رویای نزدیکی به روسیه، عملا ایران را شریک تجاوز روسیه به اوکراین کرده است. گرچه حمایت از این تجاوز نظامی غیرقابل انتظار بود، اما روگردانی روسیه از فروش تسلیحات مورد نیاز جمهوری اسلامی، چندان غیرمنتظره نیست.

روسیه در زمانی که قرار بود که سامانه دفاع هوایی اس-۳۰۰ را با هدف حفاظت از نیروگاه اتمی بوشهر که خودشان عملا آن را برپا کردند به ایران بدهند، سال‌ها در آن تاخیر کردند و زمانی حاضر به تحویل آن شدند، که اس-۳۰۰ دیگر برترین و مدرن‌ترین سامانه دفاع هوایی روسیه نبود.

در فهرست خریدهای نظامی جمهوری اسلامی از روسیه، به نوشته رسانه‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کالای مهمی از سال ۱۳۹۴ قرار داشته که هیچ‌کدام تحویل ایران نشده است، از جمله موشک ضد زیردریایی کلوپ، تانک تی-۹۰ که یکی از تانک برتر در دنیاست، جنگنده سوخو-۳۵ که تک‌سرنشین و دو موتوره مدل پیشرفته سوخو- ۲۷ است، جنگنده سوخو-۳۰، ناو آبی خاکی «ایوان گرن» که توانایی انتقال تا ۶ هزار تن تجهیزات و انتقال ۱۳ تانک جنگی یا ۳۰۰ تفنگدار دریایی را دارد و موشک موشک بالستیک کوتاه‌برد اسکندر که قابلیت نابودی اهداف خود در فاصله ۳۰۰ کیلومتری را دارد.

سرتیپ «احمدرضا پوردستان»، جانشین وقت فرمانده‌ کل ارتش جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۶، یعنی دو سال پس از انتشار فهرستی از درخواست‌های نظامی ایران برای خرید از روسیه، درباره هواپیماهای جنگنده سوخوی-۳۰ گفته بود که «با طرف روسی صحبت و موافقت شد، اما قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل مانع شد که این کار انجام شود. اما رایزنی‌ها با طرف روسی برای کسب موافقت جهت خرید جنگنده سوخو-۳۰ را در سال‌های آتی ادامه می‌دهیم.»

قطعنامه ۲۲۳۱، فروش تسلیحات سنگین به ایران را منوط به صدور مجوز از سوی شورای امنیت کرده بود، اما همین محدودیت هم در ۲۷مهر۱۳۹۹ در اواخر ریاست‌جمهوری «حسن روحانی» پایان گرفت. با‌این‌حال، روسیه باز هم از تحویل هرگونه تسلیحات سنگین نظامی به ایران خودداری کرد.

نیروی هوایی ایران که در زمان محمدرضاشاه از برترین‌ها در نوع در جهان بود، به‌‌جز موارد محدودی، پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، موفق به خرید هواپیما نشده و آنچه را هم داشته یا در جریان جنگ ۸ ساله با عراق از دست داده، یا اینکه به‌دلیل فرسوده شدن، غیرقابل بهره‌برداری است.

یکی از دلایل سرمایه‌گذاری وسیه جمهوری اسلامی بر صنایع موشکی، ازجمله موشک‌های بالستیک، جبران نبود هواپیمای جنگنده و مستهلک شدن نیروی هوایی بوده است. این در زمان جنگ فقط یک بار موفق به خرید هواپیماهای نظامی آمریکایی آن هم از طریق اتیوپی شد.

«بهمن حسین‌پور»، که پیش‌تر به‌عنوان سفیر ایران در تانزانیا، اتیوپی و ترکیه فعالیت کرده، گفته بود که آن زمان قیمت اولیه ۲۳ میلیون دلار بود که برای چهار فروند هواپیمای اف-۴، پنج هواپیمای اف-۵ و چهار موتور باید پرداخت می‌شد: «آن زمان این قیمت خیلی عدد بالایی بود و بعد از یکسال و چند ماه مذاکره، قیمت را به حدود ۹.۵ میلیون دلار رساندیم و خریداری کردیم. دوستان از تهران آمدند و هواپیما را با کشتی بسته‌بندی کردند و به ایران بردند. مرحوم هاشمی رفسنجانی نیز در نماز جمعه اعلام کرد به کوری چشم آمریکا، هواپیمای اف-۴ و اف-۵ خریداری کردیم.»

جمهوری اسلامی پس از پایان جنگ با عراق موفق شد ناوگان نیروی هوایی خود را از روی بخت و اقبال و البته سوءمدیریت رهبر وقت عراق، تا حدی تقویت کند. این زمانی بود که «صدام حسین» در آستانه حمله به کویت، بخشی از ناوگان خود را به امانت به جمهوری اسلامی سپرد، اما حکومت ایران پس از حمله نیروهای ائتلاف به عراق به‌دلیل اشغال کویت، هواپیماهای صدام را که ساخت روسیه بود، مصادره و وارد نیروی هوایی کرد.

ازجمله این هواپیما‌ها می‌توان به انواع جنگنده‌های میراژ، سوخو ۲۴، سوخو ۲۲ و سوخو ۲۵ و دو هواپیمای رادار پرنده مبتنی‌بر هواپیمای ایلوشین اشاره کرد که طی سال‌های گذشته در اثر سوانح هوایی از دست رفته‌اند.

اما مهم‌ترین خرید نظامی جمهوری اسلامی از روسیه، درست چند روز پس از مرگ «روح الله خمینی» است. ایران در این زمان موفق به خریدهای نظامی از اتحاد جماهیر شوروی شد که آن زمان توسط «میخاییل گورباچف» اداره می شد.

قرارداد خرید در ۳۱خرداد۱۳۶۸ در جریان سفر «اکبر هاشمی رفسنجانی»، رییس وقت مجلس شورای اسلامی به مسکو میان او و گورباچف امضا شد و به خواست روس‌ها، محرمانه ماند.

هاشمی رفسنجانی در یادداشت‌های خود از این جلسه نوشته است که «دو جلسه متوالی با گورباچف داشتیم که اولی علنی و جمع‌بندی مذاكرات كميته‌ها كه مثبت بود و دومی خصوصی، و نتیجه بررسی آن‌ها درباره همکاری تسلیحاتی و دفاعی بود، با خوشحالی اطلاع دادند كه دفتر سياسی‌شان تصويب كرده است كه تمام خواسته‌های ما را بدهند؛ دادن ميگ ۲۹، موشک سام ۵، تانک تی-۸۰ ، موشک دريا به دريا و با تکنولوژی ساخت. بعدازظهر استراحت مختصری شد و باز برای شرکت در ضيافت شام آقای گورباچف به كرملين رفتيم.»

چند هفته پس از امضای این قرارداد یعنی در مرداد، هاشمی رفسنجانی به ریاست جمهوری رسید و باید مطابق قانون اساسی قرارداد خارجی را طی لایحه‌ای به مجلس شورای اسلامی می‌داد. چون قرار بر محرمانه ماندن خرید تسلیحات از شوروی بود، موضوع در اقدامی غیرقانونی در مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید.

هرچند تعداد خریدهای ایران هنوز باوجود سپری شدن این همه سال مشخص نیست، اما قطعا این آخرین و مهم‌ترین خرید تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران تا به امروز است که ۳۴ سال از آن می‌گذرد. شوروی البته در زمان جنگ ۸ ساله ایران و عراق، از مهم‌ترین تامین‌کنندگان نظامی عراق بود. به همین دلیل بود که ناوگان غیرعملیاتی که صدام به امانت به ایران سپرد، همگی جنگنده‌های روسی بودند.

طی این مدت، بخشی از ناوگان نیروی هوایی ایران براثر سوانح هوایی، استهلاک و فرسودگی از بین رفته، حتی یکی از این جنگنده‌ها در منطقه مسکونی تبریز فروافتاد و برخی دیگر با هدف پیشگیری از فاجعه، زمین‌گیر است.

جمهوری اسلامی نیاز مبرمی به هواپیماهای نظامی دارد. ایالات متحده، مهم‌ترین تامین‌کننده تسلیحاتی ایران تا پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ که تحریم‌های همه‌جانبه‌ای برای فروش سلاح به ایران دارد و تامین نیازهای نظامی از آن، برای حاکمان جمهوری اسلامی نزدیک به محال است.

روسیه، کشور جانشین اتحاد جماهیر شوروی که هم‌زمان با شروع رهبری علی خامنه‌ای، مهم‌ترین فروشنده تسلیحات در تاریخ جمهوری اسلامی تاکنون شد، اینک خود را درگیر جنگ با اوکراین کرده است و طی یک سال و نیمی که از آن می گذرد، نشان داده از چنان بنیه‌ای برخوردار نیست، که بتواند تامین کننده تقاضاهای تسلیحاتی حکومت ایران باشد.

وانگهی، روسیه در روزگاری که امکان فروش تسلیحات سبک‌تر و تجهیزات نه جنگی، بلکه دفاعی به جمهوری اسلامی ایران وجود داشته، علاقه‌ای به مجهز کردن همسایه خود نشان نداده و بعید است که در اوج بحران مشروعیت داخلی و خارجی حکومت ایران و در زمانی که خود با بحران‌های بین‌المللی متعددی بر سر تجاوز به اوکراین درگیر است، رویای رهبری جمهوری اسلامی برای داشتن تسلیحاتی همچون سوخو-۳۵ و تانک تی-۹۰ را محقق کند.