ویژه خبرنامه گویا
اصطلاح «یهودی‌ستیزی» (Antisemitism) پدیده‌ای مدرن است و نباید با اختلافات دینی تاریخی میان مسلمانان، مسیحیان و یهودیان یکی گرفته شود.
یهودی‌ستیزی در معنای امروزی، زاده‌ی قرن نوزدهم اروپاست؛ زمانی که اندیشه‌های نژادگرایانه و ملی‌گرایی افراطی جای ایمان مذهبی را گرفتند و یهودیان نه به‌عنوان پیروان یک دین، بلکه به‌عنوان «قوم» یا «نژادی خطرناک و بیگانه» معرفی شدند. در این دیدگاه، یهودی بودن امری ذاتی و تغییرناپذیر تلقی می‌شد، حتی اگر فرد دین خود را عوض می‌کرد. از همین تفکر بود که نازیسم و در نهایت فاجعه‌ی هولوکاست زاده شد. اینکه از مارکس گرفته تا بسیاری از اندیشمندان اروپایی دیگر از قرن هجدهم به بعد درباره‌ی «مسئله‌ی یهود» کتاب و مقاله نوشته‌اند، نشانه اهمیت موضوع و پاسخی است به پدیده‌ی نژادپرستی و یهودی‌ستیزی که در اروپای مدرن، در زمان رواج ناسیونالیسم و تشکیل دولت-ملت‌ها شکل گرفت و به‌تدریج رشد کرد.
در آلمان در سال ۱۸۷۹، روزنامه‌نگاری یهودی‌ستیز به‌نام «ویلهلم مار» برای اولین‌بار از واژه‌ی «Antisemitismus» (آنتی‌سمیتیسم) استفاده کرد. ویلهلم مار می‌خواست نفرت از یهودیان را دیگر نه به‌عنوان یک دشمنی مذهبی علیه دین یهود، بلکه به‌عنوان یک دشمنی نژادی و قومی معرفی کند.
در مقابل، مخالفت‌های دینی در اسلام، مسیحیت و حتی یهودیت از نوع الهیاتی است نه نژادی. اصولاً هر دینی، چه ابراهیمی و چه غیرابراهیمی، خود را برتر و برحق‌تر از دیگران می‌داند، اما این به‌معنای نفرت از پیروان ادیان دیگر نیست. در اسلام، یهودیان و مسیحیان به‌عنوان «اهل کتاب» شناخته می‌شوند و قرآن تصریح می‌کند: «لا إِکراهَ فِی الدِّین» به‌معنای «هیچ اجباری در دین نیست». در جامعه‌ی اسلامی کلاسیک، اقلیت‌های دینی هرچند در جایگاهی نابرابر و تبعیض‌آمیز، اما پذیرفته‌شده زندگی می‌کردند و هدف از اختلافات عقیدتی، حذف فیزیکی یا نابودی آنان نبود.
یهودیان در سرزمین‌های اسلامی، از جمله در ایران، معمولاً از نظر نژادی مورد تحقیر یا طرد قرار نمی‌گرفتند و بسیاری از آنان کسب‌وکار و موقعیت اجتماعی مشخصی داشتند. در شهرهایی چون تهران، اصفهان و شیراز، جامعه‌های یهودی (کلیمی) فعال و کهنی وجود داشته که هنوز هم وجود دارد. همچنین در همدان، جامعه‌ی یهودی تاریخی و آرامگاه «اِستر و مُردخای» به‌عنوان عبادتگاه و نماد حضور دیرپای یهودیان در ایران شناخته می‌شود. این مکان بعد از بیت‌المقدس، دومین عبادتگاه یهودیان جهان محسوب می‌شود که در مراسم مذهبی جشن «پوریم» مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد. این نمونه‌ها نشان می‌دهد که در نگاه اسلامی و ایرانی، برخلاف اروپای مدرن، یهودی بودن یک «هویت نژادی مطرود» محسوب نمی‌شده است.
پس حتی در جمهوری اسلامی هم، علیرغم نابرابری و تبعیض‌های حقوقی علیه اقلیت‌های دینیِ ادیان ابراهیمی، پیروان این ادیان از نظر نژادی مورد تحقیر نیستند، به زندگی و کسب‌وکار خود مشغول‌اند و در چهارچوب قانون اساسی موجود، نماینده نیز در مجلس شورای اسلامی دارند.
حتی در عرصه‌ی عقیدتی و دینی، اختلاف بیشتری بین مسیحیان و یهودیان وجود دارد تا میان مسلمانان و یهودیان، چون مسیحیان به‌خاطر مصلوب شدن مسیح توسط پونتیوس پیلاطُس، حاکم رومی اورشلیم به تحریک کاهنان یهودی، اصطلاح «Deicid» که ریشه‌ی لاتینی دارد به‌معنای «کشنده‌ی خدا» یا «قاتل مسیح» را برای یهودیان به‌کار می‌بردند.
تفاوت اساسی این دو نگاه در ماهیت و انگیزه‌ی آن‌هاست. یهودی‌ستیزی مدرن ریشه در نژادپرستی و ایدئولوژی سیاسی دارد، در حالی‌که اختلاف دینی در ادیان ابراهیمی ریشه در باور و تفسیر الهیاتی دارد. در یهودی‌ستیزی، فرد به سبب تولد و نژادش دشمن تلقی می‌شود و هیچ امکانی برای تغییر یا گفت‌وگو وجود ندارد؛ اما در اختلاف دینی، اساس ماجرا ایمان و باور است و گفت‌وگو، مناظره و حتی تغییر عقیده ممکن است.
در دوران معاصر، مفهوم «یهودی‌ستیزی» گاه به‌شکلی سیاسی و مغرضانه به‌کار می‌رود. دست‌راستی‌های اسرائیل و طرفدارانشان هرگونه مخالفت با سیاست‌های دولت اسرائیل، اشغالگری یا انتقاد از جنایات آن علیه مردم فلسطین و کشتار مردم غزه را فوراً «یهودی‌ستیزی» می‌خوانند تا مخالفانشان را به نژادپرستی متهم کنند و دهان منتقدان را ببندند. این نوع سوءاستفاده، نه‌تنها معنای تاریخی و اخلاقی یهودی‌ستیزی را تحریف می‌کند، بلکه مانع نقد مشروع و اخلاقی سیاست‌های اسرائیل می‌شود.
در نهایت، باید تفاوت میان نفرت نژادی و اختلاف دینی را روشن نگه داشت. یهودی‌ستیزی پدیده‌ای نژادپرستانه و زاده‌ی بحران‌های فکری اروپا بود، اما اختلاف دینی بخشی از تاریخ گفت‌وگو و جدال فکری در ادیان ابراهیمی است؛ جدالی که ریشه‌ای چند‌هزار‌ساله دارد و بخش جدایی‌ناپذیر از تاریخ دین و اندیشه‌ی انسانی طی ده‌ها قرن است. آمیختن این دو مفهوم، هم تاریخ را مخدوش می‌کند و هم بهانه‌ای به‌دست صهیونیست‌های مدافع سیاست‌های دست‌راستی در اسرائیل و برخی کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه می‌دهد تا با برچسب «یهودی‌ستیزی» و با سوءاستفاده از قوانین ضدنژادپرستی، صدای عدالت‌خواهی و اعتراض را خاموش کنند و تظاهرکنندگان علیه کشتار مردم غزه در خیابان‌های برلین و پاریس را دستگیر یا مورد ضرب و شتم قرار دهند.
از گلناز تا سارینا در سرپل ذهاب! ناهید حسینی
در جستجوی هویت، اسماعیل نوری علا
