزنیهای دو جانبه و چند جانبه فراتر رفته و اصرار ایران بر نامزدی و عضویت تا آنجا پیش میرود که نماینده ایران تهدید کرده بود موضوع را به صحن علنی اجلاس سالانه آژانس که همه اعضا در آن حضور دارند، میبرد: «سفیر انگلیس پس از نشستی درون گروهی با اعضای اتحادیه اروپا، به نماینده ایران اعلام داشت که از طرف کشورهای اتحادیه اروپا قول شرافتمندانه میدهد که اگر این موضوع به صحن اجلاس کشیده نشود، از نامزدی ایران در سال آینده حمایت خواهد کرد.»
صالحی میگوید نمایندهای که وزارت امور خارجه ایران در این نشست فرستاده بود، اعتمادی به قول شرافتمندانه بریتانیا نداشت اما او گفته بود پایبند نبودن به این قول، آسان نیست. با وساطت نماینده سوریه و بریتانیا، جمهوری اسلامی یک سال دیگر صبر کرد و در سال بعد با اجماع کامل و بدون رای مخالف، برای دوره دو ساله ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ به عضویت شورا درآمد.
در این دوره، صالحی شرح داده است که تلاشهای بسیاری به کار گرفته بود تا اسرائیل که عضو هیچ گروه منطقهای در آژانس نیست، نتواند عضو گروه خاورمیانه و جنوب آسیا شود که ایران هم در آن عضویت داشت و از همان گروه، عضو شورای حکام شده بود.
زمانی که برنامه اتمی ایران وضعیت بحرانی به خود گرفت، جمهوری اسلامی عضو شورای حکام بود و با نظر مخالفی که به پیشنویس قطعنامهها علیه جمهوری اسلامی میداد، مانع شکلگیری اجماع در شورا میشد و رییس شورا مجبور بود درباره قطعنامهها رایگیری کند.
دوره ماموریت صالحی همزمان با پذیرش پروتکل الحاقی با هدف بازرسیهای بیشتر از برنامه اتمی ایران بود. ایران مدتی بعد پذیرش خود را پس گرفت و این پرونده هم به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شد.
صالحی در یکی از سخنرانیها خود در اجلاس عمومی آژانس، در دفاع از برنامه اتمی جمهوری اسلامی سخنی گفته که در کتاب درج شده است و بازخوانی آن پس از نزدیک به ۲۰ سال، وضعیت هولناک ایران را از نظر برنامهریزیهای بلندمدت و از دست رفتن فرصت رشد و توسعه نشان میدهد: «ایران در حال گام نهادن در یک طرح بلندمدت بر اساس ترکیبی شایسته از انرژی برای ساخت نیروگاههای هستهای با ظرفیت شش هزار مگاوات در دو دهه است... به طور طبیعی، چنین پروژه بزرگی مستلزم یک برنامهریزی پیشرفته، از جمله چرخه سوخت خواهد بود.»
اصرار ایران بر غنیسازی اورانیوم که حساسترین بخش از چرخه سوخت اتمی است، کشور را به فاصلهای کوتاه از سخنرانی صالحی، وارد یکی از شدیدترین تحریمهای بینالمللی کرد و با باقی ماندن اختلافات و تحریمهای امریکا بر سر برنامه اتمی ایران طی دو دههای که از سخنرانی نماینده وقت ایران در آژانس می گذرد، فرصت رشد اقتصادی و توسعه از کشور گرفته شد.
اینک در آستانه ۲۰ سالگی اظهارات صالحی، ایران درگیر شدیدترین تحریمهای اعمال شده از سوی ایالات متحده است و نه تنها شش هزار مگاوات برق هستهای ندارد بلکه بوشهر، تنها نیروگاه اتمی که قرار بوده ۷۰۰ مگاوات برق تولید کند، نه تنها قادر به این کار نبوده بلکه به طور مرتب به دلیل تحریمها، قادر به پرداخت پول سوخت اتمی خود که به اجبار باید از روسیه تهیه کند، نشده است.
کتاب تندباد حوادث که در ۳۵۸ صفحه توسط «انتشارات روزنامه اطلاعات» منتشر شده، روایت ناکامی از یک بلندپروازی ناهنگام و پر از سوء مدیریت جمهوری اسلامی است. این دومین کتاب خاطرات از صالحی است. پیشتر، خاطرات او از دوره وزارت امور خارجه منتشر شده بود که «ایرانوایر» مفصل به آن پرداخت.
یک خودرو حامل تجهیزات نظامی منفجر شد