از اتفاق انقلاب فرانسه در 1789 ببعد، و لوله ای در میان اهل فکر و نظر آلمانی پدید میآید که یکی از پیامدهایش واکنش و راه چاره نشان دادن ایمانوئل کانت در نوشته ای با نام "صلح جاودانه" است. نوشته هایی که به کشمکشهای دیرینه میان دولت پروس و فرانسه حمله میبرد و صلح و رفاقت میان ملل را راه حل یک زندگی عاقلانه میشمارد.

کانت آنزمان هفتاد و یک ساله که ابتکاری نظری را در تاریخ فلسفه بنام خود ثبت کرده و توفیق یافته با تعیین حد و مرز ذهن انسانی همچنین خط تمایزی میان دین و دانش بکشد، به استقبال دستاوردهای اجتماعی فرانسویان رفته تا انسانگرایی و تعادل یابی رفتار انسانی را تعمیم بخشد.

البته کانت همچنین به آنچه از سوی روسو همچون ایدۀ "اتحاد ملل" مطرح بوده گوشه چشمی دارد و میخواهد دستاوردهای نظری روشنگران فرانسوی را در افکار خود شریک سازد. بنابراین مطلب کانت استدلالها و رهنمودهای خود را از منابع یادشده کسب کرده است که یکی تبلیغ صلح و مخالفت با جنگ اقوام است و دیگری پیشروی بسمت اتحاد ملل.

باری . مطلب وی مورد استقبال متفکران همعصر قرار گرفته و شخصیتهایی نظیر هردر و فیشته بر آن شرح و تفصیلاتی مینگارند. لیکن در میان همعصران کانت،شلگل جوان هم بسر میبرد. او که یکسال بعد تکمله ای بر رهنمود استاد فلسفه مینویسد و آنها را با نقد و تصحیحاتی همراه میسازد.

متن کانتی که همچون شکلی از قرارداد صلح میان کشورهای مستقل نوشته شده، دارای قسمتهای متمایزی است؛ که به شرایط و شیوۀ داد و ستد دولتها اشاره دارد تا بدین ترتیب از بروز کشمکش و جنگ جلوگیری شود. او به ایده همزیستی خردمندانه اندیشیده که امکانش از بطن یک سیاستگذاری اخلاق مدار بیرون میآید.

بر این منوال کانت معتقد است که صلح جاودانه مشروط به وجود یک قانون اساسی شهروندانه همچون منبع ارجاعی دولتمداری است. متنی که باید جمهوریخواهانه باشد و سه رکن اساسی را لحاظ کند. رکن اول تامین آزادی هر عضوی از یک اجتماع انسانی است. دومین رکن رعایت همگانی و وابستگی به نهاد واحد قانونگذاری است؛ از سوی تمام حکومت شوندگان. سومین رکن را برابری همگانی انسانها دانسته که شامل تمام شهروندان یک حکومت است.

منتها نگاه انتقادی شلگل به طرح کانتی متوجه آن تعیین وظیفه برای ارکان حکومتی و سه قوه معروف است. کانتی که اشکال حاکمیت را به سه دسته اتوکراتی، آریستوکراتی و دمکراسی تقسیم میکند و در زمینه دولتمداری به دو شکل و روش متفاوت بصورت جمهورخواهانه و مستبدانه باور دارد. در رابطه اخیر کانت جمهوریخواهی را با تقسیم قوههای قانونگذاری و اجرائیه تعریف میکند. در حالی که بزعمش استبداد خود را اراده واحدی میبیند که قانون باب میل را به اجرا در میآورد.

در این چارچوب تعریفات حاکمیت و دولتمداری، کانت تلقی منفی از شکل حاکمیت دمکراتیک دارد و دمکراسی را آستانه ­ای برای پیدایش استبداد و سیطرۀ اکثریت بر اقلیت و پایمالی حقوق ایشان میشمارد. در این منظومه نگرشی روشن است که کانت در وجود شهروندان آن اراده معطوف به رتق و فتق امور سیاسی را باز نمییابد. از اینرو فقط در چارچوب قانون گذاری حضور شهروندان را موجه دانسته و امور اجرایی را به شاهان و امیران میسپارد.

اما بعد این تلقی رایج میگردد که مفهوم جمهوری را همچون امر متضاد با دولتمداری شاهانه ترجمه کنیم و حاملین قدرت حکومتی را در میان شهروندان سراغ بگیریم.

از اینرو نقد شلگل به طرح و ایده کانتی، که پس از یکسال بیان شده، مُهم جلوه میکند. چرا که گرایش محافظه کارانه را به عقب نشینی وادار میسازد. محافظه کاری که عملکرد برجسته و هوشیارانه شهروندان را به هیچ گرفته بود.

فریدریش شلگل محدودیت تلقی کانتی از آزادی شهروندانه را به چالش میکشد و آن را بصورت حداقلی از ضرورت کارکرد درست دولتمداری میشمارد. همچنین اشکال قانون اساسی دمکراتیک و جمهوریخواهانه را نه مثل کانت در برابر و متناقض هم بلکه مکمل و همسنگ میبیند. از این جهت بدیل پویای رهنمود کانتی شده و شهروندان را نه فقط در جهت قانونگذاری مناسب دانسته بلکه ایشان را صاحب اختیار قوه مجریه نیز میخواند.