مجید محمدی - ویژه خبرنامه گویا

منتشر شده در ژانویه ۲۰۲۳

۱۶۸ صفحه

گوگل پلی

انقلاب ملی ۱۴۰۱ و نقش و تحول اقشار اجتماعی ایران دومین کتاب نویسنده در مورد انقلاب ۱۴۰۱ است. در پیشگفتار کتاب می خوانیم:

انقلاب​های سیاسی موخر بر انقلاب​های اجتماعی و فرهنگی​اند اما به نوبه خود بر جامعه تاثیر می​گذارند. انقلاب​​های اجتماعی و فرهنگی دراز مدت و بویژه در جوامع بسته با حکومت​​های تمامیت خواه زیرپوستی هستند و یکباره با برخی حوادث غیر قابل کنترل توسط دولت اثرات خود را نشان می​دهند. بنا براین برای فهم انقلاب ۱۴۰۱ می​توان به اقشار اجتماعی و تحولاتی که در دو دهه​ی هشتاد و نود متحمل شده​اند رجوع کرد. همچنین می​توان از نقش آنها در انقلاب سخن گفت: چرا برخی نقشی بیشتر و موثرتر و برخی نقشی اندک و برخی نقش مقابل را بازی می​کنند؟ هر یک از این اقشار چه تاثیری بر حرکت اعتراضی داشتند و چه تاثیری از آن گرفتند؟

جامعه یک پدیده ​ی چند بعدی است و آن را می​توان از حیث نهادها، فرایندها، شکاف​ها ، هویت​​ها و گفتمان​​ها مورد بررسی قرار داد. از همین جهت برای انداختن بحث این کتاب در مجاری مشخص تنها بر اقشار اجتماعی و تاثیر انقلاب ۱۴۰۱ بر آنها تمرکز می​کنم. در این میان البته تحولاتی در اقشار اجتماعی که رو به سوی انقلاب سیاسی داشتند نیز مد نظر قرار می​گیرند. انقلاب​های اجتماعی و فرهنگی مقدم بر انقلاب ۱۴۰۱ را در کتاب در حال گذار، ناهنجار، آشفته و در گیرودار: جامعه ایران ۱۳۵۷-۱۳۹۷ آورده​ام.

فعال​ترین اقشار اجتماعی در انقلاب ۱۴۰۱ عبارت بوده​اند از زنان، دانشجویان، جوانان، کسبه​ی بازار، اقوام و سلبریتی​ها و ایرانیان خارج از کشور. زنان، دانشجویان، کسبه و اقوام از اقشار دیرین در جامعه​ی ایران هستند (متاخر​ترین آنها، دانشجویان از حدود ۷۰ سال پیش) اما قشر سلبریتی و جمعیت قابل توجه ایرانیان خارج از کشور نسبتا موخر است. قشر سلبریتی محصول شبکه​​های اجتماعی و اقتصاد و منزلت​​های ناشی از صنعت سرگرمی است. جمعیت ایرانیان خارج از کشور نیز محصول سرکوب​های داخلی و شرایط دشوار اقتصادی در جمهوری اسلامی است.

اقشاری که در کنار حکومت ایستادند و با حکومت بودند یا سکوت پیشه کردند عبارت بودند از نظامیان، روحانیت شیعه، کارکنان بخش عمومی (دولت و شهرداری​ها) و ریزه خواران رژیم در خارج کشور.

جمعیت بسیار کوچکی از وکلا، پزشکان، روزنامه نگاران (داخل کشور)، اساتید دانشگاه و کارگران در این انقلاب فعال بوده​اند اما اکثریت آنها سکوت پیشه کردند. جریان چپ در خارج کشور متمایل بود که نقش کارگران و مطالبه​ی عدالت اجتماعی (توزیع ثروت) را در این جنبش پر رنگ سازد اما آزادی و زنان پر رنگ​تر بودند.