بی بی سی - اوایل بعد از ظهر روز کریسمس سال ۲۰۲۴، کارکنان شرکت برق فینگرید در فنلاند متوجه شدند که کابل استلینک ۲، کابل اصلی برق زیردریایی که شبکه برق فنلاند و استونی را به هم وصل می‌کند آسیب دیده و دریافتی برق استونی را به میزان قابل توجهی کاهش داده است.
در اخبار آن شب، آرتو پهکین، مدیر عملیات شبکه فینگرید به نقل از شبکه سراسری برق فنلاند، گفت: «ما چندین مسیر تحقیق را دنبال می‌کنیم، از خرابکاری گرفته تا نقص فنی، و هنوز هیچ چیز منتفی نشده است. در زمان بروز اختلال، حداقل دو کشتی در حوالی کابل در حال حرکت بودند.»
ساعاتی بعد، نفرات گارد ساحلی فنلاند وارد کشتی روسی ایگل اس شدند و آن را به سمت آب‌های فنلاند هدایت کردند. این کشتی مظنون به آسیب رساندن عمدی به کابل اصلی برق بود.
اتحادیه اروپا می‌گوید این کشتی ثبت شده در جزایر کوک در واقع بخشی از «ناوگان سایه روسیه» است. گمان می‌رود که از این نفتکش فرسوده برای حمل محصولات نفتی تحریم شده روسیه استفاده می‌شود.
پلیس فنلاند معتقد است که ممکن است لنگر کشتی ایگل اس در بستر دریا کشیده شده باشد. گزارش شده است که یک لنگر در مسیر حرکت این کشتی در عمق ۸۰ متری بازیابی شده است، در حالیکه عکس‌های گرفته شده از زمان حادثه نشان می‌دهد که کشتی لنگر پهلوگیری خود را از دست داده است.
پلیس فنلاند گفت در تحقیقات کیفری در مورد آسیب به کابل ۹ مظنون را مورد بررسی قرار داده است.
آسیب به کابل استلینک ۲ به طول ۱۷۰ کیلومتر نشان‌دهنده آخرین مورد از یک رشته حوادث از زمان تهاجم گسترده روسیه به اوکراین در سه سال پیش است که در آنها کابل‌های زیر دریایی در منطقه بالتیک آسیب دیده یا به طور کامل قطع شده‌اند.
پس از حادثه استلینک ۲، ناتو متعهد شد که حضور نظامی خود را در دریای بالتیک افزایش دهد، در حالیکه استونی یک کشتی گشتی را مامور محافظت از کابل برق زیردریایی استلینک ۱ کرد. اتحادیه اروپا گفته است که خرابکاری در کابل زیردریایی «آخرین مورد از یک رشته حملات مشکوک به زیرساخت‌های حیاتی» کشورهای عضو است.
حدود ۶۰۰ کابل زیردریایی برق و داده‌های اطلاعات را در اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد منتقل می‌کنند. این کابل‌ها که ۱/۴ میلیون کیلومتر طول دارند و معمولا در مکان‌های محرمانه و مخفی به ساحل می‌رسند، عامل اتصال ما به هم هستند. بخش عمده آنها کابل‌های انتقل داده هستند که تقریبا تمام ترافیک اینترنتی ما به آنها وابسته است.
چرا غرب نگران است؟
لازم به گفتن نیست که در حال حاضر، روابط بین روسیه و اکثر کشورهای اروپای غربی به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.
پس از حوادثی از جمله شورش مورد حمایت روسیه در شرق اوکراین و اشغال و الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ این روابط زیر فشار قرار داشته‌اند.
در سال ۲۰۲۲، که ۲۰۰۰۰۰ سرباز روسی به اوکراین حمله کردند، کشورهای غربی در واکنشی خشمگینانه با هم متحد شدند. این حمله یک جنگ سه ساله را در پی داشته و تخمین زده می‌شود که میلیون‌ها نفر از هر دو طرف کشته یا زخمی شده‌اند.
ناتو بر این باور است که روسیه همزمان در حال پیشبرد یک جنگ دیگر است، جنگی اعلام نشده به نام «جنگ ترکیبی» و هدف روسیه در این جنگ، خود اروپای غربی است. منظور روسیه از این جنگ تنبیه یا بازدارندگی کشورهای غربی از ادامه حمایت نظامی از اوکراین است.
جنگ ترکیبی که به آن «حوزه خاکستری» یا جنگ «پیش - آستانه» نیز می گویند عملیاتی است که دولت متخاصم با یک حمله ناشناس و قابل انکار و معمولا در شرایط بسیار مشکوک انجام می‌دهد. هدف از این نوع جنگ آسیب رساندن به حریف، به ویژه به زیرساخت‌های آنهاست اما این عملیات به مرحله‌ای نمی‌رسد که انتساب آن قابل انکار نباشد.
دکتر سیدارت کوشال، پژوهشگر ارشد امور نیروی دریایی در بخش مطالعات روسی موسسه نیروهای متحد سلطنتی وابسته به دولت بریتانیا می‌گوید: «زیردریایی‌های ویژه غواصی می‌توانند کابل‌ها را در اعماق دریا قطع کنند که تعمیرات آنها را بسیار دشوار می‌کند. آنها همچنین می‌توانند به کابل‌های حساس زیر دریا آسیب بزنند.»
دکتر کوشال می‌گوید: «در درگیری با ناتو، آسیب به زیرساخت‌ها در دریا همراه با هدف قرار دادن زیرساخت‌ها در خشکی بخش مهمی از تلاش‌های جنگی روسیه خواهد بود که هدف آن از بین بردن تدریجی حمایت مردم غرب از چنین جنگی است.»
«انکارپذیری»
موارد دیگری از حملات مشکوک جنگ ترکیبی هم وجود داشته است از جمله موارد آتش‌سوزی بسته‌های پستی است که سال گذشته شرکت‌های خصوصی حمل و نقل بسته‌های پستی را در بریتانیا، آلمان و لهستان هدف قرار دادند. دادستانی لهستانی گفته است که این حوادث به منزله تمرین‌هایی برای خرابکاری در پروازهای آمریکا و کانادا بوده است.
روسیه مبادرت به اقدامات خرابکارانه را رد می‌کند، اما گمان می‌رود که در پشت سایر حملات به انبارها و شبکه‌های راه آهن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از جمله در سوئد و جمهوری چک، بوده باشد.
این رویدادها بعضی از دولت‌های غربی را به این نتیجه رسانده که احتمال دارد سازمان اطلاعات نظامی روسیه یک کارزار سیستماتیک از حملات مخفیانه و ناشناس را علیه کشورهایی که به اوکراین کمک می‌کنند، آغاز کرده باشد.
این تهدید به اندازه کافی جدی تلقی شده و ناتو و اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۷ مرکز عالی اروپایی مقابله با تهدیدات ترکیبی را در هلسینکی راه اندازی کردند.
دکتر کامینو کاوانا، عضو ارشد دانشکده مطالعات جنگ در دانشگاه کینگز کالج لندن می‌گوید که ممکن است دولت‌ها به سوی این نوع جنگ کشیده شوند زیرا «امکان انکارپذیری قابل قبول در آن بسیار زیاد است.»
در حال حاضر بخش عمده تمرکز کشورهایی مانند بریتانیا بر «سلب امکان انکارپذیری، از منظر عملیاتی» است. حمایت از زیرساخت‌های زیردریا مستلزم به درک کاملی است از آنچه در آب‌های خودی روی می‌دهد تا بتوان فعالیت‌های مشکوک را شناسایی کرد.
دکتر کاوانا می‌گوید: «پاسخ دادن به اقدامات صورت گرفته در حوزه خاکستری بسیار بسیار دشوار است، اما من فکر می‌کنم با توجه به چند حادثه اخیر، قابلیت دولت‌ها در این زمینه رو به بهبود است.»
توانایی‌های روسیه زیر دریا چیست؟
ارتش روسیه دارای امکاناتی است که دکتر کوشال آنها را دارای «ساختاری چندلایه» می‌داند.
او می‌گوید عملیات در آب‌های کم‌عمق‌تر برعهده اسپتسناز (نیروهای ویژه)، جی‌آریو (اداره اطلاعات نظامی) و نیروی دریایی روسیه است. اما عملیات جمع‌آوری اطلاعات و خرابکاری در اعماق دریا عمدتا توسط مدیریت تحقیقات عمق دریا انجام می‌شود که مستقیما به وزارت دفاع و شخص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور، گزارش می‌دهد.
دکتر کوشال می‌گوید این مدیریت از شناورهای سطحی برای نظارت و جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند، مانند نقشه‌برداری از موقعیت نیروگاه‌های بادی فراساحلی یا نقاطی که کابل‌های زیردریایی به خشکی می‌رسند. اما برای عملیات در عمق دریا از «کشتی‌های مادر» استفاده می‌شود، که شامل زیردریایی‌های سابق حامل موشک‌های بالستیک هسته‌ای و کروز مانند بلگورود است.
او می‌افزاید: «روس‌ها مجموعه‌ای از توانایی‌ها از جمله زیردریایی‌هایی با بدنه تیتانیوم دارند که می‌توانند در عمق هزاران متری عمل کنند و به بازوهای متحرک مجهز هستند.» خدمه سه نفره اینها معمولا متشکل از افسران سابق و با تجربه نیروی دریایی است که دوره تمرینات فضانوردی را هم گذرانده‌اند.
در چنین عمق‌هایی، دانستن اینکه دقیقا چه چیزی در بستر دریا قرار می‌گیرد یا این غوطه‌ورهای اعماق دریا چه می‌کنند حتی برای نیروی دریایی ایالات متحده هم بسیار چالش برانگیز است.
به گفته کی‌یر جایلز، کارشناس روسیه در اندیشکده چتم هاوس و نویسنده کتاب «چه کسی از اروپا دفاع خواهد کرد؟» در نهایت، خرابکاری احتمالی در کابل‌ها نباید صرفاً یک پدیده منفرد تلقی شود، بلکه باید آن را بخشی از «برنامه بسیار گسترده‌تر روسیه برای هدف قرار دادن زیرساخت‌های ارتباطی و حیاتی به‌طور کلی» دانست.
تمرکز روسیه بر کابل‌های زیردریایی برق و مخابرات «بخشی از برنامه آنها برای تضمین برتری در بخش ارتباطات و اطلاعات است - که می‌تواند به معنای توانایی در مسدود کردن دسترسی به اطلاعات نیز باشد.» دلیل این امر آن است که اگر روسیه بخواهد ارتباط جوامع یک منطقه خاص از جهان را با اطلاعاتی به‌جز آنچه از سوی خود روسیه دریافت می‌کنند قطع کند، «این یک هدف بسیار مهم تلقی می‌شود، چرا که نقش حیاتی در تصرف کریمه داشت».
پرسه‌زدن بر فراز زیرساخت‌ها
مطمئنا تنها مقامات فنلاند نیستند که در مورد عملیات روسیه و زیرساخت‌های کابلی زیر دریا احساس نگرانی می‌کنند.
به گفته جان هیلی، وزیر دفاع بریتانیا، در نوامبر ۲۰۲۴، کشتی تجسسی روسی یانتار، «در حال پرسه زدن بالای زیرساخت‌های زیردریایی حیاتی بریتانیا» مشاهده شد.
ظاهرا این واقعه بار دیگر در ژانویه ۲۰۲۵ تکرار شد در حالیکه نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا کشتی یانتار را زیر نظر داشت، این کشتی بار دیگر در صدد «جمع‌آوری اطلاعات و نقشه‌برداری از زیرساخت‌های زیرآبی بریتانیا» بود. هیلی این رویداد را «نمونه دیگری از تهاجم رو به افزایش روسیه» توصیف کرد.
بریتانیا حدود ۶۰ کابل زیردریایی دارد که در نقاط مختلف در امتداد خط ساحلی آن به خشکی وارد می‌شود و بخش عمده‌ای از آنها در منطقه اطراف آنگلیای شرقی و جنوب غربی انگلستان متمرکز است.
آقای جایلز می‌گوید اگر حمله‌ای در هر مقیاسی به زیرساخت‌های زیردریایی بریتانیا صورت بگیرد احتمالا با چالش‌های دیگری برای سامانه‌های این کشور همراه خواهد بود.
سفارت روسیه در لندن ادعاهای بریتانیا در مورد یانتار را «کاملا بی‌اساس» توصیف کرده است.
این سفارتخانه مدعی شد که «هیستری ضد روسیه» افزایش یافته است، و افزود که بریتانیا و متحدانش «برای تشدید عمدی تنش‌ها در مناطق بالتیک و دریای شمال» از این هیجان ضد روسی بهره‌برداری می‌کنند.
اعتماد ساده‌لوحانه
امسال کمیته مشترک استراتژی امنیت ملی بریتانیا، که ساختار نحوه تصمیم‌گیری دولت در مورد امنیت ملی را مورد بررسی قرار می‌دهد، تحقیقی را درباره میزان آسیب‌پذیری بریتانیا در برابر حملات به شبکه کابلی زیردریایی آغاز کرد.
ادوارد لوکاس، نویسنده و کارشناس امور روسیه، می‌گوید: «روس‌ها احتمالا پیشتر شناورهای هدایت‌پذیر از دور (شهپاد) خود را در بستر دریا کار گذاشته‌اند و اینها برای حمله به کابل‌ها و خطوط لوله انتقال نفت و گاز منتظر دستورهایی هستند که ممکن است صادر بشوند یا نشوند. خدا می‌داند که یانتار، کشتی تجسسی آنها، سال‌هاست در مورد بستر دریا چه می‌کند.»
لوکاس اضافه می‌کند که کل شبکه جهانی کابل‌ها و خطوط لوله زیردریایی بر اساس اعتماد ساده‌لوحانه ساخته شده است.
او می‌گوید: «ما هرگز فکر نمی‌کردیم که این شبکه هدف یک کشور متخاصم قرار گیرد، اما اکنون حاصل ده‌ها سال سهل‌انگاری را درو می‌کنیم. تنها امید ما بازدارندگی است: نشان دادن این واقعیت به روس‌ها که هزینه آسیب رساندن به زیرساخت‌های زیردریایی ما برای آنها بسیار دردناک خواهد بود.»
دکتر کاوانا می‌گوید که بریتانیا در زیرساخت‌های خود انعطاف‌پذیری دارد، زیرا «تعمیرات در واقع می‌تواند خیلی خیلی سریع انجام شود.» همچنین، طراحی کابل‌های زیردریایی، دست‌کم در این اواخر، بر این فرض استوار بوده است که «اینها ممکن است در مرحله‌ای خراب شوند، بنابراین باید آماده تعمیرات باشید.»
آقای جایلز واکنش کشورهای غربی در راستای شناسایی این چالش را «بسیار دیرهنگام» توصیف می‌کند. اما او می‌گوید که در حال حاضر، قطع کردن کابل‌ها آن تاثیری را ندارد که اولین بار که روسیه دست به این کار زد، در پی داشت.
به گفته دکتر کاوانا، دلیل این است که اکنون داشتن کابل‌های متعددی که کشورهای مشابه را با استفاده از مسیرهای متنوع به هم متصل می‌کنند و اطمینان از انعطاف‌پذیری اکوسیستم تعمیر، بخشی از طراحی است.
او می‌گوید: «در واقع، جای خوشحالی است که بسیاری از کشورها اکنون بر درک نقاط ضعف خود از نظر تاب‌آوری تمرکز کرده‌اند و بیش از پیش با صنعت ارتباطات همکاری می‌کنند.»
زنگ بیداری
این حوادث، علی‌رغم انکار روسیه از هرگونه دخالت، به عنوان زنگ خطری برای دولت‌های اروپایی ارزیابی شده است که از این شریان‌های حیاتی به خوبی محافظت نمی‌شود، حتی اگر محافظت از همه آنها، در هر عمقی، از نظر فیزیکی غیرممکن باشد.
آقای جایلز می‌گوید: «تهدید همیشه وجود داشته است. فقط در محیط کنونی، عوامل تهدید جرأت بیشتری پیدا می‌کنند تا واقعا برای اینکه بفهمند چه چیزی بهتر جواب می‌دهد، هر چیزی را امتحان و بررسی کنند.»
جنگ ترکیبی همچنین برای روسیه کارکرد آموزشی دارد: «آنها می‌بینند که چه تاثیری دارد، همچنین می‌بینند که پاسخ کشور هدف، توانایی آن در تحقیق، پیگیری قضایی و سایر اقداماتشان چیست.»
در بلندمدت، توانایی روسیه در اعماق دریا این امکان را فراهم می‌کند که در سناریویی تقریباً غیرقابل تصور، یعنی وقوع جنگ، آسیب‌های بسیار جدی به اقتصاد اروپا و زندگی روزمره شهروندان آن وارد کند.
آقای جایلز می‌افزاید: «و این فقط به کابل‌های زیردریایی مربوط نمی‌شود، بلکه درباره سایر شیوه‌هایی است که به واسطه آنها، روسیه می‌تواند تا فواصل بسیار دور بر زندگی مردم در سرزمین‌شان تاثیر بگذارد.»
او می‌افزاید: «این شامل حملات خرابکارانه از طریق نیروهای نیابتی، حملات سایبری، باج‌افزارهای گسترده، قرار دادن مواد آتش‌زا در هواپیماهای مسافربری و در نهایت، احتمال حملات موشکی از هزاران کیلومتر دورتر بدون اعلام جنگ و بدون هشدار است، زیرا این همان شیوه‌ای است که روسیه برای پیشبرد اهداف خود به کار می‌گیرد.»
نحوه مقابله با تهدید خرابکاری در کابل‌های زیردریایی، تنها یکی از جبهه‌های متعددی است که غرب در آن تلاش می‌کند با روسیه تحت رهبری ولادیمیر پوتین مقابله کند.
بازگشت پروازهای لوفت‌هانزا و آسترین به فرودگاه خمینی
۱۴۰۴ سال گذار است، سال تصمیمات سخت برای تهران
