در این باره مؤسسهٔ پژوهش سیاست خارجی آمریکاForeign Policy Research Institute (FPRI) در مقاله‌ای در سال ٢٠٢۳ با عنوان «چگونه آمریکا سیاست عراق را بد فهمید و جنگ را باخت»، طرح دولت بوش را برای ایجاد «سرمشق دموکراسی» در عراق از ابتدا گرفتار سوءبرداشتی بنیادین دانست. بر اساس این تحلیل، تصور واشنگتن از جامعهٔ عراق بر الگوی ساده‌سازی‌شده‌ای استوار بود که شیعیان را اکثریتی مظلوم و متحد طبیعی غرب می‌پنداشت. این برداشت، به ابتکار چینی و همفکرانش در کاخ سفید، مبنای بازسازی سیاسی عراق قرار گرفت و با انحلال ارتش و حزب بعث عراق، به فروپاشی کامل دستگاه حکومتی در این کشور انجامید.

در خلأ قدرتی که پس از سقوط صدام پدید آمد، شبکه‌های مذهبی شیعه--که در تبعید و در سایهٔ حمایت جمهوری اسلامی پرورش یافته بودند--به سرعت جای ساختارهای حکومتی را گرفتند. نشریۀ آمریکایی مانتلی رییو در تحلیلی با عنوان «پشت پردۀ جنگ عراق»، در همان زمان نوشت که از نخستین روزهای اشغال بغداد توسط ارتش آمریکا، سپاه پاسداران با اعزام نیروهای سپاه قدس و ایجاد ارتباط مستقیم با احزاب شیعه چون مجلس اعلا انقلاب اسلامی و حزب الدعوه، وارد میدان شد و کنترل بخشی از نیروهای امنیتی و شبه‌ نظامی قدرت تازه‌تأسیس در عراق را به دست گرفت.

خطای راهبردی واشنگتن

به گفتۀ پژوهشگران مؤسسهٔ واشنگتن برای سیاست خاورمیانه Washington Institute for Near East Policy چینی از سال ۲۰۰۴ به بعد عملاً مسئول هماهنگی میان پنتاگون و شورای امنیت ملی دربارۀ عراق بود. او معتقد بود که تکیه بر اکثریت شیعه می‌تواند ثبات نسبی را تضمین کند و در عین حال نفوذ القاعده و جریان‌های سنی تندرو را محدود سازد. اما این سیاست، در عمل، به تقویت نفوذ رژیم تهران و شبکه‌های وابسته به سپاه پاسداران در عراق منجر شد.

در همین چارچوب، انحلال ارتش عراق و تشکیل سپاه‌های محلی جدید با الگوگیری از نیروی قدس، زمینه‌ساز پیدایش ساختاری شد که بعدها «حشد الشعبی» نام گرفت--ائتلافی از شبه‌نظامیان شیعه که مستقیماً با سپاه پاسداران و قاسم سلیمانی فرماندۀ وقت نیروی قدس در ارتباط بودند. به گفتۀ پژوهشگران مؤسسهٔ واشنگتن، «سقوط صدام فرصتی بی‌سابقه برای جمهوری اسلامی بود تا از طریق نیروهای نیابتی، عمق استراتژیک خود را تا مرزهای مدیترانه و اسرائیل گسترش دهد. و این تحول، ناخواسته، حاصل تصمیم‌های چینی و همکارانش در واشنگتن بود.»

مسیر نفوذ ایران در بغداد

به‌نوشتهٔ The Grimshaw Review حضور مستشاران نیروی قدس در بغداد از سال ۲۰۰۴ آغاز شد و به‌ تدریج از کنترل سلاح تا سازماندهی نیروهای شبه‌ نظامی را دربر گرفت. در همان زمان، دولت‌های منتخب عراق، از ابراهیم جعفری تا نوری المالکی، روابطی نزدیک با تهران داشتند. به گفتۀ این منبع، سپاه پاسداران توانست با نفوذ در دستگاه امنیتی عراق، نه‌تنها مخالفان خود را حذف کند، بلکه مسیر انتقال تجهیزات و نیرو به سوریه و لبنان و در نتیجه به مرزهای اسرائیل را نیز هموار سازد : مسیر راهبردی‌ای که بخش جدایی‌ناپذیر «محور مقاومت» حکومت تهران محسوب شد.

نتیجهٔ ناخواستهٔ یک پروژهٔ ایدئولوژیک

هدف چینی از جنگ عراق، بر اساس سخنرانی‌ها و یادداشت‌های منتشرشدهٔ او، ایجاد نظمی «لیبرال و ضدترور» در خاورمیانه بود. اما به نوشتۀ مانتلی رییو، او عملاً در چارچوب تفکر نومحافظه‌کارانه‌اش، با فروپاشاندن ساختار دولت عراق، زمینهٔ تقویت جریانی را فراهم کرد که بیش از هر چیز به تثبیت موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و مالاً بحران و جنگ‌های کنونی انجامید.

به تعبیر Bloomberg Government، میراث چینی در خاورمیانه «پارادوکسی تاریخی» است: مردی که می‌خواست جمهوری اسلامی ایران را مهار کند، در نهایت، مسیر نفوذ استراتژیک آن را در بغداد، دمشق و بیروت هموار ساخت. امروز، دو دهه پس از حمله به عراق، سپاه پاسداران بزرگ‌ترین برندهٔ آن جنگ محسوب می‌شود : جنگی که در واشنگتن با شعار آزادی آغاز شد، اما با گسترش قدرت و نفوذ تهران پایان یافت.

اکنش کارشناسان امروز به میراث خاورمیانه‌ای دیک چنی

در پی درگذشت چینی، شماری از تحلیلگران آمریکایی در گفتگو با رسانه‌هایی چون «آسوشیتدپرس» و «گاردین» بر «تناقض تلخ» میراث سیاسی او تأکید کرده‌اند: سیاست‌مداری که می‌خواست خاورمیانه را از «خطر بنیادگرایی اسلامی» برهاند، خود به‌ طور ناخواسته به گسترش نفوذ نیروهای اسلام‌گرا در عراق و منطقه یاری رساند.

👈مطالب بیشتر در سایت رادیو بین المللی فرانسه

روزنامۀ گاردین در تحلیلی با عنوان «چگونه جنگ چینی در عراق قدرت را به ایران سپرد» یادآور شده است که طراحی او برای ساختن «عراق دموکراتیک و متحد آمریکا» به ایجاد دولتی انجامید که از نظر سیاسی و امنیتی وابسته به تهران است. آسوشیتدپرس نیز در گزارش خود نوشت: «چینی با بی‌اعتنایی به هشدار کارشناسان منطقه، ساختار قدرت در بغداد را بر پایه‌ای گذاشت که نه سکولار بود و نه مستقل»

در همین حال، اندیشکدهٔ بروکینگز در بیانیه‌ای تحلیلی تأکید کرده است که «سیاست‌های چینی در عراق، از جمله حمایت از شیعیان و حذف ساختارهای نظامی سنّی، مسیر نفوذ سپاه پاسداران را نه فقط در عراق، بلکه در سوریه و لبنان نیز تثبیت کرد. » به این ترتیب، تاریخ سیاسی خاورمیانه شاید هرگز نتواند از زیر سایۀ تصمیم‌هایی بیرون آید که در اتاق بی‌پنجرۀ معاون رئیس‌ جمهوری آمریکا، با امضای دیک چینی، آغاز شد.

منابع:

• Foreign Policy Research Institute (FPRI), "How America Misunderstood Iraqi Politics and Lost the War," 2023
• Monthly Review, "Behind the War on Iraq," 2023
• Washington Institute for Near East Policy, "Cheney in the Middle East: Defining Key Issues and Mutual Interests," 2022
• The Grimshaw Review, "The Descent into Chaos: A Theoretical Analysis of the Iraq War," 2023
• Bloomberg Government, "Dick Cheney: Driver of America's Militant Response to 9/11," 2025
• Associated Press, "Cheney's Iraq Legacy: From Regime Change to Iranian Influence," 2025
• The Guardian, "How Cheney's War in Iraq Empowered Iran," 2025