در چهار دهه‌ی اخیر، مردم ایران بارها برای تغییر تلاش کرده‌اند؛ از انتخابات دوم خرداد ۷۶ تا جنبش سبز ۸۸، انتخابات ۹۲ و ۹۶، اعتراضات دی ۹۶، آبان ۹۸ و ۱۴۰۱، با رأی، راهپیمایی سکوت و اعتراضات خیابانی اقدام کرده‌اند. این اقدامات اما بیشتر شکل جنبشی یا واکنشی مقطعی یا ناگهانی به مشکلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بوده است. اما فرهنگ تحزب، نقدپذیری، مشارکت مداوم، مطالبه‌گری پیوسته و اقدام جمعی در جامعه‌ی ما نهادینه نشده است. گویی انتظار داشته‌ایم با شرکت در چند انتخابات یا چند خیزش خیابانی، صدای اعتراض مردم از سوی حاکمان شنیده و مسئله‌ی استبداد و بی‌قانونی برای همیشه حل شود. در حالی‌که اگر با چند بار مشارکت در انتخابات یا چند اعتراض خیابانی مستبدان تسلیم خواست و رأی مردم می‌شدند، بخش اصلی مشکل حل شده بود و ما با نظام دیکتاتوری روبه‌رو نبودیم. دموکراسی نه در روز رأی‌گیری، بلکه از فردای آن آغاز می‌شود. پاسداری از آزادی، تمرینی روزانه است، نه حرکتی مقطعی.

حتی در جوامع پیشرفته و آزاد، دموکراسی همواره در معرض تهدید است. تجربه‌ی قرن بیستم نشان داد که نازیسم از دل جمهوری وایمار در کشور فیلسوفان و اندیشمندان بزرگ و فاشیسم از بطن ایتالیای پسارنسانس و بعد از عصر روشنگری سر برآورد. این واقعیت یادآور آن است که هیچ جامعه‌ای مصون نیست؛ اگر شهروندان نظام‌های آزاد هر روز از آزادی خویش و نهادهای برآمده از دموکراسی پاسداری نکنند، بازگشت به دیکتاتوری دور از انتظار نیست. چالشی که بزرگ‌ترین دموکراسی دنیا با ریاست‌جمهوری ترامپ با آن روبه‌روست و رشد نیروهای راستِ پوپولیست در اکثر کشورهای اروپایی، نشانه‌ی این است که هیچ تضمینی برای اینکه دموکراسی‌ها همیشه پایدار و باثبات بمانند، وجود ندارد.

این‌که در ایران مردم و روشنفکران اغلب «وابسته به هیچ حزب و گروهی نبودن» را افتخار خود می‌دانند و هنگام وارد شدن در یک گفت‌وگو این عدم وابستگی را به مخاطبان خود یادآور می‌شوند، گویای مسئله‌ای است که در نگاه آن‌ها به سیاست‌ورزی وجود دارد. البته بخشی از این نگاه برخاسته از عدم اعتماد یا کاهش اعتماد نسبت به نیروهای سیاسی موجود است.

با این همه، گفت‌وگو درباره‌ی مسئولیت مردم در گفتمان اغلب تحلیل‌گران، نخبگان سیاسی و مسئولان نیروهای سیاسی موجود، غایب است. روزنامه‌نگاران، تحلیل‌گران و حتی نیروهای اپوزیسیون درون و بیرون نظام، کمتر مردم را مخاطب پرسش‌گری خود قرار می‌دهند. آنان را می‌ستایند، از آگاهی، نارضایتی، سرخوردگی، شجاعت و درایت آن‌ها می‌گویند، اما به‌ندرت از آن‌ها می‌پرسند که نهایتا سهم و مسئولیت همگان در تغییر چیست. به‌نظر می‌رسد نپرداختن به این بُعد از واقعیت، تا حدی از ترسِ از دست دادن محبوبیت عمومی و برای وجیه‌المله ماندن است. چنین خلائی، سپهر عمومی ایران را از گفت‌وگویی ضروری محروم کرده است: گفت‌وگویی که باید میان مردم و درباره‌ی خود مردم شکل گیرد، همان گفت‌وگوی غایب.