۳. تناقض تاریخی در کاربرد «پنجاه‌وهفتی»

اگر قرار باشد «پنجاه‌وهفتی» را به معنای کسی که در انقلاب ۱۳۵۷ سهم یا نقش داشت در نظر بگیریم، باید یادآور شد که هم خمینی پنجاه‌وهفتی بود و هم محمدرضاشاه. شاه، حتی پیش از خمینی و نیروهای ملی، لیبرال، سوسیالیست و کمونیست، در نطق معروف تلویزیونی آبان ۱۳۵۷، برای ناآرامی‌ها و رشته‌تظاهرات‌های اعتراضی آن سال و سال پیش از آن، واژه‌ی «انقلاب» را به کار برد و عملاً آن رخدادها را به رسمیت شناخت. شاه در این خطابه تلویزیونی از جمله به معترضان گفت: «من نیز پیام انقلاب شما ملت ایران را شنیدم. [...] و آنچه را که شما برای بدست آوردنش قربانی داده‌اید، تضمین میکنم. تضمین میکنم که حکومت ایران در آینده بر اساس قانون اساسی، عدالت اجتماعی و اراده ملی و به دور از استبداد و ظلم و فساد خواهد بود».

. این واقعیت نشان می‌دهد که انقلاب ۱۳۵۷ نه فقط پروژه‌ی مخالفان، که بخشی از روایت و واکنش حکومت وقت هم بود.

۴. انقلاب بهمن؛ محصول دو خطا

انقلاب بهمن ۱۳۵۷ هم حاصل اقدامات اشتباه حکومت وقت بود -- از سرکوب طولانی‌مدت نیروهای سیاسی و مدنی گرفته تا اصلاحات شتاب‌زده و بی‌پشتوانه در سال‌های آخر که بیشتر از آنکه اعتماد بیاورد، بحران مشروعیت را تشدید کرد -- و هم نتیجه‌ی خطاهای شناختی و عملی مخالفان حکومت. مخالفان، در فضای هیجانی و پر از امیدهای آرمان‌گرایانه، بسیاری از واقعیت‌های اجتماعی و پیامدهای قدرت‌گیری نیروهای غیرلیبرال را نادیده گرفتند.

از میان چهره‌های شاخص سیاسی، تحلیلگران و فعالان منتقد و مخالف حکومت شاه، تنها تعداد انگشت‌شماری از روشن‌اندیشان ‌دورنگر توانستند، ضمن حفظ مواضع انتقادی خود و بدون مماشات با حکم‌رانان، با اعلام موضع کتبی و صریح حساب خود را از حساب براندازی و انقلاب جدا کنند. این اقلیت کوچک، که همزمان منتقد اقتدارگرایی شاه و بدبین به پیامدهای قدرت‌گیری جریان‌های ارتجاعی یا مصالحه‌پرهیز بودند، در فضای پرالتهاب آن سال‌ها صدایی کم‌شنیده ماندند.

۵. چرا تنزل دادن موضع سیاسی به «پنجاه‌وهفتی» مغرضانه است؟

چنین تقلیل‌گرایی، دو آسیب مهم دارد:

• حذف تاریخ‌مندی و پیچیدگی: انقلاب ۱۳۵۷ حاصل شبکه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بود که به هیچ‌وجه در اراده‌ی فردی معدود اشخاص خلاصه نمی‌شود.

• انسداد گفت‌وگو: وقتی برچسب به جای استدلال می‌نشیند، گفت‌وگو تعطیل می‌شود. آن‌که برچسب می‌زند، خود را از زحمت شنیدن و فهمیدن بی‌نیاز می‌بیند.

۶. آیا نسل Z یا افراد ۱۶ تا ۵۰ ساله‌ی ۱۴۰۴ لزوماً بهترند؟

نسل‌ها، تجربه‌ها و فرصت‌های متفاوت دارند، اما «برتری سیاسی» یک نسل نسبت به دیگری، فرضی ساده‌انگارانه است. نسل Z شاید ابزار ارتباطی پیشرفته‌تر، دسترسی به اطلاعات بیشتر، و تجربه‌ی زیست در جهان شبکه‌ای را داشته باشد، اما همچنان در معرض همان خطاهای شناختی، هیجانات زودگذر و فریب‌پذیری قرار دارد که نسل‌های پیشین را نیز گرفتار کرده بود.

تجربه‌ی تاریخی نشان داده است که هر نسل می‌تواند هم چهره‌های روشنفکر و آزادی‌خواه پرورش دهد، و هم جریان‌های اقتدارطلب و عوام‌فریب. برتری سیاسی، نه در سن و سال، بلکه در توانایی نقد خویش، پذیرش گفت‌وگو، و وفاداری به اصول دموکراسی و حقوق بشر معنا پیدا می‌کند.

۷. پایان‌بندی؛ سیاست‌ورزی فراتر از تقویم

اگر سیاست را به نسل محدود کنیم، به دام نوعی جبرگرایی زیستی می‌افتیم؛ گویی اندیشه و انتخاب انسان محکوم به تاریخ تولد اوست. چنین نگاهی، گذشته را به کاریکاتور و حال را به میدان تعصب بدل می‌کند.

جامعه‌ای که می‌خواهد از تجربه‌ی ۱۳۵۷ درس بگیرد، باید به جای مقصرسازی نسلی، به تحلیل دقیق زمینه‌ها، خطاها و فرصت‌های از دست‌رفته بپردازد. تاریخ، آینه‌ای است که اگر از آن برای زدن دیگران استفاده کنیم، جز شیشه‌های شکسته نصیب‌مان نخواهد شد.

سیاست، در نهایت، هنر انتخاب‌های واقع‌بینانه، عمل‌گرایانه و اخلاقی در زمان حال است؛ انتخاب‌هایی که مسئولیتش مآلاً بر دوش فرد است، نه سال تولد او.