رسانه‌های آذربایجانی دلیل این تعلیق و توقف را حمایت از تجزیه‌طلبی در جمهوری آذربایجان عنوان کرده بودند. با این حال، «محسن پاک‌آئین»، سفیر سابق جمهوری اسلامی در جمهوری آذربایجان مدعی شده است که کمیته امداد در ۲۰ سال فعالیت خود در این کشور، نزدیک به ۴۳ میلیون دلار هزینه کرده است.

«حسینیون» یکی دیگر از گروه‌هایی است که با حمایت جمهوری اسلامی ایجاد شده است. رهبر این گروه، «توحید ابراهیم بیگلی» است. او در اواخر سال ۲۰۱۵ با همراهی ۱۴ نفر از طلبه‌های اهل جمهوری آذربایجان که همگی در قم و مشهد در حال تحصیل بودند، «تیپ حسینیون» (حسینچی‌لر) را که متشکل از طلبه‌های اهل جمهوری آذربایجان برای مبارزه با «داعش» در سوریه بود، راه‌اندازی کرد. ابراهیم‌بیگلی از همان موقع در دمشق اعلام کرد که قصد آن‌ها نه تنها مبارزه با داعش بلکه آمادگی برای درگیری مسلحانه در جمهوری آذربایجان است.

روحانیونی که آموزه‌های دینی به شیعیان جمهوری آذربایجان می‌دهند، نه تنها پیام‌آور صلح نیستند بلکه آتش اختلافات داخلی را برمی‌انگیزند.

در تاریخ ۲۶ نوامبر سال ۲۰۱۵، در آستانه اربعین، نیروهای امنیتی جمهوری آذربایجان عملیات یک گروه مسلح که تحت پوشش دینی قصد آشوب و اقدامات تروریستی علیه مقامات دولتی با هدف ایجاد یک کشور مذهبی را داشتند، خنثی کردند.

در درگیری بین نیروهای امنیتی و ساکنان منطقه، هفت نفر، از جمله دو نیروی امنیتی کشته و ۱۶ نفر از اعضای «جنبش اتحاد مسلمانان جمهوری آذربایجان» دستگیر شدند. این درگیری به عنوان «حوادث نارداران» مشهور شد.

بعد از این حوادث، جمهوری اسلامی که از طرف برخی نهادها و خبرگزاری‌های جمهوری آذربایجان به دخالت در حوادث نارداران متهم شد، این اتهامات را رد و جمهوری آذربایجان را به خویشتن‌داری در قبال عواطف و احساسات دینی مردم مسلمان آن کشور دعوت کرد. در شهرهای مختلف جمهوری اسلامی نیز مراسم‌هایی با عنوان «گرامی‌داشت شهدای نارداران جمهوری آذربایجان» برگزار شد.

جمهوری آذربایجان ایران را به دخالت در امور داخلی خود متهم می‌کند ولی سفارت جمهوری اسلامی در آذربایجان این دعاها را رد کرده است و مطبوعات وابسته داخلی ایران از دخالت‌های اسرائیل در جمهوری آذربایجان می‌گویند. حتی «برهان حشمتی»، نماینده سابق صداوسیما در جمهوری آذربایجان از نقش این کشور در کشته شدن «مسعود علی‌محمدی» گفته و افزوده است: «در بحث ترور دانشمندان هسته‌ای هم اسرائیلی‌ها جمالی فشی (متهم به ترور مسعود علی محمدی) را از فرودگاه باکو بدون این که مُهر فرودگاه باکو در گذرنامه‌اش بخورد، به اسرائیل منتقل کرده و آموزش دادند تا شهید علی‌محمدی را ترور کند.»

یکی دیگر از موارد دخالت جمهوری اسلامی در امور داخلی آذربایجان و تلاش برای نفوذ در این کشور، مربوط به دستگیری اعضای شبکه نزدیک به سپاه پاسداران در این کشور است. ۲۲ نفر از اعضای یک شبکه غیرقانونی تحت کنترل سپاه پاسداران در سال ۲۰۱۲ به اتهام «توطئه برای انجام حملات تروریستی علیه اهداف اسرائیلی و غربی» توسط مقامات آذربایجانی متهم شدند.

سازمان‌دهی و ایجاد امکان تحصیل رایگان طلاب آذربایجانی در حوزه‌های علمیه، اعزام جوانان به ایران برای دریافت آموزش‌های دینی در دانشگاه‌ها، فرستادن روحانیون به جمهوری آذربایجان برای تبلیغ مذهب تشیع، تامین اعتبار فعالیت‌های سازمان‌های مختلف طرف‌دار جمهوری اسلامی، برگزاری برنامه‌های مربوط به عاشورا، فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و به راه انداختن وب‌سایت به زبان ترکی آذربایجانی، تبلیغ مذهب تشیع و فعالیت ۲۰ ساله کمیته امداد در شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان، تنها بخشی از فعالیت‌های جمهوری اسلامی در جمهوری آذربایجان هستند.

پیش‌تر، «سیاوش نوروزوف»، رییس «کمیته ادیان» مجلس جمهوری آذربایجان درباره تلاش‌های جمهوری اسلامی برای تاثیرگذاری بر روی شیعیان آذربایجان و نقش «منصور حقیقت‌پور»، عضو سابق سپاه پاسداران و نماینده سابق اردبیل در مجلس شورای اسلامی ایران گفته بود: «حقیقت‌پور در موقعی که در سفارت ایران در جمهوری آذربایجان کار می‌کرد، مشغول اقدامات خراب‌کارانه و ارایه اطلاعات به ارمنستان بود که پرونده‌ای هم در آن زمان برای وی تشکیل شده بود. او در آن زمان در نارداران برای خود گروهی تشکیل داده بود و امروز هم به دفاع از گروه‌های خراب‌کارانه مشغول است.»

بیش از ۵۰ وب‌سایت طرف‌دار جمهوری اسلامی به زبان ترکی آذربایجانی نیز در این منطقه فعالیت می‌کنند. به جز سایت‌های خبری که در ایران ثبت شده‌اند و زبان ترکی آذربایجانی را هم پوشش می‌دهند، اکثرا سایت‌هایی که با دامنه اینترنتی آذربایجان به ثبت رسیده‌اند، دارای کیفیت پایین هستند. با این حال، اخبار و مقالات تبلیغاتی را می‌توان در همه این سایت‌ها مشاهده کرد.

پیش‌تر، مشاور یکی از مقامات بلندپایه جمهوری آذربایجان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تاکید کرده بود: «ما فکر نمی‌کنیم این سایت‌ها بتوانند تاثیر چندانی بر روی مردم آذربایجان داشته باشند. این به معنی آن نیست که بر روی این فعالیت‌ها کنترل نداشته باشیم بلکه برعکس، هم کنترل داریم و هم این که دولت جمهوری آذربایجان با توجه به حساسیتی که بر روی این مسایل دارد، نظارت کافی بر روی فعالیت این وب‌سایت‌ها دارد.»

به گفته کارشناسان، نفوذ جمهوری اسلامی بر جمعیت شیعه آذربایجان به دلیل نگرشی که در جنگ دوم قره‌باغ اتخاذ کرد، ضعیف شده است. جمهوری اسلامی در جنگ قره‌باغ نه تنها کنار هم مذهب‌های خود نبود بلکه کنار ارمنستان و روبه‌روی جمهوری آذربایجان ایستاد.

در اردیبهشت سال ۱۴۰۱، رییس جمهوری آذربایجان با اشاره به حمایت ایران از مخالفان آذربایجان اعلام کرد: «در سال ۲۰۱۸، اسامی ۲۰ نفر از آذربایجانی‌ها را که به ایران پناهنده شده‌اند و مدام تمامیت ارضی آذربایجان را زیر سوال می‌برند، به آقای روحانی، رییس جمهوری وقت ایران دادیم. ما خواستار استرداد این افراد به آذربایجان به دلیل دست داشتن مستقیم در حمله مرگبار به پلیس گنجه شدیم و شواهدی هم داریم. متاسفانه هیچ یک از آن‌ها تحویل داده نشدند.»

رسانه‌ها و مردم آذربایجان درباره خبر دستگیری مهدی‌اف چه می‌گویند؟

رسانه‌های آذربایجان با درج خبر دستگیری خالد مهدی‌اف، شهروند جمهوری آذربایجان به اتهام ربودن و یا قصد به قتل رساندن مسیح علی‌نژاد، هیچ اشاره‌ای به فعالیت او در رشته جودو نداشته‌اند. آن‌ها همان خبری را که رسانه‌های امریکایی منتشر کرده‌، نوشته‌اند و درباره سابقه مهدی‌اف چیزی اضافه نکرده‌اند.

گرفتن ویزای امریکا برای شهروندان عادی ایرانی و حتی برای ورزشکاران ایرانی برای اعزام به مسابقات سخت و امکان‌ناپذیر است و به همین خاطر، جمهوری اسلامی در صدد است از شهروندان سایر کشورها در این امر بهره ببرد.

«ایران‌وایر» در تماس با یکی از شیعیان شهروند جمهوری آذربایجان و طرف‌دار تحرکات مذهبی جمهوری اسلامی در منطقه، به دستگیری خالد مهدی‌اف اشاره کرد و از او در چرایی طرف‌داری از سیاست‌های نفوذ جمهوری اسلامی در آذربایجان پرسید. او در پاسخ گفت: «من نه خانم علی‌نژاد را می‌شناسم و نه آقای مهدی‌اف را و فکر نمی‌کنم ایران بخواهد اشخاص را ترور کند. اگر ایران نبود، از مسلمانان شیعه نیز در جهان خبری نبود. پایه و اساس شیعه، مبارزه با ظلم است و ما در این راه کنار مظلوم هستیم، چون شیعه مظلوم است. ایران مظلوم است.»

یکی از مخالفان تحرکات مذهبی جمهوری اسلامی در آذربایجان و استفاده جمهوری اسلامی از شهروند آذربایجانی برای ترور مسیح علی‌نژاد نیز در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «من فکر می‌کنم جمهوری اسلامی نه تنها قصد جان مسیح علی‌نژاد را دارد بلکه خواستار حذف تمامی مخالفان خود است. من فکر نمی‌کنم این اشخاصی که در کشور آذربایجان از جمهوری اسلامی دفاع می‌کنند، اعتقادی به اسلام داشته باشند. این‌ها آدم‌هایی هستند که با پول مردم ایران از سوی دولت ایران خریداری شده‌اند. خالد مهدی‌اف هم می‌تواند یکی از این اشخاص باشد. شاید این شخص در طول عمرش یک بار هم نوشته‌های این روزنامه‌نگار را نخوانده باشد که بفهمد دردش چیست. اگر یک شخصی دین‌دار باشد، حالا هر دینی، فکر نمی‌کنم بخواهد کسی را ترور کند. این شخص هم نه به خاطر اعتقاداتش بلکه به خاطر پول می‌خواسته است که این ترور را انجام دهد. این وظیفه مردم ایران است که نگذارند حکومت‌ سرمایه‌هایشان را هدر بدهد.»

جمهوری اسلامی به جز ماموران اطلاعاتی، از شهروندان سایر کشورها نیز برای پیشبرد اهداف تروریستی خود بهره برده است. در چند سال گذشته، بارها در ترکیه در پی اقدامات تروریستی و آدم‌ربایی، از شهروندان ترکیه نیز سوء استفاده کرده است. ترور «مسعود مولوی» و «سعید کریمیان»، ربودن «حبیب اسیود» و تلاش برای ترور شهروندان اسرائیلی از جمله این مواردی هستند که جمهوری اسلامی از شهروندان ترکیه برای پیشبرد عملیات خراب‌کارانه خود استفاده کرده است. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی با توجه به محدودیت‌های نیروها و شهروندان خود برای سفر به امریکا و نفوذش در بین برخی گروه‌های شیعی در آذربایجان و نیز شکست پروژه قبلی برای ربودن مسیح علی‌نژاد، این‌بار از یکی از شهروندان جمهوری آذربایجان استفاده کرده است.