شیرین معاضد یا فضیلت‌کلام، متولد ۱۳۲۴ در کرمانشاه بود.

او به همراه خانواده‌اش به تهران آمد. پدربزرگش اسماعیل معاضدالملک به دلیل تاسیس مدرسه‌ای دخترانه در کرمانشاه به دست تندروهای مذهبی ترور شده بود.

پدرش هوشنگ معاضد روزنامه‌نگار و کارگردان تئاتر و پدر ناتنی‌اش عباس فضیلت‌کلام، از اعضای حزب توده و سپس فداییان خلق بوده است.

شیرین معاضد در مدرسه‌ای در جنوب تهران درس می‌داد. مردادماه ۱۳۵۱ در فرار از محاصره یک خانه تیمی به پایش تیراندازی شد اما به همراه حمید اشرف جان سالم به در برد. اما دو برادر ناتنی خود را در درگیری مسلحانه از دست داد.

او به همراه مرضیه احمدی اسکویی در بخش انتشارات سازمان چریک‌های فدایی خلق فعالیت داشت و بر شاخه آذربایجان هم نظارت می‌کرد.

ششم اردیبهشت همزمان با رفیقش مرضیه احمدی اسکویی در حالی که هر دو ۲۹ ساله بودند، در درگیری خیابانی کشته شد.

• زنانی که تاریخ ایران را تغییر دادند

اشرف ربیعی

اشرف ربیعی متولد ۱۳۳۰ در زنجان بود و هنگام کشته شدن در خانه‌ تیمی سازمان مجاهدین خلق در تهران ۳۰ سال داشت.

او در دانشگاه شریف، فیزیک خوانده و قبل از انقلاب چند بار به زندان افتاده بود که بار آخر از سال ۱۳۵۵ به مدت دو سال زندانی بود.

اشرف ربیعی به همراه همسر اولش، علی اکبر نبوی نوری از سازمان مجاهدین خلق انشعاب کرد. این دو در سال ۱۳۵۴ سازمان «فریاد خلق» را با تاکید بر رویکردی اسلامگرایانه تاسیس کردند.

همسر او، علی اکبر نبوی نوری در سال ۱۳۵۵ در درگیری با ساواک کشته شد.

خانم ربیعی در سال ۱۳۵۸ با مسعود رجوی، رهبر سازمان مجاهدین خلق ازدواج کرد.

اشرف ربیعی در جذب زنان به سازمان مجاهدین خلق نقش برجسته‌ای داشت.

بعد از فرار مسعود رجوی از ایران، زندگی مخفیانه و فعالیت سیاسی اشرف ربیعی در تهران ادامه داشت.

در نهایت در حمله سپاه به مرکز اصلی سازمان مجاهدین در زعفرانیه تهران، او به همراه موسی خیابانی، مسئول سازمان در ایران و همسرش آذر رضایی و بیش از ۲۰ نفر دیگر کشته شدند.

قرارگاه سابق مجاهدین در عراق در بزرگداشت یاد او «اشرف» نامگذاری شده بود.

مهوش جاسمی

مهوش یا وفا جاسمی از اعضای کادر سازمان انقلابی حزب توده ایران بود که برای کمک به رهبری این سازمان در اواخر دهه ۴۰ خورشیدی به ایران بازگشت.

سازمان انقلابی حزب توده ایران، تشکیلاتی بود که گروهی از جوانان چپ‌گرا که منتقد وابستگی حزب توده ایران به اتحاد جماهیر شوروی بودند، راه‌اندازی کرده‌ بودند.

او متولد ۱۳۱۹ در کرمانشاه و پرستار بود و مدتی در هامبورگ آلمان عضو کنفدراسیون جهانی دانشجویان ایرانی بود.

سازمان انقلابی حزب توده نتیجه تحقیقات مهوش جاسمی و معصومه طوافچیان درباره موقعیت زنان زحمتکش ایران را در دو جلد کتاب منتشر کرده است.

مهوش جاسمی مدت‌ها مخفیانه زندگی می‌کرد، اما بعد از شناسایی یک خانه متعلق به این گروه سیاسی در آذر ماه ۱۳۵۵ در شهرآرا بیرون خانه دستگیر و همراه معصومه طوافچیان زیر شکنجه کشته شد.

ایرج کشکولی در گفت‌وگو با حمید شوکت در مجموعه کتاب‌های نگاهی از درون به جنبش چپ ایران می‌گوید قبر مهوش جاسمی هیچ‌گاه در ایران پیدا نشد و او احتمال می‌دهد جسدش را در دریاچه نمک قم انداخته باشند.

معصومه طوافچیان

معصومه یا شکوه طوافچیان از اعضای اصلی سازمان انقلابی حزب توده ایران بود. او در ایتالیا پزشکی خوانده و همزمان با تحصیل به یکی از رهبران جنبش دانشجویی در خارج از ایران تبدیل شده بود.

در بازگشت به ایران او به عنوان پزشک در کارخانه ذوب‌ آهن اصفهان مشغول به کار شد و به گفته کورش لاشایی، عضو هیات اجرایی سازمان انقلابی حزب توده، در کتاب نگاهی از درون به جنبش چپ ایران، معصومه طوافچیان درباره وضعیت کارگران آنجا به کادر رهبری گزارش می‌داد.

او چند روز پس از کشته شدن پرویز واعظ‌زاده، همسرش که از اعضای کادر رهبری بود، به همراه مهوش جاسمی بازداشت و زیر شکنجه کشته شد و هیچ گاه محل دفن آنان پیدا نشد.

ساواک در اطلاعیه‌ای اعلام کرده بود که آنها در درگیری نظامی کشته شدند، اما نزدیکانشان اعتقاد دارند که آنها دستگیر و سپس «سر به نیست» شدند.

زهرا بهکیش

زهرا بهکیش در خانواده‌ای مبارز به دنیا آمد و علاوه بر خودش، هر چهار برادرش هم بعد از انقلاب ۱۳۵۷ اعدام و کشته شدند.

او کارشناسی فیزیک خوانده بود و در دبیرستان تدریس می‌کرد. اما به گفته یکی از اعضای خانواده‌اش در مصاحبه با بنیاد برومند، قبل از انقلاب، در سال ۱۳۵۴ به خاطر سابقه مبارزاتی از تدریس محروم شد و با پیوستن به سازمان فداییان خلق به زندگی مخفی رو آورده بود.

او سوم شهریور ۱۳۶۲ در خانه‌اش دستگیر شد و با قرص سیانور خودکشی کرد اما در برخی گزارش‌ها گفته شده که او نجات یافته و بعدا در زیر شکنجه جان باخته است.

به خانواده او گفته شد که در قبرستان خاوران به خاک سپرده شده است.

مریم فیروز

مریم فیروز یا فرمانفرماییان، فعال حقوق زنان از خانواده‌ای اشراف‌زاده و ثروتمند بود که موسس سازمان زنان حزب توده ایران شد.

***

سال ۱۳۹۲ در کرمانشاه به دنیا آمد و در ازدواج دوم، همسر نورالدین کیانوری،‌ رهبر شاخه جوانان حزب توده شد.

بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با نورالدین کیانوری زندگی مخفیانه‌ای را آغاز کرد تا سال ۱۳۳۶ که از ایران به شوروی و سپس آلمان شرقی رفتند.

او به طور غیابی به اعدام محکوم شده بود.

مریم فیروز و نورالدین کیانوری بعد از انقلاب ۱۳۵۷ به ایران بازگشتند و چند سال بیشتر طول نکشید تا در بهمن ۱۳۶۱ هردو به همراه شمار زیادی از اعضای حزب توده بازداشت شدند.

مریم فیروز در زمان دستگیری ۷۰ ساله بود، اما شدیدترین شکنجه‌ها را به مدت ۹ سال زندان تحمل کرد.

نورالدین کیانوری در سال ۱۳۶۸ در نامه‌ای به علی خامنه‌ای نوشته بود که مریم فیروز از شدت ضربات شلاق به کف پا، شب‌ها درد دارد و شنوایی گوش چپش را در اثر ضربه‌ها از دست داده است.

خانم فیروز اسفند ۱۳۸۶ در تهران در گذشت و در گورستان خانوادگی فرمانفرماییان در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

مرضیه حدیدچی

مرضیه حدیدچی دباغ ۱۳۱۸ خورشیدی در همدان به دنیا آمد و بعد از ازدواج به تهران رفت.

او تحصیلات مذهبی خود را در تهران ادامه داد و در کنار جوانان مذهبی و دانشجو فعالیت سیاسی داشت و اعلامیه پخش می‌کرد.

سال ۱۳۵۲ به همراه دخترش رضوانه دستگیر و در کمیته مرکزی ساواک شکنجه شد. بعد از عمل جراحی در بیرون زندان دوباره بازداشت شد و این بار در سال ۱۳۵۳ از ایران رفت.

در خارج از کشور در پایگاه‌های نظامی لبنان و سوریه آموزش رزمی و چریکی دید و با گروه روحانیت مبارز زیر نظر محمد منتظری همکاری داشت.

پس از رفتن روح‌الله خمینی به نوفل لوشاتو به گروه همراهان او پیوست.

با پیروزی انقلاب به ایران بازگشت و از معدود زنان مخالفت قبل از انقلاب بود که بعد از سقوط نظام شاهنشاهی به جایگاه و سمت رسید و توانست فرمانده سپاه همدان و مدتی رییس زندان زنان و سه دوره نماینده مجلس شود.

او سال ۱۳۹۵ در بیمارستانی در تهران درگذشت.