بزرگداشت مهناز افخمى در دانشگاه جرج تاون
کیهان لندن - بانوان ایران، از گذشته تا امروز، در صف مقدم تغییر ایستاده‌اند. آنان برای آزادی، برابری و آینده‌ای روشن‌تر می‌جنگند. آن هم با پذیرش خطرهایی جدی در زندگی شخصی خود. جنبش آنان نه مقطعی، بلکه تلاشی تاریخی، پیوسته و الهام بخش برای جهان است.»
تالار کاپلی در دانشگاه جرج تاون با همکاری کتابخانه‌های دانشگاه جرج تاون و «موسسه جرج تاون برای زنان، صلح و امنیت» عصر سه‌‌شنبه چهارم نوامبر (۱۳ آبان) برای مهناز افخمى فعالان اجتماعی، کنشگر برجسته حقوق زنان و نویسنده مراسم بزرگداشت برگزار کرد.
افخمی در دوران پیش از انقلاب ۱۳۵۷ نقشی اساسی در تضمین حقوق قانونی، سیاسی و اجتماعی زنان در ایران ایفا کرد. او در سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۸ میلادی، نخستین وزیر امورِ زنان در تاریخ ایران بود. مقامی که در آن زمان تنها دو خانم در سراسر جهان عهده‌دارش بودند.
افخمى به‌عنوان وزیر امورِ بانوان، هدایت تصویب «قانون خانواده ۱۹۷۵» را برعهده داشت. قانونی که حقوق زنان را در زمینه‌های ازدواج، فرزندپروری و طلاق بطور چشمگیری گسترش می‌داد. با استقرار جمهوری اسلامی، این دستاوردهای دشوار، به سرعت لغو شد و افخمی ناچار به ترک ایران گردید. با این همه، اثرگذاری او در سطح جهانی ادامه یافت و با تأسیس چند نهاد بین‌المللی، الهام بخش شکل‌گیری جنبشی فراملی برای حقوق زنان شد.
«شیرزن» به روایت کریستین امانپور
افخمى در گفتگویى با کریستین امانپور، روزنامه نگار سرشناس و برنده جایزه «هیلاری رادهام کلینتون ۲۰۲۴»، به دوران ظهور آیت‌الله خمینى پس از انقلاب ۱۹۷۹ و سقوط دودمان پهلوی اشاره کرد و گفت: «نخستین اقدام آیت‌الله، لغو قوانینی بود که ما در حمایت از بانوان تصویب کرده بودیم.»
او افزود: «اولین گروهی که در برابر خامنه‌ای دست به اعتراض زدند، خانم‌ها بودند.»
مهناز افخمی پس از تبعید به ایالات متحده، نه تنها مبارزه خود را متوقف نکرد بلکه در ادامه راه، به پشتیبانی از جنبش‌های فمینیستی فراملی پرداخت. او ریاست «موسسه همبستگی جهانی بانوان را برعهده گرفت و سپس «شبکه مشارکت آموزشی زنان برای حقوق، توسعه و صلح را بنیان نهاد. نهادی که الهام بخش نسل‌های تازه‌ای از کنشگران حقوق زنان در سراسر جهان شد.
کریستین امانپور، با لحنی صمیمانه و تحسین‌آمیز، او را «شیرزن»، واژه‌ای فارسی به معنای زنِ شیرصفت خطاب کرد. لقبی که به گفته او سزاوار استقامتی چنین پایدار است.
پاسداشت تاریخ
پس از انقلاب ۱۳۵۷، بسیاری از اسناد تاریخی مهم، از جمله مدارک مربوط به جنبش حقوق زنان در ایران، یا از میان رفت یا نابود شد. اما افخمی با دقت و پیگیری، اسناد و روایت‌های مربوط به تلاش‌ها و دستاوردهای زنان در ایران و جهان را گردآوری و حفظ کرد. گنجینه‌ای گرانقدر که اکنون ارزشی تاریخی و پژوهشی بى نظیر دارد.
او به تازگى همه اسناد شخصی خود، شامل دست نوشته‌ها، تاریخ شفاهی، کتاب‌ها، نشریات و آثار هنری را به کتابخانه دانشگاه جرج تاون اهدا کرده است. اقدامی با هدف حفظ تاریخ ایرانِ پیش از انقلاب و ثبتِ نقش زنان در جنبش‌های جهانی برابرخواهى.
الکسیـا هادسِن-وارد، رئیس کتابخانه دانشگاه جرج تاون، در مراسم دریافت این آرشیو گرانقدر گفت: «این مجموعه صرفاً یک مخزن تاریخی نیست. در حقیقت مشعلی است که دهه‌ها شجاعت، راهبرد، همبستگی بین‌المللی و رهبری دوراندیش را در راه کرامت و برابری زنان در سراسر جهان روشن می‌کند.»
برای پاسداشت کارنامه پیشگامانه مهناز افخمی و قدردانی از اهدای آرشیو گرانبهاى شخصی او، کتابخانه دانشگاه جرج تاون و «موسسه جرج تاون برای زنان، صلح و امنیت» همایشی تخصصی برگزار کردند که شامل دو پنل با محتوایی گسترده درباره تقویت و پیشبرد حقوق بشر بود.
همبستگی جهانی و خواهرانه
نخستین پنل همایش به نقش خانم افخمی در شکل دادن به جنبشی فراملی برای حقوق زنان و نیز چگونگی ایستادگی او در برابر بنیادگرایی در ایران، حتی در دوران تبعید، اختصاص داشت.
آذر نفیسی، نویسنده نام‌آور کتاب «لولیتا خوانی در تهران»، در سخنان خود تأکید کرد که افخمی، با نداشتن سلاح، برای حکومت ایران شخصیتی خطرناک به شمار می‌رفت و افزود:« زنان، تنها با زن بودن خود خطرناک اند.»
نفیسی افزود:«هرچه زنان بیشتر دیده شوند، رژیم بیشتر ناپیدا می‌شود.»
نفیسی، که نام او با روایت زندگی و مقاومت زنان در ایرانِ پس از انقلاب گره خورده است، افزود که «صرف حضور زنان، و نیز روایتگری در برابر دستگاه تمامیت‌خواه، خود شکلی از اعتراض است».
او ادامه داد: «نخستین کاری که حکومت‌های تمامیت‌خواه و دیکتاتور انجام می‌دهند این است که به شما القا کنند جهان به شما اهمیتی نمی‌دهد و فراموش شده‌اید. در چنین وضعی، وجود یک روایت متقابل ضرورت می‌یابد.»
پنل نخست درباره نقش افخمی در پی ریزى جنبشی فراملی برای حقوق زنان
*
حَفصَت ابیولا، رئیس و مدیرعامل «ابتکار زنان در آفریقا»، بنیانگذار و رئیس «ابتکار دموکراسی کودیرات» و از اعضای بنیانگذار شبکه «مشارکت آموزشی زنان» که به ابتکار افخمی شکل گرفته، در سخنان خود به نقش مهناز افخمی در ایجاد جنبشی جهانی برای حقوق زنان پرداخت.
او تأکید کرد:« افخمی توانست تجربه‌های محلی و ملی را به زنجیره‌ای از همبستگی بین‌المللی بدل کند و جنبش زنان را از مرز جغرافیا فراتر برده و به سطحی جهانی ارتقا داده است.»
وى ادامه داد:«آنچه مهناز انجام داد، این بود که ما را از ستارگانی پراکنده که هر یک جداگانه در کنفرانس‌های جهانی در رفت و آمد بودیم، به شبکه‌ای جهانی از زنان رهبر که همگی با هدفی مشترک پیش می‌‌روند، تبدیل کرد.» کهکشانی از زنان رهبر که همگی راهى هدفی مشترک هستند، تبدیل کرد.»
پنل در پایان با دعوتی صریح به اقدام جمعی برای مقابله با اقتدارگرایی، در ایران و دیگر نقاط جهان خاتمه یافت.
کریما بن‌ون، استاد حقوق در دانشگاه میشیگان و گزارشگر ویژه پیشین سازمان ملل در حوزه حقوق فرهنگی، در جمع بندى پنل گفت: «صرف نظر از ویرانى گسترده، باید همچنان سامان‌دهی کرد و شبکه‌اى ساخت و صدای دیگران از جمله نسل‌های آینده را به گوش جهانیان رساند.»
او تأکید کرد که مقاومت در برابر اقتدارگرایی تنها با تداوم کنش جمعی، پیوندهای فراملی و انتقال تجربه میان نسل‌ها امکان‌پذیر است.
صنم نراقى اندرلینى، نویسنده، بنیانگذار و مدیرعامل «شبکه بین‌المللی کنش جامعه مدنی» و مشاور سازمان ملل در امور صلح، در سخنان خود افزود:« بدبینی، امتیازِ برخورداران است.»
او تأکید کرد: «کسانیکه از امکان عمل، صدا و شبکه برخوردارند، حق ندارند مأیوس باشند. زیرا امید، ابزاری استراتژیک برای تغییر است.»
نادره شاملو: از سال ۱۹۷۹ دستگاه دیپلماسی از حضور زنان خالی شد
نادره شاملو، عضو هیئت مدیره «شبکه مشارکت آموزشی زنان» در سخنان خود گفت: «زمانی با رویای خدمت در عرصه دیپلماسی برای ایران، وارد دانشکده روابط خارجی دانشگاه جرج تاون شده بود، اما درست در بدترین سال ممکن فارغ‌التحصیل شد: ۱۹۷۹، سالی که زنان ناچار به خروج از ساختار اداری کشور شدند و دستگاه دیپلماسی عملا از حضور آنان خالی گردید.»
او در سخنانش بر اهمیت «منابع دست اول» برای پاسداری از میراث بانوان تأکید کرد و گفت: «وقتی به منابع اصلی نگاه می کنم، معنای تاریخ برایم کاملا متفاوت می‌شود. داده‌های اولیه مى توانند در پنج سال بعد، معنایی کاملاً تازه پیدا کنند.»
شاملو با اشاره به آرشیوی که مهناز افخمی به کتابخانه دانشگاه اهدا کرده است، افزود: «جرج تاون اکنون بر روی یک معدن طلا نشسته است.» منبعی که به باور او می‌تواند فصل‌های حذف شده اى از تاریخ جنبش زنان ایران و جهان را دوباره زنده کند.
کنش جمعی، آینده حقوق بشر
این همایش با ضیافتی رسمی، نمایش بخشی از آرشیو اهدایی افخمی و سخنانی از مری رابینسون، رئیس جمهور پیشین ایرلند، به پایان رسید. سخنانی که یادآور شد« آینده حقوق بشر نه بر فردگرایی، بلکه بر مراقبت و اقدام جمعی استوار است.»
مرى رابینسون در سخنان خود به ماده ۲۹ «اعلامیۀ جهانی حقوق بشر» اشاره کرد، جایی که تصریح می‌کند:«هر انسان در برابر جامعه‌ای که یگانه بستر شکوفایی آزاد و کامل شخصیت اوست، وظایفی برعهده دارد.»
او با تأکید بر نقش همبستگی میان نهادهای زن محور گفت: «سازمان‌های زنان پیش‌تر هر یک در خلا و به صورت جزیره‌ای عمل می کردند. اما از زمانی که کنار هم ایستادیم، یکدیگر را دیدیم، تأیید کردیم، پذیرفتیم و صدای هم را تقویت کردیم، همگی نیرومندتر شدیم.»
رابینسون افزود:« آینده عدالت جنسیتی و حقوق بشر در گرو پیوند میان جنبش‌ها و کنشگران، و باور به قدرت مشترک است. نه انزوا، نه پراکندگی، و نه رقابت.
ملان وِرویر، سفیر پیشین آمریکا و مدیر اجرایی «مؤسسه جرج تاون برای زنان، صلح و امنیت» در سخنان پایانی خود خطاب به حاضران گفت:« بانوان ایران، از گذشته تا امروز، در صف مقدم تغییر ایستاده‌اند. آنان برای آزادی، برابری و آینده‌ای روشن‌تر می‌جنگند. آن هم با پذیرش خطرهایی جدی در زندگی شخصی خود.»
او تأکید کرد که جنبش زنان ایران نه جنبشی مقطعی، بلکه تلاشی تاریخی، پیوسته و الهام ب
