وقتی روحانی و شمخانی دوباره به هم رسیدند

چهار سال توفانی دولت احمدی‌نژاد گذشت تا سال ۱۳۸۸ که تحولات بی‌سابقه‌ای در جمهوری اسلامی رخ داد. اعتراضاتی که از خرداد آن سال به نتایج انتخابات آغاز شد، با سرکوب سنگین و دستگیری‌های گسترده تا اواخر سال ۱۳۸۹ ادامه یافت. در این دوره شمخانی با مواضعی که نشانه تمایل به میرحسین موسوی و جنبش سبز تعبیر شد تا حدی چهره پیشین خود را ترمیم کرد. او در آخرین سال نخست‌وزیری موسوی، وزیر و عضو کابینه او بود. یک‌بار در تلویزیون ایران حاضر نشد علیه «فتنه» ــ اصطلاحی که خامنه‌ای و طرفدارانش برای معترضان به کار می‌بردند ــ سخن بگوید و در برابر اصرار مجری مقاومت کرد. بار دیگر هم گفت: «قبول کردن یا نکردن واژه فتنه، چیزی را تغییر نمی‌دهد. می‌خواهید من را روبه‌روی چه کسی قرار دهید؟»

حسن روحانی با حمایت خاتمی و هاشمی رفسنجانی کمپین موفقی در انتخابات ۱۳۹۲ راه انداخت.

در شرایطی که تصور می‌شد پس از تقلب انتخاباتی سال ۸۸، شهروندان ایرانی با صندوق رأی قهر کرده‌اند، او توانست با رای شکننده اما با موجی از همراهی معترضان چهار سال پیش و وعده آزادی موسوی و مهدی کروبی از حصر خانگی و حل مساله هسته‌ای، رئیس‌جمهور ایران شود.

انتخاب اول او برای دبیری شورای عالی امنیت ملی، کسی نبود جز چهره امنیتی‌ـ‌نظامی‌ای که او را به‌واسطه همراهی گذرا با معترضان، معتدل می‌دانستند و ازقضا، مخالفت علی خامنه‌ای را هم برانگیخته بود: دریابان علی شمخانی. این دو چهره امنیتی بار دیگر به هم رسیدند.

مخالفت خامنه‌ای، انتصاب شمخانی و عزل او

زمانی که روحانی پیروز انتخابات شد، «سعید جلیلی» دبیر شورای عالی امنیت ملی بود. روحانی به او اعتماد نداشت، اما به گفته «محمود واعظی»، خامنه‌ای در ابتدا با انتصاب شمخانی مخالف بود و بعد با اصرار روحانی موافقت کرد. وب‌سایت رهبر جمهوری اسلامی مدتی بعد دیدار او با شمخانی و اعضای دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی را منتشر کرد که تا آن زمان اگر هم ملاقاتی می‌شد، انتشار خبر آن متداول نبود.

در این دوره مأموریت اصلی شمخانی، طبق وعده روحانی، رفع حصر موسوی و کروبی بود، اما او نه‌تنها در چهار سال نخست اقدامی نکرد، بلکه در دوره دوم روحانی و پس از خروج «دونالد ترامپ» از برجام و بازگشت تحریم‌ها، از مخالفان احیای توافق شد.

این آغاز اختلاف میان روحانی و شمخانی و جدایی این دو چهره امنیتی بود. در آن زمان هنوز افشا نشده بود که فرزندان شمخانی در کار دور زدن تحریم‌ها و فروش نفت تحریم شده ایران هستند و بعدها نیز با پیوستن روسیه به جمع تحریم شدگان، شبکه کشتیرانی آن‌ها نفت روسیه را قاچاقی می‌فروخت.

کاسب عظیم تحریم در دولت ضد تحریم با حمایت خامنه‌ای

اصطلاح «کاسب تحریم» که دولت روحانی برای مخالفانش ساخته بود، حالا بر دبیر شورای عالی امنیت ملی خودش صدق می‌کرد. هر بار که مذاکرات به مراحل نهایی نزدیک می‌شد، اظهارنظری از شمخانی منتشر می‌شد که نشان می‌داد یکی از کانون‌های اصلی مخالفت کجاست.

نقش شخص او در سرکوب‌های خونین آبان ۱۳۹۸ و سپس واکنش مرگبار حکومت به اعتراضات سال ۱۴۰۱ به‌طور دقیق روشن نیست اما تردیدی نیست که شورای تحت رهبری شمخانی ماموریت محوری در آن داشته است.

واعظی می‌گوید روحانی پنج تا شش بار تلاش کرد شمخانی را برکنار کند، اما با مخالفت خامنه‌ای مواجه شد و ناچار بود او را تا پایان دوره هشت‌ساله‌اش حفظ کند. شمخانی حتی در دوره ریاست‌جمهوری «ابراهیم رئیسی» هم از مخالفان احیای برجام باقی ماند. در این زمان، شبکه قاچاق نفت فرزندانش چنان گسترده شده بود که آمریکا افراد، شرکت‌ها و نفت‌کش‌های آن را تحریم کرد.

اکنون این دو، در دهه هشتم زندگی خود، به افشاگری مستقیم و غیرمستقیم علیه یکدیگر رسیده‌اند.

شمخانی می‌گوید برخلاف ادعای روحانی، از همان روز اول از سرنگونی هواپیمای اوکراینی با موشک‌های سپاه خبر داشته است. «حسام‌الدین آشنا» مشاور روحانی هشدار داد که «زبان رئیس سابقش را باز نکنند» و مدتی بعد ویدئوی عروسی دختر شمخانی منتشر شد؛ مراسمی به‌طور از نمایش‌های دینی و انقلابی که او از خود نشان می‌داد.

هیچ‌چیز شبیه اوایل دهه شصت خورشیدی نیست که روحانی و شمخانی در کنار هم در حال جنگ با عراق بودند؛ نه زندگی آن‌ها، نه وضعیت شهروندان ایرانی و نه حتی جمهوری زوال زده اسلامی. حتی گفتار آن‌ها هم ‌تغییر کرده است.

شمخانی که زمانی پهنه آبی جنوب ایران را «خلیج اسلام» می‌خواند اینک برای مخاطب قرار دادن مخالفانش از دیالوگ فیلم «پاپیون» استفاده می‌کند و مخالفان خود را در بیانی رکیک و دور از نزاکت «حرام‌زاده» خطاب می‌کند.