ولی اگر به تمدنها از منظر «حقوق» و «قدرت» نگاه شود، شاید بشود بیان را شفاف تر کرد. از یکطرف «حقوقی» که زندگی در جامعه را هم ممکن و هم مستمر می‌کنند و تنشهای جامعه با خود و دیگر جوامع کاهش می‌دهند. و از طرف دیگر، «قدرت" است که نتیجه ایجاد روابط نابرابر و در نتیجه ایجاد «روابط سلطه» در درون و برون جامعه می‌باشد. در نتیجه هر چه از نقش «حقوق» در جامعه کاسته شود و بر نقش «قدرت» در جامعه افزوده گردد، بر تنشها و برخوردها در درون و برون جامعه افزوده می‌شود و از آنجا که قدرت، بنابر پویایی آن، بر خود افزاست، میل دائم بر گسترش و انبساط دارد. البته پروسه این انبساط به مرحله‌ای می‌رسد که از طرف قدرت مقابل به چالش کشیده می‌شود و توسعه آن متوقف میگردد. در اینجاست که تضادهای درونی تمدن که حاصل پسروی حقوق و پیشروی قدرت است، در درون و برون شدت می‌گیرد و سبب فروپاشی آن می‌شود. تاریخ امپراطوری‌ها این پویایی را بروشنی نشان میدهد. توضیح اینکه، امپراطوری‌ها بمانند فواره‌ای، زمان اوج‌شان، در واقع همان زمان شروع سقوط‌شان می‌باشد. اگر این سقوط درست اداره شود، هسته مرکزی امپراطوری می‌تواند خود را حفظ کند و در غیر اینصورت، فروپاشی، سراسری می‌شود و مرگ امپراطوری با مرگ هسته مرکزی آن که قادر به ایجاد دولت شده بود هم زمان می‌شود.

با این نوع نگاه است که در این تحقیق، به بخش تاریک و دوباره سر بر آورده غرب می‌پردازم و این سوال که چگونه می‌شود که بسیاری از خدایان فلسفه و اندیشه غربی هیچ مشکلی با سلطه گری، نژاد پرستی و خشونت نداشته و ندارند؟
میتوان چنین گفت که زیر بنای فلسفی غرب، با افلاطون و ارسطو شروع می‌شود. فلاسفه‌ای مانند والتر بنجامین، فیلسوف مکتب فرانکفورت و آلفرد نورٍ وایت هد، فیلسوف آمریکایی، (۳) فلسفه غربی را هیچ نمی‌دانند جز زیرنگاشت و پاورقی نوشتن به فلسفه افلاطون. افلاطون، انسانها را اینگونه طبقه بندی می‌کرد که بعضی طلا در خود دارند و برای رهبری آفریده شده‌اند و بعضی نقره و برای دیوانسالاری ساخته شده‌اند و بعضی برنز و آهن و اینها برای کار یدی ساخته شده‌اند. (۴)
ارسطو، نظر استاد خود را شفافتر بیان کرد:
«از لحظه تولد، بعضی از مردم برای به انقیاد درآمدن/بندگی خلق شده‌اند و دیگران برای رهبری و حکومت کردن.» (۵)
در شروع دوران روشنگری و رشدهای بی سابقه علمی و صنعتی و در نتیجه نظامی، اروپای غربی خود را در ردای رهبر مورد نظر ارسطو و انسان طلایی افلاطون دید و بقیت دنیا را، در بهترین حالت، نقره‌ای دید که برای به انقیاد او در آمدن خلق شده‌اند.
این نوع نگاه به بقیت جهان از همان آغاز وارد ژن تمدن اروپای غربی که برای اولین بار در تاریخ تمدن، از حاشیه به مرکز وارد شده بود و مانند هر تازه به دوران رسیده‌ای خود را گم کرده بود شد و اینگونه خود را مرکز قبله عالم دید. ولی از آنجا که جنایت و غارت و دزدی و به غارت بردن جهان و به انقیاد درآوردن دیگر انسانها به توجیه نیاز داشت، ردای "متمدن کردنِ" "غیر متمدن" و "وحشی" را بر تن کرد و شاعر معروف انگلیسی، رادیارد کیپلینگ، در شعری معروف، سخن از "مسئولیت مرد سفید پوست" زد. (۶)
شاید بشود فلسفه غربی در خدمت سلطه گری و ورود به دوران روشنگری را از امانوئل کانت شروع کرد، که با وجودی که در پی «صلح پایدار و دولتی جهانی» در جهان بود، هیچ مشکلی با نژاد پرستی نداشت. (۷) به استعمار در آوردن دیگر کشورهای غیر غربی و مناطق را هم قابل قبول می‌دانست. (۸) البته در سالهای آخر زندگی قدری از آن فاصله گرفت.
هگل: وی نیز حلول روح تاریخ و به خود آگاهی رسیدن این روح/spirit در کالبد غربی را نشانه برتری نژاد غربی و بخصوص آلمانی می‌دانست. (۹) و خاندان سلطنتی آلمان و خودآگاه شدن روح تاریخ را در ظهور دولتها دانسته و جنگ بین دولتها را اجتناب نا پذیر. اینگونه، خشونت ساختاری، بخشی جدایی ناپذیر از تمدن بشری می‌شد.
الکسی دو توکویل هم که یکسال در آمریکا سفر کرد و از غرب تا شرق و شمال تا جنوب آن را پیمود تا کتاب «دموکراسی در آمریکا» و مدل این دموکراسی را به عنوان مدل ایده آل به اروپا معرفی کرد، هیچ مشکلی با نسل کشی و کشتار دهها میلیون آمریکایی بومی (سرخپوستان)، صاحبان اصلی آمریکا نداشت. (۱۰)
جان استوارت میلز، یکی از معتبر ترین متفکران و منطق دانان لیبرالیسم، از مدافعان مستعمره کردن هندوستان بود و در کمپانی هند شرقی، بزرگترین کمپانی اقتصادی در جهان از طریق به استعمار در آوردن بخش بزرگی از جهان، به خدمت مشغول بود و او هم هیچ مشکلی با بهره کشی وحشیانه از مردم هندوستان نداشت. (۱۱)
حتی مارکس هم توجیه گر استعمار بود و اینکه استعمار، چرخه بسته "تولید آسیایی"! را باز می‌کند. (۱۲)
مارتین هایدگر که الهام گر مکتب اگزیتانسیابیسم شد و با طوفانی که در فلسفه با کتاب «هستی و زمان» ایجاد کرد براحتی جذب فلسفه نژاد پرستانه نازیسم شد و کلاسهایش را با سلام نازی‌ها شروع می‌کرد و هیچگاه اظهار پشیمانی نکرد. (۱۳)
کارل پوپر نیز که با کتاب «جامعه باز و دشمنانش» به دفاع از دموکراسی پرداخت، از حمله نظامی آمریکا به عراق و کشتار عراقی‌ها و دیگر کشورهایی که آنها را متمدن نمی‌دانست دفاع می‌کرد و برای متمدن کردن آنها (وحشی ها) چنین حملاتی را لازم می‌دانست، از به پایان رسیدن دوران استعمار هم تاسف می‌خورد و اینکه چرا استعمار ادامه پیدا نکرد تا تمامیت جهان را متمدن/غربی کند. (۱۴)

البته پوپر در این نوع نگاه و دفاع از حملات نظامی به کشورهای خاورمیانه که موجب قتل میلیونها انسان شد و ویرانی بر ویرانی افزود، تنها صدا نبود بلکه تنها یک صدا در میان صداهای بسیاری از متفکران و روشنفکران از چپ و راست بود که در زیر چتر حقوق بشر پنهان شده بودند و فتوای تهاجم به این کشورها را صادر می‌کردند. برای نمونه، در همان زمان ۶۰ نفر از معتبرترین اساتید و روشنفکران آمریکایی در نامه سرگشاده‌ای از برنامه نوکانزواتیوها برای تغییر رژیم از طریق حملات نظامی و ایجاد "خاورمیانه بزرگ" دفاع کردند. در تحلیلی که همان زمان منتشر کردم به تناقضات نظرات این ۶۰ نفر پرداخته و تناقضات آن را در رابطه با حقوق انسان برشمردم و اینکه اینها یا حقوق بشر را نفهمیده‌اند و یا از این حقوق به عنوان سرپوش استفاده می‌کنند. (۱۵)
در واقع، چنان عقده خود بر تر بینی بر پوپر غلبه و در نتیجه غرب را مرکز تمدن بشریت می‌داند که هیچ توجه نمی‌کند که در طول زندگی خود او، غرب متمدنش، دو بار دنیا را گرفتار جنگ جهانی کرد و دو بار اروپا را ویران کرد و کشورش سبب ساز هولاکاست شد و جنگی در جهان رخ ندادکه یک طرف آن، غرب متمدن او نبوده باشد.
نوع زنده چنین نگاهِ سخت نژادپرستانه را در هابر ماس هم که با کتاب «نظریه کنش ارتباطی» به یاری دموکراتیزه کردن جوامع شتافت و حمایت او از نسل کشی، جنوساید و پاکسازی فلسطینی‌ها بدست اسرائیل می‌بینیم. (۱۶)
این در حالیست که به عنوان وارث مکتب فرانکفورت یعنی مکتبی که به نقدی عمیق از فلسفه دوران روشنگری دست زده بود، فلاسفه‌ای چون ماکس هورکهایمر و تئودور آدورنو، از جمله، در کتاب «دیالکتیک منفی» کوشش در یافتن پاسخ به این سوال داشتند که چگونه شد که فلسفه روشنگری بجای «روشنگری» به «تاریک گری» فاشیسم و نازیسم و استالینیسم و در کل توتالیتاریسم منجر شد. با این وجود، معتبرترین معرف و وارث این مکتب در قرن ۲۱، فتوای نسل کشی فلسطینی‌ها را بدست ارتش آپارتاید اسرائیل صادر می‌کند. (۱۷)
انعکاس این نوع نگاه نژادپرستانه را در سخنان رئیس اتحادیه اروپا، اورزولا فون در لاین، در هنگام حمله روسیه به اوکراین و چرایی دفاع اتحادیه اروپا از اوکراین می‌بینیم. ایشان در توجیه دفاع از اوکراین، علت را نه اینگونه توضیح دادند که روسیه قوانین بین المللی را نقض کرده است و یا اینکه از منظر حقوق بشر و حقوق شهروندی، به این تجاوز بتازند، بلکه علت دفاع از اتحادیه اروپا از حمله به اوکراین را اینگونه توضیح داد:
«اوکراین یکی از ماست is one of us» Ukraine» (۱۸)
اندیشه راهنمای این سخن که بر «دگر باشی» بنا شده است، بار دیگر، غربی را در مقابل غیر غربی قرار می‌دهد. خودی و ناخودی می‌کند و روسیه از غرب اخراج می‌شود. اینگونه، جنگ اوکراین، جنگ بین دموکراسی غربی و استبداد شرقی توضیح داده می‌شود.
نوع شفاف تر آن را جوزف بارل، تا همین چند روز پیش، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپا را «باغی» توصیف می‌کند که در محاصره «جنگل» قرار دارد. (۱۹)
سخن او را نتانیاهو به شفاف ترین نوع بیان می‌کند و در سخنرانی خود در کنگره آمریکا چرایی حمایت آمریکا و اروپا از نسل کشی/جنو ساید و پاکسازی قومی فلسطینی‌ها بدست اسرائیل را اینگونه توضیح می‌دهد:
«برخورد بین تمدن و وحشیگری است... و ما پیروز خواهیم شد.» (۲۰)
به سخن دیگر، با وجود ایجاد رژیمی آپارتاید که در حال انجام نسل کشی فلسطینی‌ها و پاکسازی قومی آنها می‌باشد و کارش به جایی رسیده است که دو دادگاه و دیوان بین المللی جهان، یکی اسرائیل را مظنون به انجام نسل کشی می‌داند و دیگری دستور دستگیری نخست وزیرش را به اتهام «جنایت بر علیه بشریت» و «جنایت جنگی» داده است، هنوز خود را ویلایی توصیف می‌کند که در محاصره جنگل قرار دارد. (۲۱)
زمانی که علم، نژاد پرست شد
حضور این نوع نگاه را در علم نیز می‌بینیم. از آنجا که، بر خلاف تصور بسیاری، علم بی طرف وجود ندارد. چرا که علم، پدیده‌ای است اجتماعی و نه انتزاعی و در نتیجه، ارزشها، باورها، تعصبات دانشمند، به عنوان بودنی اجتماعی، بر موضع تحقیقات علمی اثر می‌گذارد، در نتیجه بیطرف بودن در علم/objectivity، تا حد بسیار زیادی ممکن نیست و شاید در بهترین حالت نگاهی درون ذهنی/بین الذهنی/intra-subjective داشت. (۲۲)
شاید مهمترین اثر علمی در قرن ۱۹ را بشود نظریه «فرگشت/evolution» از طریق «انتخاب طبیعی/natural selection» (۲۳) چارلز داروین، الهام گرفته از نظریات توماس مالتوس در مورد رشد هندسی جوامع انسانی، (۲۴) تئوری خود را تدوین کرد و اینکه موجوداتی موفق به انتقال ژنتیک و بازتولید می‌باشند که خود را بهتر با محیط زیست خود همآهنگ کرده باشند.
فیلسوف انگیسی، هربرت اسپنسر، نظریه «انتخاب طبیعی» داروین را به جوامع انسانی انتقال داد و «داروینیسم اجتماعی» (۲۵) و اینکه جوامع و تمدنهای "برتر"، تمدنهایی می‌باشند که جوامع و تمدنهای "پست تر" را از بین می‌برند. اینگونه، «انتخاب طبیعی" داروین به «انتخاب اصلح/ شایسته ترین» تبدیل و این پروسه راه را برای مستعمره کردن جوامع "پست تر" باز کرد. (۲۶) در نتیجه، تسخیر و کشت و کشتار و به غارت بردن ثروت جوامع غیرغربی، و در بهترین حالت، "متمدن" کردنشان، توجیه علمی - فلسفی پیدا کرد. البته نتیجه منطقی از منظر گفتمان قدرت به تفاوتهای فیزیکی، تمدنی و فرهنگی جوامع پرداخته همان "نژاد پرستی علمی" بود که به خود پوشش و توجیه علمی داد و شد و در اینبار نژاد پرستی لباس علمی بر تن کرد.
در این زمان است که استفاده از ادبیات "روشنگری" تولدی دوباره یافت. شاید بشود گفت که پایه گذار اولیه آن آرتور دو گوبینو می‌باشد که نگاه جبرگرایانه به نژاد و برتری نژادی را وارد گفتمانهای علمی کرد. (۲۷)
نازیسم فرزند "مشروع" این نوع نگاه شد و هیتلر در کتاب نبرد من، با استفاده از تحقیقات "علمی" به طبقه بندی نژادها پرداخت و اینگونه نژاد آریایی، به عنوان برترین نژاد، نیاز به فضای حیاتی برای رشد پیدا می‌کرد و از آنجا که ساکنان سرزمین‌های حاصلخیز و منابع عظیم شوروی، را نژاد "پست تر" اسلاو تشکلیل می‌دادند، یا باید نابود می‌شدند و یا به بردگی گرفته می‌شدند تا فضای حیاتی برای این "نژاد برتر" مهیا شود. (۲۸)
ولی بقول حنیف یزدانی، زمانی که هیولای خشنِ نژادپرستی به جان غرب هم افتاد و اروپا را در جنگ جهانی دوم ویران کرد، بخشی از روشنفکران و سیاستمداران از آنجا که تجریه جنگ جهانی اول را که قرار بود همه جنگها را به پایان ببرد: «جنگی که تمام جنگها را به پایان خواهد برد.» (۲۹) ولی به جنگ وحشتناکتر دیگری منجر شد، در پاسخ به وحشت خود از دچار جنگ وحشتناک دیگری شدن، گفتمان حقوق انسان و اخلاق کانتی و کرامت ذاتی انسان را وارد ادبیات سیاسی غرب کردند. در این رابطه بود که فلاسفه و روشنفکرانی، همچون ژان پل سارتر و اریک فروم که فراسوی نژاد و جنسیت، انسان را محور و هدف رشد و تغییر یافته بودند، فضای عمل یافتند.
لیکن از آنجا که این فضا، در ساختار سلطه و کوشش در حفظ و رابطه سلطه انجام می‌شد و حتی اقتصاد کینزی/John Maynard Keynes که کوشش کرد تا اقتصاد سرمایه داری را در خدمت رشد انسان بکارگیرد ولی به علت تناقضهای درونش دچار مشکل شد و در نتیجه راه برای نظریات اقتصادی سرمایه داری وحشی فردریش هایک/ Friedrich August Hayek باز شد که کینز نسبت به خطرات آن هشدار داده بود:
««یکی از ترسناک ترین نظریات تحریف شده‌ای که تاکنون خوانده‌ام ... این (کتاب) یک مثال خارق العاده‌ای است که چگونه با یک اشتباه شروع می‌شود، منطق دانی که نادم پذیر نیست و (منطق او) به آشوب منجر می‌شود.» (۳۰)
در نتیجه اقتصاد "بازار آزاد" در زیر چتر جهانی شدن که در واقع نه برداشته شدن مرزها که مرزها را در اختیار سرمایه داری وحشی گذاشتن بود، در شکل ریگانیسم و تاچریسم حاکم گردید و سرمایه داری تولید محور جای خود را به سرمایه داری مالی و مصرفی داد.
اینگونه، انسان، از وضعیت بودنی که «قائم بالذات» است و کرامت، ذاتی او، به "نیروی کار" و «مشتری» مصرف گرا کاهش پیدا کرد. در نتیجه، دوباره نگاه انسان گرای سارتری به حاشیه رفت و انسان هم حکم ابزار و هم حکم مشتری در خدمت سرمایه داری مصرفی را پیدا کرد. ولی از آنجا که اقتصاد بازار آزاد که قرار بود ثروت را بگونه‌ای قطره‌ای از بالا به طرف پایین و در سطح جامعه پخش کند، نه تنها ثروتی را که در بالا بود برای خود نگاه داشت، بلکه به دستگاه مکنده‌ای تبدیل شد که آنچه را که در پایین هم تولید می‌شد بطرف بالا می‌مکید و در نتیجه و در کنار محیط زیست را در خطر نابودی قرار دادن، سبب گسترش چنان فقری شد که حتی در آمریکا، ثروت ۳ نفر از ثروتمندترین مردان آمریکا بیش از ۵۰٪ جمعیت پایین شد. (۳۱)
البته زمانی که در آمریکا، به عنوان ثروتمندترین کشور دنیا، وضع اینگونه باشد تصور وضعیت در دیگر کشورها زیاد مشکل نیست. بگونه‌ای که نیمی از جمعیت جهان زیر خط فقر بسر می‌برند. (۳۲) البته اگر موفقیت چین در از بین بردن فقر مطلق و خارج کردن ۷۷۰ میلیون نفر از خط فقر نبود، آمار بالا اسفناکتر می‌بود. (۳۳)
در چنین وضعیتی و از آنجا که به قول مارگارت تاچر، در مقابل سرمایه داری وحشی، آلترناتیوی وجود نداشت، (۳۴) غرب شاهد رشد مهاجرانی شد که قربانی سیاستهای اقتصادی - سیاسی و نظامی غرب بودند و دستاورد دیگر نیز شدت گرمایش زمین و خشکسالی‌ای بود که سیستم سرمایه داری بر طبیعت تحمیل کرده بود. در نتیجه، این معظلات و نیز بن بست اندیشه در عرضه راه حلها و شکست برنامه‌های اقتصادی، سبب ساز فعال شدن ویروس نژاد پرستی غربی گردید و اینک شاهد رشد نژاد پرستی و جریانات خارجی ستیزی و اسلام ستیزی و در کل، جریانهای فاشیستی که حقوق انسان و دموکراسی را بر نمی‌تابند می‌باشیم. تا جایی که هشدار داده می‌شود که برای اولین بار، دست راستی‌های نژاد پرست در اتحادیه اروپا در حال بدست گرفتن قدرت می‌باشند. (۳۵)
به سخن دیگر، بار دیگر فاشیسم در حال سر برآوردن است. در واقع شاید گفت که غرب تاریخی، در حال بازگشت به خود تاریخی می‌باشد. خود تاریخی که دنیا را به استعمار خود درآورد و قاره خود را ویران کرد. این در حالیست که با جهانی کاملا متفاوت از زمان استعمار روبروست و به قدرتی در حال افول تبدیل شده است و گرفتار تضادهای سخت درونی خود. البته اگر بخواهد و جریانهای انسان گرا، عدالتخواه و مترقی آن بتوانند دست بالا را پیدا کنند، می‌تواند واقعیت جهان سخت در حال تغییر را بپذیرد و دست از سلطه جویی برداشته و به طرف صلحی عادلانه رفته و خود را با این تغییرات تاریخی هماهنگ کند. در چنین صورتی، نه تنها می‌تواند دچار چنین بازگشتی نشود، بلکه با استفاده از سرمایه عظیم فرهنگی، تمدنی خود و از طریق فعال کردن عقل نقاد در گفتمان آزادی و در نتیجه اندیشه راهنمای خود را حقوق انسان و حقوق طبیعت قرار دادن، در ریشه کنی فقر و نجات طبیعت، نقشی موثر بیابد.

نقش شخصیت در اندیشه راهنما
در اینجا لازم به گفتن است که نمی‌توان تنها اندیشه راهنمایی که سبب ساز این نوع نگاه و فجایع شده است را مقصر و مجرم شمرد. چرا که همانگونه که اندیشه و خوانش اندیشه مقوله‌ای اجتماعی است، مقوله‌ای شخصی و فردی نیز می‌باشد. به همین علت است که سالها قبل این نظر را طرح کردم که:
«... در هر باور و اندیشه و تئوری، بخصوص در علوم نرم، همیشه می‌شود بخشی از شخصیت و باور اندیشه ساز و تئوریسین را ردگیری کرد. در واقع برای شناخت عمیق هر اندیشه و تئوری، نیاز به شناخت شخصیت و ارزش‌ها و نرم‌های ساری و جاری در تئوریسین نیز بود. چرا که اینگونه نیست که اندیشه‌ها و تئوری‌ها در عامل تجرید و جدای از شخصیت و روان اندیشه‌ساز و تئوریسین ساخته می‌شوند. برای مثال در نظریات روان‌کاوانه‌ی فروید و نظریات زن ستیز /زن نفرتی/misogyny او را که در آن به جنسیت مرد نقش محوری می‌دهد و شخصیت زن را تابع نوع واکنش به نداشتن آلت تناسلی مرد فرو می‌کاهد، می‌توان در شخصیت و باورهای شخصی او نیز رد یابی کرده و بین این دو رابطه بر قرار کرد.» (۳۶)
بیاد دارم، زمانی که در دانشگاه اقتصاد و علوم سیاسی لندن تحصیل می‌کردم، یعنی همان دانشگاهی که کارل پوپر فلسفه تدریس کرده بود، یکی از اساتید فلسفه که هم زمان او بوده در توصیف شخصیت پوپر، به طنز، گفته بود که کتاب «جامعه باز و دشمنانش» را یکی از دشمنان همین جامعه باز نوشته است.
«دیالکتیک جذبی» در مقابل «دیالکتیک حذفی» و «دیالکتیک هضمی»
بقول جمال صفری، فلسفه و سیاست در غرب، از آنجا که خود را تمدن و فرهنگ برتر می‌داند، با بقیت دنیا همیشه تنها دو نوع رابطه برقرار کرده است و آن اینکه در مرحله اول از طریق «دیالکتیک هضم» وارد می‌شود و کوشش در غربی کردن انسان غیر غربی و "متمدن" کردن او دارد. ولی اگر این دیالکتیک پاسخ نداد آنگاه «دیالکتیک حذف» را روش می‌کند. با «دیالکتیک جذب» کاری ندارد. در واقع عقب نشینی سیاست «چند فرهنگی» در جوامع غربی، که اصل راهنمای آن «دیالکتیک جذب» بود، به علت پایداری و ضد حمله دو دیالکتیک قبلی بر بسیاری از اقلیت‌ها تحمیل شد.

غرب و چه باید کردِ ما؟
امانوئل کانت، با وجودی که تراژدی «عقل و عقلانیت» را محدود بودن آن و عدم دسترسی به ورای آن توضیح داده بود، ولی بکارگیری همین عقل با تمامی محدودیتهایش را کلید ورود به دوران روشنگری می‌دانست و خروج انسان را از دوران عدم بلوغ به خود تحمیل شده به دوران بلوغ فکری و دورانی که انسان توانایی آن را می‌یابد تا روی پای خود ایستاده و خود بیاندیشد و تصمیم بگیرد و منتظر راهنمایی از خارج از او نباشد توصیف می‌کرد. (۳۷)
فلسفه غربی اینگونه بود که توانست غرب را وارد دوران روشنگری کند. ولی، همانطور که در آغاز بحث شد، از آنجا که اندیشه راهنمای این فلسفه، به قدرت اصالت بخشیده بود و از آنجایی که اصل راهنمای ثنویت ارسطویی این فلسفه، قدرت را تولید، مصرف و باز تولید می‌کرد، با دیگر مناطق و مردم جهان رابطه قدرت برقرار کرد و خود را در موقعیت رهبری و تولید اندیشه و جهان غیرغربی را در موقعیت به انقیاد درآمدن و مصرفِ اندیشه تعریف کرد. ایجاد این رابطه که با پیشرفتهای عظیم علمی و صنعتی و ارتش مدرن ممکن شد، سبب ایجاد «عقده بد خیم خود حقیر پنداری/inferiority complex» در میان غیرغربی‌ها، بخصوص نخبگان آنها شد. عقده‌ای که در رابطه با «عقده خود برتر بینی/superiority complex» غربی خود را باز تولید و به نسلهای دیگر انتقال می‌داد.
حاصل پویایی چنین رابطه‌ای، سبب از دست دادن اعتماد به نفس و عدم شهامت در فعال کردن قوه خلاقیت خود در میان غیرغربی‌ها شد. در نتیجه، غیرغربی، در رویارویی با هیبت و حیرت اندیشه‌های غربی او را در همان وضعیت «عدم بلوغ به خود تحمیل شده» کانتی نگاه داشت. بنابر این، برای خود، نقشی جز دل بستن و ذوب شدن در مکتبی از آن مکاتب نمی‌دید. شدت این از خود باختگی در برابر غرب آنگونه بود که یکی از روشنفکران ترکیه در زمان آتاتورک گفته بود که حتی اگر قرار است بیماری مقاربتی هم بگیریم باید آن را از غربی بگیریم. سخن معروف تقی زاده را همه می‌دانیم که راه رشد ایرانی را از فرق سر تا نوک ناخت غربی شدن دانسته بود. (البته بعدها از آن فاصله گرفت.)
آیا به این علت نیست که با وجودی که در ایران همیشه در طول تاریخ، در قبل و بعد از اسلام اندیشه سازی کرده بود، حال، نخبگان وطنی و در وضعیتی که ایران در وضعیت زیرسلطه قرار گرفته بود و جذب اندیشه‌های تولید شده در غرب از مارکسیسم گرفته تا لیبرالیسم و از کانت گرفته تا هگل و سارتر و هایدگر و... و شده بودند، حتی یک متفکر وطنی که حرف جدیدی در رابطه با این مکاتب گفته باشد داشته باشد و از طریق نقد بر آنها افزوده باشد نداریم؟ آیا به این علت نیست که در بهترین حالت تنها شاگردانی به مرحله بلوغ نرسیده هستند که فقط درس خود را خوب حفظ کرده‌اند و از قبل این حفظ کر دن به مردم خود فخر می‌فروشند؟ چنین وضعیتی را ژان پل سارتر، فیلسوف آزادی، به روشنی بیش از هفتاد سال قبل دید و در مقدمه‌ای که به کتاب "دوزخیان روی زمین" فرانس فانون، که جرات کرده بود در استقلال و آزادی، اندیشه و خلق کند، نوشت:
«عده‌ای از جوانان آسیایی و آفریقایی را چند ماهی به آمستردام، پاریس، لندن، بروکسل و... می‌آوریم و در شهر می‌گردانیم، پس از چند روز لباس اروپایی تنشان می‌کنیم و اصطلاحات اروپایی را به آنها یاد می‌دهیم و محتویات فرهنگی‌شان را ازشان خالی می‌کنیم، آنگاه شکل بلندگوهای پوک و پوچی می‌گیرند که باید آنها را به کشورشان بازگردانیم. آن وقت ما هرچه بگوییم، آنها مانند دره‌ای که صدا را منعکس می‌کند حرفهایمان را بی آنکه معنایش را بفهمند، تکرار می‌کنند و آنچه ما عمل کنیم، در حد ادا در آوردن انجام می‌دهند و خیال می‌کنند که خودشان هستند که می‌گویند و انجام می‌دهند. اینها آسیمیله هستند.» (۳۸)
البته عده بسیار انگشت شماری مانند جلال آل احمد و علی شریعتی، با وجود در گیر بحران بودن و ضعفها و تناقضهای تئوریک، ولی قادر به دیدن علت اصلی عقیم شدن ایرانیان در خلق و آفرینش اندیشه شدند. در نتیجه کوشش کردند تا با ارائه نظریانی در رابطه با خود تاریخی و فرهنگی را باز یافتن، در جامعه و بخصوص نخبگان جامعه ایجاد اعتماد به نفس کنند. چرا که بدون قائم به ذات بودن و اعتماد به نفس داشتن و زیربنای هویت خود را از هویت تاریخی- فرهنگی خود گرفتن، استعداد خلق و آفرینش انسان قادر به کار نمی‌شود و از دیگر فرهنگها و تمدنها نمی‌تواند بگونه‌ای آفرینش گرانه بیاموزد. چرا که این استعدادها تنها در آزادی است که شکوفا می‌شوند. از جمله، آزادی از ترس.
ولی متاسفانه و به علت سرنوشتی که انقلاب بهمن به آن دچار شد و انقلاب، نه بعنوان جریان و پروسه و پیش بردن آن از طریق نقد که تنها به عنوان «واقعه» و «حادثه" فهم شد. در چنین وضعیتی، استبداد تاریخی که دوباره و این بار نه در شکل تاج و تخت و چکمه که در شکل عمامه و نعلین خود را بازسازی کرد و در شوک و ترومای ناشی از آن، روش «نقد از طریق فعال کردن عقل نقاد» بدور انداخته شد و جای خود را به «خود زنی» و «خود تخریبی» در مورد انقلاب داد و اینگونه عبارت "پنجاه و هفتی ها" به توهین و تحقیر تبدیل شد و در نتیجه، جامعه تن به جنبشهایی ابتر داد. چرا که تا زمانی که جنبش انقلابی خود را در بستر انقلابات تاریخی قبلی قرار ندهد و تعریف نکند. هم جریانهای وابسته می‌توانند کوشش کنند تا آن را به نفع خود مصادره کنند، که کردند، و هم و از جمله به همین دلیل، جنبش انقلابی، سراسری نخواهد شد.
حاصل سخن
«واقعیت اجتماعی» در غرب، ترکیبی از مبارزه، همکاری و گفتگو مابین، حداقل، پنج ابرگفتمان می‌باشد که عبارتند از:
گفتمان مسیحیت، گفتمان مردسالاری، گفتمان فرویدیسم، گفتمان مارکسیسم و گفتمان سرمایه داری مصرفی. منظور اینکه، «واقعیت اجتماعی» در غرب که مسائل، مشکلات و راه حلهای خاص خود را ایجاد می‌کند، ضرورتا مسائلِ «واقعیت اجتماعی» جامعه ایرانی نیست چرا که واقعیت اجتماعی ایران، محصول ابرگفتمانهای خودش، مانند گفتمان اسلامی، گفتمان ایرانی، گفتمان مردسالاری و گفتمان عرفانی و حضور گفتمانهای غربی می‌باشد. بنابر این همانگونه که دو «واقعیت اجتماعی» در ایران و در غرب، نکات مشترک دارند، نقاط افتراق نیز دارند و بنابر این، مشکلاتی که جوامع غربی با آن روبرو می‌باشند و راه حلهایی که درون ابرگفتمانهای خود برای آنها می‌جویند، ضرورتا مسائل جامعه ایران نیستند و اگر هم باشند، راه حل آنها، ضرورتا راه حل جامعه ایران نیست.
البته تنها عقل رها شده از روابط سلطه و در نتیجه، عقده خود کمتربینی قادر به دیدن این تفاوتها و راه حلها می‌باشد. به سخن دیگر، «بومی دیدنِ» واقعیت اجتماعی ایران. در واقع، «واقعیت اجتماعی» در غرب نیز واقعیتی است بومی. ولی از آنجا که تاریخ استعمار و عقده خود برتر بینی سبب شده است تا مسائل و مشکلات و راه حلهای خود را جهانی بیند، این نسخه را برای همه تجویز می‌کند و نخبگان غیر غربی که دارای روانشناسی زیر سلطه می‌باشند، آن نسخه را بدون عبور دادن آن از فضای تنفسی عقل نقاد، برای جوامع خود تجویز کرده و اینگونه بحران بر بحران می‌افزایند.
البته این موضوع، بحثی جداگانه و عمیق را می‌طلبد و در این فاصله به موضوع سخن بازگردم و آن اینکه:
بحران سختی که غرب خود و جهان را دچار آن کرده است و از جمله نتایج آن حمایت غرب و اخلاق کانتی آن، حمایت از نسل کشی فلسطینی‌ها و سر برآوردن دوباره فاشیسم و نژاد پرستی و ضد خارجی گری و عمیق شدن اختلافات طبقاتی و گسترش فقر و گسترش هر چه بیشتر جنگ و بی ثباتی در جهان و به خطر انداختن زندگی بروی کره زمین است، بیش از هر چیز حاصل بن بستی اندیشه‌ای می‌باشد که غرب دچار آن شده است و اینگونه خود را دچار رهبرانی سخت بی کفایت کرده است و فسادی که حضور پول و لابی‌ها مانند سرطان آن را در برگرفته است. غرب، تا از این بحران عبور نکند، قادر به حل ساختاری و ریشه‌ای این مسائل نخواهد شد و وضعیت بدتر خواهد شد ولی بهتر، نه.
البته این وضعیت می‌تواند درسی برای ما داشته باشد و آن اینکه خود را از وضعیت هیبت، شگفتی، حیرت و تحسین غرب و در نتیجه خود کم بینی در برابر آن رها کنیم و واقعیت غرب را نه از پشت ویترین و فیلترینگ ذهن مدهوش شده، بلکه آنگونه که هست ببینیم. اثرات این نوع نگاه و اینکه هر چه غربی میباشد زیباست و فرح انگیز، در سطح جامعه بوفور و برای مثال، در جراحی‌های پلاستیک می‌بینیم و چکش بر بینی خود زدن تا مدل بینی غربی را پیدا کردن.
تاریخدانی رومی در سفرش به انگلستان تحت سلطه روم دیده بود بومی‌های انگلیسی در پوشیدن لباسهای رومی (توگا) با یکدیگر هم چشمی می‌کنند و اینکه توگای کدامیک از آنها از جنس بهتری است و دوخت بهتری دارد. تاریخدان بعد از این مشاهده، می‌نویسد که اینها نمی‌دانند که این کوشش در تقلید از لباس ما، در واقع محکم کردن حلقه‌های زنجیری است که ما بر گردن آنها انداخته‌ایم.
منظور اینکه تا زمانی که روانشناسی زیر سلطه و در نتیجه عقده خود کم بینی در برابر غرب را در خود شناسایی نکنیم، قادر به داشتن هویتی پویا برای رشد نخواهیم شد. البته این پویایی بدون ریشه عمیق در تاریخ و فرهنگ خود داشتن و شناسایی کردنِ «خودِ فرهنگی» و «خودِ تاریخی» ممکن نیست. چنین «باز یافت ریشه‌های تاریخی و فرهنگی خود» راه ارتباطی پویا و خلاق با دیگر تمدنها و فرهنگها را می‌گشاید. در نتیجه با باز کردن دروازه‌ها و ایجاد رابطه دوستی با دیگر تمدنها و مردمان رشد بر رشد و دوستی بر دوستی افزوده خواهد شد. مسئله جدیدی هم نیست. برای مثال، در همین غرب بزرگان فلسفه و اندیشه، مانند کارل یونگ و آرتور شوپنهاور که تاثیرات عمیقی از فلسفه، باورها و ادیان در دیگر فرهنگها و جوامع پذیرفتند، کسانی بودند که قبل از آن، آشنایی بسیار عمیق با فلسفه و تاریخ و فرهنگ خود داشتند و چنین شناختی بود که آنها را قادر به گفتگو و آموختن از دیگر تمدنها کرد. چرا که در این داد و ستد، «دادی» داشتند تا بتوانند «ستد» را در درون خود بر آن افزوده و کالایی جدید خلق کنند. در غیر اینصورت، همانگونه که سارتر بدرستی توصیف کرده بود، انسانهایی خواهیم شد که تنها می‌توانیم نقش بلندگوهای پوک و پوچی را بازی کنیم که مانند دره، پژاوک صدای آنها شویم. صداهایی که نمی‌دانیم که چیست و جز ادا در آوردن و هویتی پوک و پوچ را که بر ادا بنا شده، پیدا کردن، چیزی نخواهیم بود.
ایمیل:
m_delkhasteh@yahoo. co. uk

(1)
https://www.amazon.co.uk/Decline-West-Oxford-Paperbacks/dp/0195066340
(2)
https://www.amazon.co.uk/Study-History-Abridgement-Vols-I-VI/dp/0195050800
(3)
https://medium.com/practical-rationality/footnotes-to-plato-what-whitehead-really-thought-28aff5e847de
(4)
https://www.jstor.org/stable/2180538
(5)
https://www.jstor.org/stable/3751101#:~:text=For%20that%20some%20should%20rule,is%20both%20expedient%20and%20just
(6)
https://www.kiplingsociety.co.uk/poem/poems_burden.htm
(7)
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/papq.12444
(8)
https://ndpr.nd.edu/reviews/kant-and-colonialism-historical-and-critical-perspectives/
(9)
https://www.cambridge.org/core/journals/hegel-bulletin/article/where-did-hegel-go-wrong-on-race/DDFFE33BD948E4B7F824CA820CC5364B
(10)
https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/729567
(11)
https://philarchive.org/archive/HALQOR

(12)
https://www.ide.go.jp/library/English/Publish/Periodicals/De/pdf/66_03_02.pdf

(13)
https://jacobin.com/2023/03/martin-heidegger-nazism-payen-wolin-book-review
(14)
https://www.spiegel.de/kultur/kriege-fuehren-fuer-den-frieden-a-40e49218-0002-0001-0000-000013682439
(15)
https://www.counterpunch.org/2002/03/05/what-should-we-be-fighting-for/

(16)
https://www.bricup.org.uk/archives/jurgen-habermas-endorses-germanys-blind-defence-of-israeli-genocide/
(17)
https://www.bricup.org.uk/archives/jurgen-habermas-endorses-germanys-blind-defence-of-israeli-genocide/
(18)
https://www.youtube.com/watch?v=K3vRnPUD1ZI
(19)
https://www.euronews.com/my-europe/2022/10/19/josep-borrell-apologises-for-controversial-garden-vs-jungle-metaphor-but-stands-his-ground
(20)
https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-tells-congress-we-will-win/
(21)
https://www.timesofisrael.com/after-walling-itself-in-israel-learns-to-hazard-the-jungle-beyond/

(22)
https://brill.com/display/book/9789004333222/B9789004333222-s008.xml#:~:text=Science%20as%20an%20activity%20must,and%20should%20not%20be%20neutral
(23)
https://www.jstor.org/stable/2708609
(24)
https://www.econlib.org/library/Columns/Teachers/critiquemalthus.html
(25)
https://www.history.com/topics/early-20th-century-us/social-darwinism
(26)
https://www.history.com/topics/early-20th-century-us/social-darwinism

(27)
https://www.britannica.com/biography/Arthur-de-Gobineau
(28)
https://newlearningonline.com/new-learning/chapter-4/neoliberalism-more-recent-times/herbert-spencer-on-the-survival-of-the-fittest
(29)
https://www.euronews.com/my-europe/2021/11/11/armistice-day-wwi-was-meant-to-be-the-war-that-ended-all-wars-it-wasn-t
(30)
https://www.bbc.co.uk/news/business-14366054
(31)
https://www.forbes.com/sites/noahkirsch/2017/11/09/the-3-richest-americans-hold-more-wealth-than-bottom-50-of-country-study-finds/
(32)
https://devinit.org/resources/poverty-trends-global-regional-and-national/#:~:text=In%202019%20(the%20most%20recent,have%20decreased%20to%20682%20million.
(33)
https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/e9a5bc3c-718d-57d8-9558-ce325407f737/content#:~:text=In%202021%2C%20China%20declared%20that,poverty%20line%2C%20the%20speed%20and
(34)
https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-21703018
(35)
https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/nov/18/european-union-right-wing-ursula-von-der-leyen-eu-commission-hard-right-parties
(36)
https://www.zeitoons.com/83683
(37)
https://www.nypl.org/sites/default/files/kant_whatisenlightenment.pdf
(38)
https://www.marxists.org/reference/archive/sartre/1961/preface.htm