۳. مفهوم بحران پایدار

مفهوم «بحران پایدار» در ادبیات اقتصاد سیاسی، به‌ویژه در آثار نظریه‌پردازانی چون چارلز تیلی (Tilly)، فرانسیس فوکویاما (Fukuyama) و دارون عجم‌اوغلو (Acemoglu)، به وضعیتی اشاره دارد که در آن نظام سیاسی در حالی که درگیر بحران‌های مزمن و ساختاری است، از طریق کنترل‌های نهادی، سرکوب و توزیع حداقلی منابع، مانع از فروپاشی کامل می‌شود.

در چنین وضعیتی:

بحران نه پایان می‌یابد و نه به فروپاشی می‌انجامد؛

کارکردهای دولت تضعیف می‌شوند، اما ابزارهای قدرت سخت (امنیتی، ایدئولوژیک و مالی) پابرجا می‌مانند؛

جامعه در وضعیتی از فرسودگی و بی‌اعتمادی مزمن قرار دارد.

بنابراین، «پایداری» در این مفهوم، نه به معنای ثبات سالم، بلکه به معنای تداوم کنترل در دل فروپاشی کارکردی است.

۴. آیا رژیم ولایی در مرحله بحران پایدار قرار دارد؟

تحلیل شاخص‌های اقتصادی و سیاسی ایران نشان می‌دهد که کشور در مرحله‌ی کلاسیک بحران پایدار قرار دارد.

ویژگی‌های این مرحله عبارت‌اند از:

تورم مزمن ساختاری (بیش از ۴۰ درصد در چند سال اخیر) که ریشه در بحران کسر بودجه مداوم، رشد ناچیز، فساد و رانتپردازی گسترده، تحریم‌ها و ناکارآمدی حکمرانی دارد.

کاهش مشروعیت سیاسی ناشی از ناکامی‌های اقتصادی و سرکوب اعتراضات اجتماعی.

ضعف نهادهای مدنی و صنفی که از تبدیل بحران اقتصادی به جنبش اجتماعی پایدار جلوگیری کرده است.

وابستگی نهادهای قدرت به منابع رانتی مانند درآمدهای نفتی، رانت ارزی و املاک مصادره‌ای.

کنترل امنیتی گسترده که امکان تبدیل نارضایتی‌های اقتصادی به بحران سیاسی سازمان‌یافته را محدود می‌کند.

۵. متغیرهای بازدارنده از فروپاشی سیاسی

ادبیات مربوط به پایداری رژیم‌های اقتدارگرا (مانند آثار Levitsky & Way, 2010، Geddes, 1999، و Acemoglu & Robinson, 2012) چند متغیر را به‌عنوان موانع تبدیل بحران به فروپاشی شناسایی کرده است:

ظرفیت سرکوب (Repression Capacity):

وجود شبکه‌های امنیتی و نظامی گسترده (مانند سپاه، بسیج، و نیروهای اطلاعاتی) که با کنترل خیابان‌ها، مانع از همبستگی جنبش‌ها می‌شوند.

موسسات و ارگانهای رانتی و توزیع انتخابی منابع (Selective Distribution):

رژیم از طریق پرداخت یارانه، رانت به موسسات ولایی، حقوق‌های بالا به مقامات سرسپرده یا امتیازهای اقتصادی به گروه‌های خاص، نوعی سرسپردگی مصنوعی ایجاد می‌کند.

شکاف‌های اجتماعی و ایدئولوژیک (Social Fragmentation):

قطبی‌سازی فرهنگی، مذهبی یا قومی مانع از شکل‌گیری یک ائتلاف عمومی علیه حکومت می‌شود.

کنترل اطلاعات و گفتمان (Information Control):

کنترل رسانه‌ها، اینترنت و فضای گفتمانی، از ایجاد آگاهی جمعی نسبت به علل ساختاری بحران جلوگیری می‌کند.

تداوم سیطره گفتمان ولایی و مشروعیت نمادین (Symbolic Legitimacy):

بهره‌گیری از گفتمان مذهبی و مقاومت در برابر دشمن خارجی، به رژیم امکان می‌دهد بحران داخلی را بازتعریف و توجیه کند.

۶. نتیجه‌گیری

ایران در مرحله‌ای از بحران قرار دارد که می‌توان آن را «پایدار اما فرسایشی» نامید. نظام سیاسی توانسته است از طریق ترکیبی از سرکوب، توزیع رانت، و مهندسی گفتمان، از تبدیل بحران اقتصادی به فروپاشی سیاسی جلوگیری کند. با این حال، استمرار این وضعیت به فرسایش مداوم سرمایه اجتماعی، کاهش کارایی نهادی، و تشدید مهاجرت نخبگان انجامیده است. بنابراین، «بحران پایدار» اگرچه مانع از فروپاشی فوری است، اما در بلندمدت به زوال تدریجی مشروعیت و فرسایش قابلیت بقا منجر می‌شود. پایداری در دل بحران، در واقع شکل دیگری از فروپاشی تدریجی است که از درون ساختار قدرت آغاز می‌شود.