استقبال از مقامات چگونه است؟ چرا بعضی وقت‌ها یک وزیر به استقبال می‌رود و گاهی یک رئیس جمهوری؟

استقبال از یک رئیس‌جمهوری نباید توسط فردی با دو درجه کمتر از مقامش صورت گیرد. یعنی معاون رئیس‌جمهوری و وزیر به استقبال یک رئیس‌جمهوری می‌روند. وقتی وزیری به یک کشور سفر می‌کند‌ مدیرکل به استقبال او می‌رود از معاون وزیر یک مدیرکل استقبال می‌کند. اگر کمتر از این باشد اتیکت آن دیپلمات مخدوش می‌شود.

این پروتکل‌ها و اتیکت‌ها در ایران هم رعایت می‌شود؟

این اتیکت‌ها منحصر به ایران نیست و در تمام دنیا رعایت می‌شود. ما هم فهمیدیم که اگر رعایت نکنیم همان رفتار با ما خواهد شد.

اما در نشست‌های بین‌المللی به رفتارهای دیپلمات‌های ایرانی ایرادهای بسیاری گرفته می‌شود. این رفتارها به دلیل آموزش ندیدن مسئولان است؟ در وزارت امور خارجه به مسئولان آموزش می‌دهند؟

بله. وقتی دیپلمات‌ها جوان هستند این مسائل را به آنها آموزش می‌دهند. من دو کتاب در این مورد نوشتم که یکی از آنها به نام «تشریفات راهبرد موفقیت» است. یعنی آداب‌دانی در زندگی باعث موفقیت می‌شود فرقی هم نمی‌کند که دیپلمات باشد یا فرد عادی، همه باید آداب عمومی را بلد باشند. برای دیپلمات‌ها کلاس‌های خاصی وجود دارد که آموزش‌های تئوری و عملی دارند تا بدانند در جلسات چگونه بنشینند، دستشان چطور باشد، حرکات بدنشان و حرف زدن‌شان چگونه باشد، حتی بدانند که نگاه‌شان هم پیام دارد.

رنگ‌های قدرت برای مدیران و مقامات

فقط رنگ لباس مهم است یا پوشیدن آن هم آدابی دارد؟

آستین‌ پیراهن یک دیپلمات باید بلند و از زیر آستین کتش بیرون باشد. جلوی پیراهن‌ یک دیپلمات‌ نباید بیشتر از 7 دکمه داشته باشد. اگر دیپلماتی در ملاقات‌های رسمی از پیراهن یقه دیپلماتیک استفاده می‌کند حتما باید دکمه یقه را ببندد و در صورتی که پیراهنش یقه دیپلماتیک نیست می‌تواند یک دکمه باز نگه دارد. این هم منحصر به ما ایرانی‌هاست که پیراهن بدون کراوت و دکمه باز را مد کردیم. فرد دیپلمات‌ در صورت ایستادن یا راه رفتن باید دکمه بالای کتش را ببندد و اگر کتش سه دکمه باشد دکمه وسط و بالا را ببندد. بستن دکمه دیپلمات‌ به معنی جدی و حرفه‌ای بودن یک دیپلمات است. اما موقع نشستن باید دکمه کتش باز باشد.

برخی از مسئولان به ویژه زنان در خارج از ایران رنگ قرمز می‌پوشند. این رنگ به چه معناست؟

قرمز به معنای دل‌انگیزی و جذابیت زنانه است. جذابیتی ایجاد می‌شود برای رأی‌گیری و انتخابات خیلی خوب است. هیلاری کلینتون در زمان انتخابات ریاست جمهوری و مناظره‌ها از رنگ قرمز استفاده کرد. اما قرمز برای مهمانی‌های رسمی خوب نیستند.

مقامات گاهی سبز و زرد هم می‌پوشند.

سبز و زرد آخرین رنگ‌های انتخابی برای مقامات است. مقامات نباید رنگ بژ استفاده کنند چون آدم‌ها را کم‌هوش نشان می‌دهد. سبز تازگی‌ها مد شده که به معنای طراوت و زندگی و زرد به معنای امید است. البته زرد یک زمانی به معنای یاس و ناامیدی بود و بعد از انقلاب فیلیپین به رنگ امید و انگیزه تبدیل شد.

باز بودن دکمه دیپلمات ایستاده چه معنایی می‌دهد؟

اگر کسی ایستاده و دکمه کتش باز یا رنگ کت و شلوارش غیر از این سه رنگ باشد جدیت و حرفه‌ای بودن را رعایت نکرده است.

چرا سفیران ایرانی ماهی دوست دارند؟

نوع مواد اولیه و سرو غذا، نوشیدنی و خوراکی‌ها هم پروتکل دارد؟

مقامات و دولت‌مردان جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور باید مطمئن باشند که غذایشان حلال و ذبیحه است. این وظیفه تشریفات است. وقتی سفرای کشورهای دیگر سفیر ایران را در نیویورک را دعوت می‌کردند، من زنگ می‌زدم و می‌پرسیدم: «غذا چیست؟» آنها که با موضوع حلال بودن غذا آشنا بودند می‌گفتند: «آشپز ما مسلمان است و غذایمان را از جای حلال می‌خریم.» اگر به حلال بودن غذا آشنا نبودند من می‌گفتم: «سفیر ما به ماهی علاقه‌مند هستند و دوست دارند غذای‌شان قزل‌آلا باشد.» در حقیقت غذا را من تعیین می‌کردم. یادم هست که در سفر به سریلانکا تا زمانی که در کلمبو بودیم غذای اسلامی به ما می‌دادند. وقتی به شهر «کندی» رفتیم اکثرا بودایی بودند و غذای حلال پیدا نکردیم. معاون وزیر گفت: «به نظرت چی بخوریم؟» گفتم: «اولین انتخاب نان و پنیر است که هر دو حلال هستند.» رفتم به آشپزخانه سری زدم و گفتم: «هم تخم مرغ هست هم گوجه. املت هم می‌توانیم بخوریم.» من رئیس تشریفات هیات ایرانی بودم اما آستین‌هایم را بالا زدم و ماهی‌تابه را شستم و برای معاون وزیر املت درست کردم.

معاون وزیر چه کسی بود؟

این داستان 25 سال پیش و در دوره آقای ولایتی اتفاق افتاد. آقای بروجردی معاون وزیر بودند.

در سفر آقای رئیسی به کرملین هم دیدیم که مدیر تشریفات سراسیمه به یک خودروی تشریفات می‌گوید: «Go...Go...» و این موضوع دستمایه تمسخر برخی از رسانه‌های خارجی شد.

تشریفات قبل از این که آقای رئیسی از سالن بیرون بیاید باید اتومبیل‌ها را به خط می‌کرد نه این که در خیابان به آن شکل راننده‌ها را صدا بزند و رئیس جمهوری دم در ایستاده باشد. برای حفظ شأن مقامات قبل خروج از محل جلسه باید اتومبیلش آماده باشد و حفاظت کنار در خودرو ایستاده باشد که مطمئن باشند که ماشین امن است. رئیس تشریفات باید خیالش راحت باشد که اتومبیل امن است.

وقتی مقامات ما نیویورک می‌آمدند به اندازه مقام همتای خودشان حفاظت داشتند. مثلا وقتی رئیس جمهوری ایران به سازمان ملل می‌رفت تک تیراندازها روی ساختمان‌های بلند بودند و تمام خودروها چک شده و ایمن بودند. در جلسات سازمان ملل فقط چمدان و بدن روسای جمهور را نمی‌گردند ولی تمام افراد و هیات همراه را چک می‌کنند. در جلساتی که وزیر امور خارجه حضور دارد هم فقط وزیر را چک نمی‌کنند چون مسئله تامین امنیت بالاترین مقام جلسه است. گاهی سفیر از کاروان امن جدا می‌شد. وقتی برمی‌گشت به راحتی نمی‌توانست وارد کاروان شود. اول باید ایمن می‌شد بعد به کاروان می‌پیوست.

نظرتان درباره میز 6 متری پوتین در کرملین و دیدار با آقای رئیسی چیست؟ آیا رئیس تشریفات باید در این مورد اقدامی انجام می‌داد؟

این میز 6 متری فقط در دیدار با رئیس جمهوری ما نبود بلکه دیدار با مکرون هم همانجا انجام شد. پوتین مدعی بود که نباید به کرونا آلوده شود. اما آن کشور میزبان بود و ما مهمان بودیم. اما وقتی پوتین به ایران آمد ما هم می‌توانستیم چنین رفتاری با او داشته باشیم.

پس چرا این رفتار با او نشد؟

شما بگویید چرا؟ (خنده)

توهین بزرگ دیپلماتیک

مواردی که دیدید یا شنیدید که برخلاف پروتکل‌های دیپلماتیک بود را بفرمایید.

در کشور برزیل یکی از اعضای هیات پایش را روی پا می‌اندازد رئیس جمهور برزیل دستور می‌دهد که او جلسه را ترک کند چون کف کفش رو به صورت رئیس جمهور بوده است.

پس پا روی پا انداختن در پروتکل‌های دیپلماتیک توهین است؟

این حرکت توهین بزرگی است. پا قسمت پایینی بدن است. کفشی که پا را می‌پوشاند هم بی‌اعتبار است. اگر خاطرتان باشد منتظر الزیدی، خبرنگار عراقی تلویزیون البغدادیه در نشست خبری کفشش را به سمت بوش پرتاب کرد. گاهی رنگ می‌پاشند یا تخم‌مرغ پرت می‌کنند اما کفش از هر دوی اینها بدتر بود. کفش از تخم‌مرغ هم بی‌اعتبارتر است. وقتی دو دیپلمات نشسته‌اند نباید پایشان را روی پا بیندازند. به محض این که پا را روی پا بیندازند طرف مقابل می‌تواند مثل خودشان رفتار می‌کند.

برای مقامات ایرانی هم این اتفاق رخ داده است؟

من دیدم که خارجی‌ها با مقامات ما این کار را کردند اما برخی از مقامات ما متوجه این موضوع نبودند.

یعنی مقامات ما از تشریفات دیپلماتیک آگاهی کمی دارند؟

بله. در دنیا زنان برای هیچ کسی بلند نمی‌شوند. حتی دختر 22 ساله آمریکایی برای رئیس جمهور آمریکا هم بلند نشد و نشسته با او دست داد. یادم می‌آید یکی از آقایان با زنان نشست داشت. مهمانان زن اول وارد سالن شده و نشسته بودند. من را صدا کردند و گفتند: «چرا آقا وارد شد زنان بلند نشدند؟ به آنها اعتراض کنید!» گفتم: «این در دنیا یک قاعده است. زن‌ها برای خود این شأن را قائل هستند. خوب بود آقا سالن بود بعد زنان وارد می‌شدند.»

پای لخت مردان نباید پیدا باشد

در ایران هم این رعایت نشدن پروتکل‌ها وجود داشته است؟

به خاطر ندارم. من در تمام سخنرانی‌هایم می‌گویم: «من را کنار خودتان ببینید.» شده ساعت 12 شب به من زنگ زدند و گفتند: «من در کفش‌فروشی هستم چطور خرید کنم؟» گفتم: «رنگ چرم کفش، کمربند، بند ساعت و کیف باید یکرنگ باشد.» در حقیقت چرمی‌های لباس باید رنگ هم باشد. آقایان هم بیشتر از دو رنگ مشکی و قهوه‌ای کفش ندارند. جوراب باید رنگ شلوار باشد که اگر کفش را درآوردند جلوه زشتی نداشته باشد. نه تنها رنگ جوراب مهم است بلکه باید ساقه بلند باشد که اگر شلوار بالا رفت پای لخت دیده نشود. در تشریفات پای لخت مردان نباید دیده شود.

استقبال VVIP از مایکل جکسون

چرا فرش قرمز پهن می‌کنند؟

پهن کردن فرش قرمز برای مقامات به معنای عجل بودن شأن مهمان است. گاهی هم فرش سورمه‌ای پهن می‌کنند. فرش قرمز و سورمه‌ای به معنای VIP (بسیار مهم) بودن مهمان است. البته ما VVIP (بسیار، بسیار مهم) هم داریم که سلاطین و ملکه‌ها هستند. فرش قرمز برای میهمانان عالی رتبه در سطح رئیس جمهوری، معاون رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر پهن می‌شود. البته برای هنرپیشه‌ و سلبریتی‌های معروف دنیا هم فرش قرمز پهن می‌کنند. یادم هست نیویورک بودیم به استقبال وزیر ما آمده بودند. آن زمان مایکل جکسون هم وارد فرودگاه شده بود. همه هواپیماها متوقف شده و تعدادی وزیر در هواپیما ایستاده بودند تا از جکسون به صورت VVIP استقبال شود.

شده که یک تلویزیونی ببینید و از رعایت نکردن پروتکل‌ها حرص بخورید؟

بله. گاهی در مراسم‌ها هم حرص می‌خورم چون ترتیبات را رعایت نمی‌کردند. در مراسم‌ها مجری خیلی صحبت می‌کند و من حرص می‌خورم چون مجری باید دو سه جمله بگوید و برنامه را اداره کند. برخی از مسئولان هم پشت تریبون می‌روند و پشت سر هم حرف می‌زند. یکی نیست بگوید: «سنگر گرفتی پشت تریبون؟ بیا جلو و مستقیم با مردم حرف بزن!» بعضی وقت‌ها به آنها گیر می‌دهم چون نمی‌توانم تحمل کنم اشتباه کنند. مثلا بلد نیستند غذا بخورند و با دست می‌خورند یا لقمه بزرگ می‌گیرند یا ساندویچ را گاز می‌زنند. گاهی هم بلد نیستند با کارد و چنگال غذا بخورند.

در دولت دهم بدون کت و آستین‌های بالا زده مذاکره کردند

در رابطه با استقبال یا مذاکره با مهمانان هم حرص‌ خوردید؟

بله. مهمان همیشه باید دست راست مقام میزبان باشد. گاهی می‌بینم استقبال مهمان سمت چپ آنها ایستاده است. پرچم ایران باید سمت راست سخنران قرار گیرد اما بعضی وقت‌ها جای دیگر قرار می‌گیرد.

پس شده به مسئولی تذکر بدهید اما قبول نکنند؟

بله. سال‌ها قبل لباس و رفتار یک شهرداری خوب نبود. من به او گفتم: «تخصص من تشریفات است. می‌توانم مسائل تشریفاتی را برای شما توضیح دهم؟» گفت: «تشریفات تو کَتِ من نمی‌رود!» در حالی که شهردار پایتخت از لحاظ اجرایی در جایگاه بعد از رئیس جمهوری و وزرا قرار می‌گیرد.

بنابراین برجام هم از این قاعده مستثنی نیست.

بله. اصلا دقت کردید که مقامات چطور کنار هم می‌ایستند؟ به ترتیب حروف الفبای انگلیس. C چین، E اروپا، F فرانسه، G آلمان، I ایران، R روسیه، UK انگلیس، US آمریکا. حالا که آمریکا نیست فقط آخرین گزینه در ایستادن یا نشستن حذف شده است. در جلسات بین‌المللی تفاهم می‌کنند که چگونه بایستند یا بنشینند.

نمره قبولی ظریف و ولایتی در تشریفات دیپلماتیک

با ورود آقای ظریف به وزارت امور خارجه، تغییری در تشریفات ایجاد شد؟

عکسی از دولت دهم دارم که عضو هیات ایرانی کت به تن ندارد و آستین پیراهنش را هم بالا زده است. یکی نیست بگوید: «اینطور مذاکره می‌کنی که برجام را به فرجام برسانی؟» در نتیجه «اولی هاینونن»، معاون البراده‌ای در جلسه ساعت 9 کت خود را درآورد چون هیات ایرانی کت به تن نداشتند و به او بی‌احترامی کرده بود. در جلسات رسمی حتی جلسه ناهار اعضای هیات دیپلمات نباید کت خود را در بیاورند.

توجه کردید که در سمینارها اغلب آقایان کت خود را در می‌آورند و روی دسته صندلی می‌اندازند؟ بعد هم آستین‌ها را بالا می‌زنند شروع می‌کنند به خوردن. آقا نیامدی برای غذا خوردن آمدی برای مذاکره، پس اینقدر غذا نکش! بشقاب غذا هم آداب دارد.

چقدر باید غذا در بشقاب بکشند؟

کم. ما بشقاب را به صفحه ساعت تشبیه می‌کنیم. ساعت 12 خالی است. ساعت 6 پروتئین (مرغ، گوشت و ماهی)، ساعت 3 نشاسته (چلو و سیب زمینی) و ساعت 9 سبزیجات (سالاد و سبزیجات) آنهم به مقدار کم می‌کشند. میز بوفه برقرار است، باید مقدار کمی غذا در بشقاب بکشند اگر اشتها داشتند دوباره سر میز بروند البته نه با بشقاب چرب و چیل. باید یک بشقاب دیگر بردارند و غذا بکشند. خلاصه کسی برای خوردن سر میز نمی‌نشیند بلکه می‌نشیند تا مذاکره کند. این میز همان میز مذاکره است، تبلت و کاغذها را برمی‌دارند بشقاب به جایش می‌گذارند. آداب میز و خوردن را باید بلد باشند تا به طرف‌های مقابل توهین نشود. من از نیویورک که آمدم 437 مهمانی تشریفاتی آموزشی برای مقامات رسمی، تجار و مقامات تجاری برگزار کردم.

کدام یک از مسئولان، توصیه‌های شما را راحت می‌پذیرفت؟

آقای ظریف خودش عامل این موضوعات بود. آقای ولایتی هم خیلی خوب بود. بقیه هم در حد خود توصیه‌های من را می‌پذیرفتند. برخی هم بدون تشکر توصیه من را انجام می‌دادند. درست است که باید تشکر کنند اما من کاری ندارم که تشکر می‌کنند یا نه. چون رعایت این پروتکل‌ها توسط نماینده، سفیر و فرستاده کشور به نفع کشور و ملت ایران است.

چقدر در مقابل توصیه‌های شما مقاومت کردند؟

بخشی از مردم فکر می‌کنند تشریفات مثل مهمانی ریختن چای و قهوه است. عده‌ای معتقدند که تشریفات قواعد مهمی است که عدم رعایت آن شأن فرد را مخدوش می‌کند. مثلا یک بار رفتم اتاق معاون وزیری و مامور پذیرایی با دمپایی وارد اتاق شد. تعجب کردم و گفتم: «چرا با دمپایی آمدی؟ کجا با دمپایی می‌روند؟» اسم یک جایی را آورد. معاون وزیر آمد و دیدم که او هم دمپایی به پا کرده است. خیلی نگران شدم که مبادا مامور پذیرایی به معاون وزیر بگوید: «بیدارمغز می‌گوید: چرا دمپایی پوشیدی؟ دمپایی مال کجاست؟» خوشبختانه نگفت. مشکل این است که بعضی فکر می‌کنند اگر با دمپایی در اداره راه بروند نشانه تواضع اوست. در حالی که اصلا اینطور نیست.

در صحبت کردن هم باید این موضوعات رعایت شود؟ مثلا بعضی از مسئولان می‌گویند من نوکرت هستم.

دلیلی ندارد این را بگویند. مسئولان ما خدمتگزار هستند ولی نوکر نیستند. امام هم گفت: «من خدمتگزار شما هستم!» کلمه نوکر مقبول نیست. در دنیا هم ریاست خدمتگزار گسترش پیدا کرده است. یعنی رئیس یک شرکت چند ده میلیاردی در خدمت کارمندانش است. کارمندانش را آموزش می‌دهد، امکانات فراهم می‌کند و حقوق و جایگاه‌شان را ارتقا می‌دهد. به این می‌گویند رهبر خدمتگزار. ولی به این معنا «نوکر» بودن او نیست. البته مهم‌ترین مسئله کلمه نیست. یعنی در مذاکرات کسی به کلمات شما توجه نمی‌کند، طرز بیان کردن آن مهم است. کلمات 7درصد، آهنگ و لحن و صدا 38درصد و زبان بدن 55 درصد در ارتباطات تاثیرگذار است.

بعضی از مسئولان هم دست‌شان را روی سینه می‌گذارند این حرکت هم تاثیر دارد؟

اگر روی سینه باشد فایده‌ای ندارد باید روی قلب باشد. وقتی یک نفر دست روی سینه می‌گذارد و می‌گوید: «مخلصتم!» از جناغ سینه مخلص من هستی؟ بعضی‌ها هم دست روی شکم‌شان می‌گذارند یعنی از روی معده مخلص هستند؟ دست باید روی قلب باشد تا نشان دهد از صمیم قلب مخلصم.