انصاف نیوز - آسیه توحیدنژاد
انصاف نیوز به سراغ یکی از مسئولان ارشد سابق گشت ارشاد در تهران رفته و گفتگوی مفصلی با او داشته است. این مسئول سابق که مایل به معرفی خود نبود در اولین دورههای اجرایی شدن این طرح در شهرها -یعنی در دوران فرماندهی سردار طلایی- در این بخش مشغول به کار بوده و حالا دیگر بازنشست شده است. او طلایی را جزو عاملین اصلی اجرایی شدن طرح جامع عفاف میدانست؛ کسی که حالا خیلی وقت است به کانادا رفت و آمد دارد و به گفتهی او «مشغول خوشگذرانی است».
گشت ارشاد از ابتدا مجموعهای از قوانین نانوشته بود
انصاف نیوز: به نظر شما طی این سالهایی که گشت ارشاد اجرا شد چه تاثیری بر زندگی مردم داشت؟ الآن چه نظری راجع به گشت ارشاد دارید؟
گشت ارشاد از ابتدا مجموعهای از قوانین نانوشته بود. هماهنگیهای لازم با دیگر مراجع انجام نشده بود و نیروی انتظامی یک تنه این وظیفه را برعهده گرفت. گشت ارشاد خیلی برخوردهایی انجام داده که با قانون مغایرت دارد.
انصاف نیوز: یعنی برخوردها سلیقهای بودند؟
تقریبا سلیقهای بودهاند. درواقع متولی امر اصلا نباید نیروی انتظامی میبود. نیروی انتظامی هرجایی مشکلی پیش میآید پیشقدم میشود درحالیکه هیچ مرجع دیگری حتی قوهی قضائیه وارد کار نشد تا وظیفهی خود را انجام دهد. در این ماجرا ابتدا نیروی انتظامی زیر سوال رفت و به اینجایی کشیده شد که میبینید.
انصاف نیوز: شما فکر میکنید از ابتدا باید کجا مسئولیت گشت ارشاد را برعهده میگرفت؟
بخشی از این ماجرا ارشاد است. بعد از گذشت 40 سال از انقلاب هنوز ارشاد طرح لباسی که مورد تایید حکومت و عرف جامعه باشد را ارائه نداده است. بعضی قوانین به ارشاد مربوط است و بعضی دیگر به قوهی قضائیه مربوط میشود. قوهی قضائیه باید ورود میکرد همانطور که الآن یک قاضی در مقرهای نیروی انتظامی (گشت ارشاد) میگذارند و نهایتا تکلیف شخص همانجا مشخص میشود.
نیروی انتظامی از لحاظ قانونی نمیتواند شخصی را بیش از 24 ساعت بازداشت کند. برای بیشتر از این مدت زمان قوهی قضائیه باید اجازهی بازداشت موقت بدهد.
تعریف حجاب مشخص نبود. هرکس به دلیلی و با اعمال سلیقهی خاصی با او برخورد میشد. براساس دیدگاه افراد مختلف برخوردهای متفاوتی هم میشد.
الآن مسئولان ذیربط باید تعاملاتی با یکدیگر داشته باشند و به تعادلاتی برسند تا بتوانند این اتفاقات را مهار کنند.
انصاف نیوز: یعنی گشت ارشاد موجود باشد ولی با روش دیگر؟
من نظرم این نیست که گشت ارشاد باشد ولی اگر این نظر حکومت است باید روش مشخص و یکنواختی داشته باشد طوریکه بیگناه آسیب نبیند.
باید کار کارشناسی انجام شود اینطور نمیشود که به یکباره کسی بیاید تصمیم بگیرد این نیروها به خیابان بریزند و مردم را بگیرند و این مسائل پیش بیاید. سرآخر هم همهی تقصیرات گردن نیروی انتظامی افتاد. البته این مسائل محدود به نیروی انتظامی نمیماند.
انصاف نیوز: آیا در دورهی شما رفتار ماموران گشت ارشاد چارچوب خاصی داشت؟ یا حدودی داشت؟
رفتار تقریبا ذاتی است. در یک خانواده هم خلقوخوی بچهها با یکدیگر فرق دارد؛ یکی ممکن است تندخو باشد و دیگری نرمخو. به کارکنان گشت ارشاد باید یک دستورالعمل جامع داده میشد، ضمن اینکه میباید روی اینها نیز نظارت مستقیم میبود.
میبایست هماهنگی تنگاتنگ با مسئولین و پایه و اساس قانونی و شرعی وجود داشته باشد. اگر هم جایی به مشکل برخوردند فقط شخص یا ارگان زیر سوال نرود بلکه هر نهاد یا ارگانی به سهم خود پاسخگوی مردم و سایرین باشد.
انصاف نیوز: شما فکر میکنید فقط نیروی انتظامی زیر سوال رفته؟ مردم دست روی ارگان خاصی نگذاشتهاند که بگویند فلان ارگان مقصر است؛ شما چرا اینطور میبینید؟
در اصل الآن مجری این طرح نیروی انتظامی است بنابراین انگشت اتهام هم سمت اوست ولی نهایتا به مسئولین بالاتر کشوری میرسد. هرچند که فرماندهی نیروی انتظامی را رهبری انتخاب و نصب میکند.
بله در سطح نیروی انتظامی نیست که اگر بود همان در نیروی انتظامی تمام میشد و به سازمانهای دیگر و مسئولان بالای مملکتی نمیرسید.
انصاف نیوز: از زمانی که مردم دوربین به دست شدند فیلمهایی از برخورد خشونتآمیز ماموران نیروی انتظامی بیرون آمد.؛ برای مثال فیلمی که ماموران گشت ارشاد از وسایل زندهگیری سگها برای دستگیری دختری استفاده کردند. روند اعمال خشونت در این ارگان سیر نزولی داشته یا صعودی؟ ما الآن بیشتر شاهد آن هستیم ولی ممکن است به این دلیل باشدکه درآن زمان همه دوربین به دست نبودند!
خیلی از مسائلی که در این فیلمها دیده میشود خلاف واقع است و حتی مربوط به برخورد پلیس در کشورهای دیگر است. مسائل بسیار حادتری از این برخوردها وجود دارند که نشان داده نمیشوند. این روشی که پیش گرفته شده اساسا درست نیست باید صحت و سقم این فیلمها سنجیده شود.
افراد خلق و خوی متفاوتی دارند؛ جوانها معمولا تندخوتر هستند و این چه در میان ماموران و چه در میان شهروندان مصداق دارد اما به نظر افرادی هم هستند که پیرو خط مشی خاصی هستند و به دنبال از بین بردن ارزشها هستند.
نیروی انتظامی وظیفهی حفظ جان و مال مردم را دارد و هرکسی میتواند تعبیری از این وظیفه داشته باشد. ممکن است تعبیر شخصی از امنیت چیزی جز امنیت باشد.
حتی در رسانههای گروهی هم نرخ جرم میتواند برای مردم مشخص شود. برای مثال عبور از چراغ قرمز جرمش برای مردم مشخص است ولی بعد فرهنگی و اجتماعی آن مشخص نیست. قوهی قضائیه باید نرخ جرائم را برای مردم مشخص کند و اینکه هر جرمی چقدر مجازات دارد؟!
انصاف نیوز: فکر میکنید یک فرد بیحجاب با درنظر گرفتن اینکه به گفتهی خودتان حدود قانونی مشخصی ندارد هم میتواند امنیت جانی و مالی مردم را تهدید کند؟ در مورد کسی که چاقویی در جیب دارد تکلیف مشخص است ولی در مورد یک فرد بیحجاب یا ببقولی «بدحجاب» و تهدید او برای امنیت مردم واقعا مشخص و واضح نیست.
در مورد هریک از این موارد بیحجابی، بدحجابی و کشف حجاب باید درست مثل تخلفات راهنمایی و رانندگی حدودی مشخص کنند. در کشورهای دیگر ممکن است مثلا مهاجرین افغان را بخاطر پوشیدن لباس محلیشان مواخذه کنند و حتی آنها را دیپورت کنند. علاوه بر این باید حدود وظایف و مسئولیت هر یک از ارگانها در این امر مشخص شود و نیز باید به یک نظر یکنواخت برسند.
انصاف نیوز: اساسا بنظر شما آیا بدحجابی یا بیحجابی آسیبی به امنیت مردم مثلا امنیت روانی آنها میزند که حالا بخواهیم حدودی برای آن معین کنیم؟
صد در صد ولی ببینید مثلا خانمی که به بچهاش شیر میدهد و در رعایت حجاب دچار مشکل میشود فرق دارد با خانمی که به عمد با ظاهر خاصی در خیابان ظاهر میشود. باید تمام ریزهکاریها را در نظر بگیرند. یکی از دوستانم که پسرش موهای بلند داشت چندین بار در حین رانندگی تخلف کشف حجاب برایش ثبت شده بود! نکتهی مهمی که باید به آن دقت کرد این است که هر آنچه حکومت بر آن دست میگذارد مردم اتفاقا بیشتر به سمت آن جذب میشوند. مثال میزنم قبل از انقلاب گروهی از جوانان هیپی بودند اگر حکومت روی آن دست میگذاشت و حساسایت نشان میداد الآن نیمی از جوانان ما هیپی بودند.
گاها حتی این کوتاهیهایی که مردم در رعایت قوانین انجام میدهند از سر حواسپرتی است اما عدهای که عامدانه کارهایی را انجام میدهند باید برابر عرف جامعه پاسخگو باشد.
انصاف نیوز: راجع به آمارهایی که این ونها باید ارائه میدادند توضیحی یا نکتهای دارید؟ طبق شنیدهها مثلا در روز عفاف و حجاب حتما باید با ونهای پرشده به پایگاهشان برگردند و یا از مردم شنیدهام که گاها با پوششی خیلی ساده هم با آنها برخورد شده و اینطور برداشت کردهاند که صرفا برای پر کردن ون حتی با آنها هم برخورد شده است. حد نصابی وجود نداشته برای ماموران گشت ارشاد و ونهایشان؟ بازخواست نمیشوند؟
من این موضوع را تایید نمیکنم افرادی که بشود با آنها برخورد کرد بسیارند؛ به اندازهی کافی هستند که بخواهد ون را پر کنند. البته ممکن است یک ماموری برخورد بدی داشته باشد یا خلاف قانون عمل کند. خیر حد نصابی ندارد و بازخواست هم نمیشوند. این ماموران حقوقبگیرند؛ اینطور نیست که به ازای هر نفر حقوقی دریافت کنند. ضمن اینکه وقتی این افراد وارد آن ساختمان میشوند هم مسئولان امر نظارت میکنند. علاوه بر این مستندسازی میشود یعنی از افراد تصویربرداری میکنند.
انصاف نیوز: منظورتان همان دوربینهای است که روی لباسشان متصل است؟
هم روی لباسشان، هم در ماشین و علاوه بر اینها فردی را به عنوان مستدساز همراه آنها میفرستند.
انصاف نیوز: چرا در موضوع مهسا امینی علیرغم اصرارهایی که بر افشای این تصاویر بود این کار انجام نشد؟
شاید به این دلیل بود که جنبهی سیاسی پیدا کرد. شاید هم مستنداتی که ارائه داده بودند برای مراجع ذیصلاح مکفی بوده؛ من اطلاعی ندارم.
انصاف نیوز: چون شما از ابتدای تشکیل گشت ارشاد در جریان بودید این سوال را میپرسم؛ چه آیندهای را برای گشت ارشاد متصور بودید؟ فکر میکردید فشار گشت ارشاد روزی بر مردم به قدری زیاد شود که کشور را به اینجا برساند؟
من از روز اول با گشت ارشاد به این شیوه مخالف بودم ولی مسئولین مافوق ما دیدگاه دیگری داشتند. آقای طلایی که در ابتدای تشکیل گشت ارشاد فرماندهی تهران بزرگ بود فقط دنبال خودنمایی در صداوسیما و تریبونهای دیگر، دنبال شورای شهر و مسائل دیگری بود. امروز آقای طلایی کجاست که بخواهد پاسخگو باشد؟ امروز آقای طلایی دنبال خوشگذرانی خودش در کاناداست! گویا میرود و میآید. ولی در آن دوران همین ایشان پیشنهاد گشت ارشاد را اجرایی کرد. هیچ یک از همکاران ما مایل به فعالیت در این بخش از نیروی انتظامی نبودند.
انصاف نیوز: یعنی عدهای در نیروی انتظامی ناگزیر به خدمت در این بخش بودند؟ اجباری بود؟
بله به این ترتیب است که وقتی پرسنل کافی نداشته باشند از بخشهای دیگر افرادی را میآورند. عدهای پیمانی پنج ساله هستند؛ عدهای قراردادی استخدام میشوند. در یکسری از اینها مشکلات خانوادگی هم ممکن است باعث دگرگونی خلقوخوی آنها شده باشد و تندی داشته باشند ولی اینطور نیست که بدخلقی پیششرط پذیرش اینها باشد و مافوقشان باید آنها را بازخواست کند. هرجایی ممکن است بد و خوب داشته باشد. برخورد بعضی ماموران گشت ارشاد نه اسلامی بوده و نه ایرانی.
انصاف نیوز: گفتید از ابتدا با گشت ارشاد مخالف بودید هیچوقت بحثی در این مورد با مقامات بالاتر داشتهاید؟
برای مسئولین برخورنده است که حرف تکتک کارمندان را گوش کنند؛ چنین تعبیری دارند که ما فرماندهایم و ما میگوییم که چه شود یا نشود. البته من نظرم را به مافوق خود میگفتم اما نظر او هم اثرگذاریای در ردههای بالا نداشت و آنچه به او دیکته میشد را باید انجام میداد.
انصاف نیوز: بنظر شما گشت ارشاد چرا ماندگار شد با اینکه طبق آمار تاثیر مثبتی در وضعیت حجاب نداشته؟
این به مسئولان تراز بالاتر برمیگردد. ماندگاری گشت ارشاد مثلا ربطی به پرسنل آن ندارد چون نیروی انتظامی به حدکافی کمبود نیرو دارد. ببینید همهی ما نسل در نسل مسلمان بودهایم و قائل به یکسری قوانین هستیم اما تذکر بستگی به شخص دارد. عجیب است که بعد از 43 سال هنوز ارشاد لباسی تهیه نکرده که هم مطابق قوانین و عرف جامعهی ما باشد و هم جامعهی ما آن را دوست داشته باشد.
انصاف نیوز: آیا کلاس توجیهی خاصی برای کارکنان گشت ارشاد برگزار میکردند؟
صد در صد همهی قسمتها همینطور است. این قسمت هم آموزش خاصی میطلبد.
انصاف نیوز: حدود عملشان منظورم نیست؛ منظورم این است که مثلا آیا توجیه میشدند که این کار به نفع جامعه است؟
آموزشهایی که داده میشود در این محدوده است که با چه کسانی برخورد کنند و چگونه برخورد کنند منتهی متاسفانه بعضیها به دلایلی تندتر از آموزشها عمل میکنند. کسی به اینها نمیگوید که مثلا مردم را در کیسه کن یا برخورد تندی داشته باش چون باید در برابر قانون پاسخگو باشند.
در بعد کلان این موضوع سازمانهای مرتبط باید جلسات متعدد تشکیل بدهند؛ در اینباره بحث کنند و نارضایتی را از بین ببرند. اگر میخواهند ادامه پیدا کند باید فکری اساسی کنند و اگر خلا قانونیای وجود دارد برطرف کنند.
انصاف نیوز: برایتان پیش آمده که مردم از نزدیک بیایند و نزد شما در مورد گشت ارشاد گلایه کنند؟
بله گلایه میکنند ولی بطور کلی قانونی ممکن است به مذاق کسی خوش بیاید و به مذاق دیگری خیر. برای مثال دختر جوان 14 یا 15 سالهای را آورده بودند. پدرش خیلی مذهبی بود؛ وقتی آمد یک سیلی به صورت دختر زد. من کناری با او حرف زدم و گفتم چرا چنین کردی؟! عصبانی بود که چندین بار به دخترش تذکر داده و او گوش نداده است. به او گفتم که این سیلی شما حرمت میان شما را از بین میبرد. این پدر حتی مدعی شد که شما چرا طرفداری از او میکنید؟!
انصاف نیوز: مثالی خلاف چیزی که گفتید هم وجود داشت؟ مثلا خانوادهای که اعتقادی به حجاب نداشته باشد و اعتراض کنند که چرا اصلا با فرزند ما برخورد کردید؟
بله، حتما چنین اتفاقی میافتاد. این اتفاقات در مورد بچههای طلاق بیشتر میافتاد. این بچهها در بحث جرائم خیلی جاها پیشقدم میشوند.
انصاف نیوز: مردم سالها امر و نهی، اجبار و خشونت گشت ارشاد را تحمل کردند. شما خشم و ناراحتی امروز مردم نسبت به گشت ارشاد را چقدر روا میدانید؟ آیا این خشم قابل پیشبینی بوده؟
دولتمردان و کسانی که در حاکمیت هستند فکر نمیکردند داستان به اینجا برسد. غیرقابل پیشبینی بود. اگر در همان مرحلهی اول سعی میکردند با قانونمداری رفتار کنند اینطور نمیشد. حالا شرایط طوری شده که باید سعی کنند دوباره آن اعتبار و احترام جهانی و داخلی را به کشورمان برگردانند. با این وضع کشوری که جیرهخوار ایران است حالا مخالفش شده است. شاید همان اوایل با یک عذرخواهی یا جابهجایی یک مسئول داستان تمام میشد. متاسفانه چنین نکردند.
انصاف نیوز: بعد از آقای طلایی که فرمودید گشت ارشاد را پایه گذاشتند هیچ وقت فرماندهی پلیسی آمد که مخالف گشت ارشاد باشد؟
وقتی مامور اجرایی کف خیابان اشتباهی میکند تا ردههای بالا باید پاسخگو باشند. اتفاقاتی شبیه به مرگ مهسا امینی باز هم اتفاق افتاده مثلا هل دادن جانبازی در بابل توسط یک مامور کلانتری، با عذرخواهی فرماندهی ناجا ختم به خیر شد و الا معلوم نبود آن هم چنین عاقبتی پیدا نکند. در یک مواردی باید دید مردم چه میخواهند و نباید اجازه داد مملکت اینطور به هم بریزد. اگر میخواهند ادامه بدهند به این طرح باید طوری باشد که مردم هم ناراضی نباشند.
حرف مردم این است که الآن بسیاری مشکل اقتصادی دارند بعد به چند تار موی آنها گیر میدهند! راست هم میگویند. بعضی ایراداتی که به مردم میگیرند خیلی ساده میشد از کنارشان گذشت.
انصاف نیوز: برای اطرافیان خودتان هم پیش آمده بود که گشت با آنها برخورد کند و به شما مراجعه کنند؟
دوستان و آشنایان دورتر، بله پیش آمد. برای مثال همان دوستی که گفتم پسرش موهای بلندی داشت و به دلیل توقیف ماشینش به من مراجعه کرده بود. احتمالا در هر رستهی شغلی که باشید راهی برای کمک شما به اطرافیان هست.
حرف من این است که به هر حال این طرح در کشور در حال اجراست ارزش ندارد که شما خلاف قانون عمل کنید و باعث شود کسی بیاید به شما تذکر بدهد. اگر روزی حجاب آزاد شد که هیچ ولی حالا ...
انصاف نیوز: بنظر شما اگر کسانی که به حجاب اعتقاد ندارند مقابل گشت ارشاد سکوت میکردند؛ صبر میکردند و به قول شما حرف گوش میدادند الآن ما گشت ارشاد را چندین برابر و موفقتر نداشتیم؟ با این شرایط که ناکارآمد بود این طرح را ادامه میدادند حالا اگر کارآمد هم میبود دیگر مشخص نبود چه شود!
یک روزی در این کشور حمل یا خرید و فروش و استفاده از ویدئو جرم بود. چه بسیار افرادی که محکوم شدند و محکومیت برای آنها صادر شد. این ممنوعیتها موجبات کاسبی بسیاری را فراهم کرد. امروز دیگر ویدئو منقرض شده است. بسیاری اتفاقات اینچنینی در این کشور افتاد و موجب کاسبی عدهی زیادی شد.
بعضی موارد ریشهاش چیز دیگری است و معمولا هم مادیات است.
انصاف نیوز: آیا بین خانوادههای افرادی که در پرسنل گشت ارشاد کار میکردند هم فرد بیحجاب هست؟ و آیا از این افراد تا به حال کسی بازداشت شده؟
جامعهی ما از خانوادهها تشکیل شده است. طبیعی است که چنین اتفاقی افتاده باشد همانطور که برای پزشکها هم پیش میآید. بله ما میدیدیم که دختر، خواهرخانم یا سایر اقوام همکاران بازداشت شده.
انصاف نیوز: در بیشتر پاسخهایتان بر قانون تاکید داشتید شما با همکاران دیگرتان هم برخورد داشتید که به فعالیت در این بخش از نیروی انتظامی اعتقاد داشته باشند؟ و حتی به قصد این بخش را انتخاب کرده باشند؟ و حتی با این استدلال که امر به معروف و نهی از منکر ثواب دارد.
خیر اصلا جذب نیرو در نیروی انتظامی اینطور نیست. برای مثال اعلام میکنند که 5 راننده نیاز دارند. اینطور نیست که من از روز اول اشتغالم در آگاهی مشغول به کار شوم؛ خیر. دورههای متفاوتی هم برای مسئولیتهای مختلف وجود دارد. معمولا به اين ترتيب است كه دورهها را میگذرانند و به ترتيب برای هر قسمت از نيروی انتظامی یک محدودهای از این نمرات را جذب میکنند.
انصاف نیوز: منظورم را دقیقتر بیان میکنم. شما گفتید خودتان به شخصه به این شیوهی گشت ارشاد اعتقاد نداشتهاید و ندارید ولی آیا بین دوستانتان کسی بود که به این شیوه باور داشته باشد و معتقد باشد؟
آدم معتقد هم با معتقد فرق دارد؛ عدهای اعتقاد کورکورانه دارند و عدهای منطقیترند. بله از هر دو طیف آدم داشتیم؛ کسانی که اعتقاد خاصی به این کار داشتند و کسانی که اعتقاد نداشتند. افرادی هم که اعتقاد نداشتند سعی میکردند مشکلی در کارشان پیش نیاید؛ نارضایتی ایجاد نکنند و وجدان کاری هم داشتند.
انصاف نیوز: با این دوستانتان که به تعبیر شما اعتقاد کورکورانه داشتند تماس دارید؟ آیا دیدشان نسبت به آن زمان تفاوتی کرده است؟
امکانش هست. البته امکان برعکس این حالت هم هست و من این را هم دیدهام.
انصاف نیوز: شما در طول دورهی خدمتتان از بين كسانی كه آنجا كار میكردند با كسی برخورد داشتهايد كه بخاطر شكل اين شغل استعفا بدهد؟ مثلا اعلام كند كه من در اين فضا نمیتوانم كار كنم.
خير من به شخصه روشم به اين ترتيب بود كه با تک تک افرادی كه گزارشی در مورد قصور آنها دريافت میكردم حرف میزدم كه حتما روی اصول قانونی و انسانی رفتار كنند.
انصاف نيوز: مثلا چه قصوری؟ منظور من اين بود كه خود كارمندان گشت ارشاد پيش شما بیایند و بگویند که دیگر مایل به کار در این بخش نیستند.
هرکاری را اگر بخواهی درست انجام بدهی سخت است. بله اتفاق افتاده است. افرادی بودهاند که پیش من آمدهاند و گفتهاند ديگر نمیخواهند در اين بخش فعاليت كنند. اين انتقال نيازمند تاييد ردههای بالاتر است و بايد آنها را قانع كرد.
انصاف نيوز: پس اینطور بوده که پیش شما بیایند و شکایت کنند که نمیخواهند اینطور عمل کنند؟ چون مردم هم با اینها برخورد خوبی ندارند.
ببینید یگان ویژهی ما واقعا کار سختی دارد و هرجای کشور هم مشکلی پیش بیاید اینها باید حاضر شوند. اینها واقعا کار سختی دارند ولی باید این قسمت باشد، گشت ارشاد هم همینطور است. رفتن اشخاص از این مجموعهها مثلا گشت ارشاد دست خودشان نیست. ظرفیت این بخشها باید تکمیل شود. کسانی که در کنکور یا بصورت آزاد توسط نیروی انتظامی پذیرش میشوند را هرجایی که نیاز است از آنها استفاده میکنند. نهایتا شاید بگویند فلانی برو یک جایگزین برای خودت پیدا کن.
سونامی فشار روی تهران، دو راه بیشتر نداریم