اما پرسش من این نیست که «چه چیز باعث لغو مجازات رجوی شد». پرسش این است که «چرا رئیس دولت شوروی باید برای جلوگیری از اعدام یک زندانی سیاسی رأساً اقدام کند و به شاه پیام دهد؟»

شاید بگویید میرفندرسکی دروغ گفته... از قضا میرفندرسکی که نسل اندر نسل از زمان فتحعلی‌شاه دیپلمات بودند، یک شخصیت کاملاً روسوفیل (روس‌دوست) بود و به همین دلیل ۶ سال سفیر ایران در مسکو بود. او سپس معاون وزیر خارجه شد و اتفاقاً به این دلیل برکنار شد که در جنگ اعراب و اسرائیل اجازه داد هواپیماهای شوروی از فراز ایران عبور کنند. این مسئله شاه را بسیار ناراحت کرده بود. فندرسکی چند سالی از سیاست دور بود و در کابینۀ بختیار وزیر خارجه شد.

صدای دوم: منوچهر هاشمی

اما یک صدای دیگر هم در این پست می‌شنوید که این هم عجیب است. منوچهر هاشمی، رئیس ادارۀ ضدِّ جاسوسی ساواک، می‌گوید در سال ۵۷ اعلامیه‌های مجاهدین خلق در سفارت شوروی چاپ و تکثیر می‌شد! اعلامیه‌ها شبانه از سفارت در سطح شهر پخش می‌شد. هاشمی می‌گوید طبق اطلاعات آنها، سفارت شوروی فقط از مجاهدین خلق چنین حمایتی می‌کرد ــ و توضیح می‌دهد چرا جلوی آنها را نگرفتند.

نمی‌خواهم از این دو نکته به نتایجِ خاصی برسم. اما این دو فاکت به حدی جدی است که نباید آنها را از ذهن دور داشت. شوروی یک چیز را خوب می‌فهمید: چپی در ایران شانس داشت که ظاهراً یا باطناً اسلام‌دوست باشند ــ به همین دلیل حزب توده در آستانۀ انقلاب [۱۳۵۷ خورشیدی] ناگهان تغییر رویه داد و به روحانیت ابراز ارادت کرد.