در پهنه ی سیاست هرگاه سرکوب گسترده و طولانی می‌شود، ما با بسته‌ای از این سازوکارها ی دفاعی هم‌ در پهنه ی روان ی‌گان‌ها و هم‌ در پهنه ی فرهنگ (که روانی همه‌گانی است) روبه‌رو می‌شویم. اسلام‌گرایی و مدرن‌ستیزی در دوران پهلوی و اسلام‌ستیزی و باستان‌گرایی در دوران جمهوری اسلامی از نمادها ی یک جامعه ی گسترش‌نایافته، نابالغ و درمانده است که می‌خواهد با بازگشت به دوران کودکی و وابسته‌گی (به دیگری) خود را از بار سنگین شکست و درمانده‌گی برهاند. خمینیزم و پهلویزم برآمد توزیع سنگین سرکوب و سانسور و سرب هستند. اما درمانده‌گی و مناسبات آن‌ها هم‌، پویا است و می‌تواند به سطحی دیگر کشیده شود. در این سطح ما با ادبیات و گفتمانی روبه‌رو هستیم که در تکاپو ی انگاره‌سازی از این وضعیت هم‌چون راهی به‌رهایی است. یعنی افراد و جریان‌هایی در وضعیت درمانده‌گی و جامانده‌گی پیدا می‌شوند که به انرژی موجود در چنین وضعیتی چشم می‌دوزند و می‌خواهند از پشم آن برای خود کلاهی بسازند. مردم‌فریبی و کلاشی ولایت شیخ و شاه در پهنه ی سیاست برآمد این موقعیت تازه است. با این همه، همه چیز برای همیشه در سطح کلاشی و مردم‌فریبی فشرده نمی‌شود و‌ نمی‌ماند؛ به زودی و به آسانی انبوهی انسان درمانده، کودک‌مانده و بدپندار گردهم‌ می‌آیند و با مهربانی و با آسوده‌گی از این چاره‌اندیشی‌ها ی خام‌دستانه و رویاها ی خام‌خوارنه پشتی‌بانی می‌کنند.

دش‌واری بنیادین ایران انحطاط و جامانده‌گی است. جامانده‌گی را باید وضعیتی دید که جامعه گرفتار توسعه‌نایافته‌گی است؛ و از دریافت و درک آن ناتوان است. در این وضعیت درمانده‌گی، وامانده‌گی و جامانده‌گی است که کار به آن‌جا می‌رسد که هیچ‌کس آماده نیست روی پاها ی خود ب‌ایستد و سرنوشت خود را، خود رقم بزند. بازگشت به گذشته یا حتا فرار به آینده راهی به رهایی و توسعه نمی‌گشاید. توسعه ایستادن روی پاها ی خود و ایستاده‌گی در برابر این گرایش‌ها ی نابالغانه و خواهش‌ها ی کودکانه است. توسعه نسخه‌ ی آماده‌ای نیست که پیاده شود. توسعه آفریدنی و برساختنی است. توسعه برساختن و پایداریدن امکان‌ها ی آزمون و خطا ی ملی است. امکان‌هایی که به یک جامعه متکثر و پراکنده کمک می‌کند که بتواند هم‌سازی و هم‌جوشی کند و بر سر سودها ی همانند و هم‌سو، هم‌سویی و همانندی پیشه کند. توسعه توزیع و گسترش خدای‌گانی در کف هرم اجتماعی است؛ که فرآیندها ی آزمون و خطا (حق خطا کردن) را ملی می‌کند. توسعه ملیدن قدرت و قانون است. جامعه‌ای که بخت خود را به اراده و خواست قهرمان‌ها ی خود پیوند می‌زند، و به هر بهانه‌ای از خود سلب اراده و قدرت می‌کند، توسعه‌یافته و شهروند نیست.

شهروندی پایان شهربندی است؛ و همه چیز با ایستادن روی پاها ی شکننده ی خود آغاز می‌شود.

پانویس‌ها

۱) خواب و خواب‌ دیدن را در انگارهایی همانند همانندسازی گزند (Threat simulation theory) ریختی از واکنش‌ها ی دفاعی باستانی می‌دانند که در فرآیند‌ها ی فرگشت زیرساختی زیستی یافته و به ام‌روز رسیده است.‌

۲) تجربه ی درمانده‌گی و ناتوانی برای دگرگونی هرگاه در فردی به درزا بکشد و به بخشی از خودآگاهی فرد برسد، درمانده‌گی آموخته‌شده (Learned helplessness) نامیده می‌شود. در انحطاط و درمانده‌گی فرهنگی و اجتماعی ما با ریختی از تجربه ی آموخته‌شده ی جمعی روبه‌رو هستیم. این وضعیت را می‌توان افسرده‌گی جمعی و ملی هم نامید.