چرا در زمانی که بیش از همیشه اغلب مردم خواهان صلح هستند، جنگ تبدیل به روش مرسوم حل اختلافات شده است؟ آیا با مخالفت‌های نمادین و لعن و نفرین کردن به بانیان و مسببان جنگ و آه و ناله در باره عوارض آن ؛ جنگ نیز پایان می‌پذیرد؟

پاسخ این است که این نوع مخالفت‌ها با جنگ لازم است، ولی اینها مکمل رویکرد رئالیستی یا واقع‌گرایانه هستند و نه جانشین آن. چون در واقعیت، جنگ به علل گوناگون گریزناپذیر است. هرچند باید کوشید که کمتر رخ دهد، یا اگر رخ داد زودتر تمام شود و طرفین به صلح پایداری برسند. و در هر حال مقررات و اصول بنیادین جنگ نیز رعایت شود.

بنیان‌های عینی جنگ چند چیز است. اول تعارض منافع، دوم تغییرات جمعیتی، فنی، اقتصادی و فرهنگی که موازنه قوا را تغییر می‌دهد. سوم فقدان مرجع بی‌طرف و قدرتمند جهانی برای داوری کردن نسبت به اختلافات براساس قواعد موضوعه. البته صراحت و روشنی چنین اصول و قواعدی در سطح جهانی، که هم مورد اتفاق باشد و هم مرجع قدرتمند و صلاحیت‌داری براساس آن داوری کند، وجود ندارد.

پس از جنگ جهانی دوم و تشکیل سازمان ملل متحد قرار بود که این سازمان و در رأس آن شورای امنیت چنین نقشی را ایفا کند. از یک سو با استفاده از گفتگو و کمک به کشورها برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات جنگ را مهار کنند و از سوی دیگر شورای امنیت با بی‌طرفی و انصاف مانع از جنگ شود، یا آن را کوتاه کند.

ولی واقعیت نظام جهانی و دو قطبی متصلب‌تر از آن بود که در زیر منشور ملل متحد و شورای امنیت جنگ برچیده شود. از همان آغاز ماجرا با شناسایی اسراییل و سپس جنگ کره و استفاده از حق وتو، شورای امنیت تبدیل به میدان سیاست و حتی جنگ شد.

اکنون هم وضع همین است. حتی در جنگ اخیر کشورهای غربی متحدا قطعنامه آتش‌بس را وتو‌ کردند. بنابراین عملاً مرجع جهانی معتبر برای حل و فصل اختلافات شکست خورد. هر چند اگر سازمان ملل نبود شاید وضع بدتر از این می‌شد، ولی تا رسیدن به وضع ایده‌آل فاصله زیاد است. شاید زیادتر هم بشود.

پس محکوم کردن جنگ فارغ از زمینه‌ها و عوامل ایجاد و تشدیدکننده آن دردی را درمان نمی‌کند و چه بسا ممکن است موجب انحراف از فهم حقیقت جنگ و کوشش برای جلوگیری از آن شود.

جنگ جزیی از واقعیت سیاست بین‌المللی است. حرکت به سوی جهانی عادی از جنگ یک رویا است، رویایی دست‌نیافتنی، ولی کوشش برای کاهش و پیشگیری نسبی از آن رویایی معقول است.

آرمان جهان بدون جنگ، هم زمان بود با آرمان ایجاد یک زبان میانجی که نامش را اسپرانتو گذاشتند. زمانی بود که تب یادگیری اسپرانتو خیلی بالا گرفت. شاید ایده زیبایی بود. به همین علت در عصر صلح‌گرایی؛ سازمان یونسکو نیز آن زبان را به رسمیت شناخت و آموزش آن را به همه توصیه کرد.

تصور کنید جهانی داشته باشیم که همه با یک زبان میانجی بتوانند با هم حرف بزنند و ارتباط برقرار کنند، ولی نتیجه چه شد؟ امروز کسانی که با این زبان آشنا هستند، بسیار اندک هستند و ظاهراً اسپرانتو به فراموشی سپرده شده است.